‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

8.2-rasm. Gorizontal zarba:
undan ortiq bo'lgan) og'ir yukni tashlash
1-sinalayotgan konstruksiya; 2-zarb
 
usulidan foydalanilar edi. Element sirtini 
beruvchi og'ir g ‘o ‘la(zarbdan oldin);
 
muhofaza ilish va 
sapchishdan
3-0 sha g о la (zarb paytida); 4-
 
, 
, 
, 
, . 
.
osma iplar
 
asrash uchun konstruksiyaning yuk
tushadigan yeriga qum to'kib qo'yilar 
edi, chunki yuk sakrab qayta urilganda tebranish yozuvlarida noaniqliklar 
paydo bo'lishi mumkin edi.
Yukni tashlash usulidagi ayrim qiyinchiliklami bartaraf etish maqsadida 
«teskari zarb» deb nomlangan boshqa usul yaratilgan. Bu usul konstruksiyaga 
qo'yilgan vaqtincha yukni birdaniga olib tashlashga asoslanadi. Bunday 
dinamik ta ’sirni hosil qilish uchun tekshirilayotgan konstruksiyaga 
mustahkamligi m a’lum bo'lgan po'lat sim yoki steijen ilinadi va u tortuvchi 
moslama bilan tortiladi; sim (steijen) keskin uzilganda konstruksiyada 
tebranish paydo boiadi.
Gorizontal va og'ma zarbalar
Gorizontal yo'nalishda zarb berish uchun osma yuklardan foydalanilgan. 
Yuqoriga osilgan yuk tortib turib qo'yvorilgan va u konstruksiyaga zarb 
bilan urilgan (8.2-rasm). Hozirda bu usul deyarlik qo'llanilmaydi. Uning 
o'rniga yuqorida ko'rib o'tilgan «teskari zarba» usulidan foydalaniladi. Bu 
usulning afzalligi shundan iboratki, unda zarbani istalgan yo'nalishda berish 
mumkin.
Ayrim hollarda konstruksiyalarning zilzilabardoshligini tekshirish 
maqsadida quw ati katta bo'lmagan, yo'naltirilgan potrlash usulidan 
foydalaniladi.
106

---

8.2.2. Vibratsion mashinalar
Foydalanilayotgan inshootlar holatini tekshirishda vibratsion (tebratuvchi) 
mashinalar va pulsatsion (tepki beruvchi) gidrodomkratlar keng qoMlaniladi.
Inshootlarni vibratsion usulda tadqiq etish g'oyasi 1927-yili prof. 
I.M. Rabinovich tom onidan bayon etilgan. Dastlabki vibromashinalar 
1928-29-yillarda G erm aniyada yaratildi va sinovdan o ‘tdi. SSSR da 
vibratsion mashinalar 1933-yilda paydo boMdi. Amerikada vibratsion 
usul 1934-yildan beri qoMlanib kelinadi. Vibratsion tajribalar Yaponiya, 
Meksika, Xitoy, Kalifomiya, Yangi Zelandiya va boshqa mamlakatlarda 
keng tarqalgan.
Vibratsion mashinalar quwati, oMchamlari va tuzilishi bilan bir-biridan 
farqlanadi. Ammo hammasining ishlash prinsipi bitta narsaga asoslanadi: u 
ham boMsa muvozanatlashmagan massa o'matilgan juft sonli aylanuvchi 
disklardir.
Shunday mashinalardan biri bilan tanishamiz: mashina umumiy asosga 
o'matilgan, muvozanatlashmagan massaga ega bo'lgan, podshipniklar 
yordamida aylanadigan ikkita diskdan tashkil topgan 
(8.3-rasm). Disk aylanganida quyidagi miqdoiga teng 
bo'lgan markazdan qochirma kuch hosil bo'ladi:
S = mrco2,
Bu yerda: m — muvozanatlashmagan yukning 
massasi, m=Q/g;
g — og'irlik kuchi tezlanishi; 
r — massa markazining aylanish radiusi;