‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

c*
I
—4
91

---

tayanchlaming cho‘kishini aniqlash tavsiya etiladi. Kerakli m a’lumotlarni 
olish uchun to'sinning o'rtasiga, ya’ni eng katta solqilik vujudga keladigan 
nuqtaga solqilik o'lchagich (progibomer) (3), ikki tayanch oldiga ikkita 
klinometr (
1
) o'matiladi.
Tajriba yo'li bilan topilgan solqilik f, og'ish burchaklariga asoslanib 
(7.4-rasm, b) uchta noma’lum (MA, MB, EL)ni aniqlash uchun tenglamalar 
sistemasini yechish lozim bo'ladi:
a = „ J M A S A A )
f
,
e
p
v 
3EI 
6 E l )
p { 3EI
 
6 
E l )
J 
J f
 
16 
El
bu yerda: 
ocf ,Pf, f p —
shamirli tayangan balkada tashqi kuchdan hosil bo'lgan
og'ish burchaklari va solqilik.
Biz ko'rayotgan sxema uchun
a p = 
P f / \ 6 E I -
f3p
= 
a p - 
f p
= 
P f / 4 S E 1
Agar sinovlar jarayonida tayanch kesimlaridagi deformatsiyalar 
s
ham 
aniqlangan bo'lsa, u holda (7.1) tenglamalar sistemasini yechish orqali 
topilgan tayanch momentlariga oydinlik kiritish mumkin.
M A
= 
2 s AE I / H A, 
M
b
= 2 
eBE I I H B; 
M c = 2 s cE I ! H c \
Bu yerda: 
s A s B s c - А, В, С
-nuqtalarining deformatsiyalari;
HA, HB, Hc -element kesimining balandligi; Mc — balka o'rtasidagi 
eguvchi moment.
Tajribadan olingan ma’lumotlar asosida amalga oshirilgan hisoblaming 
uzil-kesil natijalari boshlang'ich hisob modeliga tayanch momentlarining 
koeffitsientlari ko'mishida kiritilishi mumkin. Ushbu koeffitsientlar tayanch 
momentlarining haqiqiy qiymati hisobiy qiymatlardan necha marotaba kam 
ekanligini ko'rsatib turadi. Shuni qayd etish lozimki, bikir tayanchning 
muloyimlik darajasi (податливость), demak koeffitsientning qiymati umuman 
yuklanish miqdoriga bog'liq. Yuklanish kamroq bo'lsa, tayanch muloyimroq 
bo'ladi. Buning teskarisi ham bo'lishi mumkin, ya’ni tayanchda yuz beradigan 
plastik deformatsiyalar tufayli tayanchning bikirligi kamayishi mumkin. 
Tayanchlarda plastik shamirlar hosil bo'lish holati bu yerda ko'rib o'tilmaydi, 
chunki qo'yilgan masala elastik bosqich chegarasida yechiladi. Shunday 
qilib, tayanch momentlari koeffitsientlarini to'g'ri belgilash uchun tajribalami 
yig'iq kuchning turli qiymatlari asnosida qayta-qayta o'tkazishga to'g'ri 
keladi.
K o'pincha tekshirilayotgan konstruksiyalarning yuk ko'taruvchi 
elementlari murakkab kuchlanish holatida ishlaydi. Bunday hollarda hisob
92

---

modelini oydinlashtirish maqsadida tenzorozetkalar yordamida aniqlangan 
deformatsiya ma’lumotlaridan foydalaniladi. 7.1-rasmda to ‘g‘ri burchakli 
tenzorozetka tasvirlangan. Agar sinov jarayonida uch yo'nalish bo'yicha
£o> £*s e9o
deformatsiyalari aniqlangan bo'lsa, u holda elastiklik nazariyasi 
formulalaridan foydalanib eksperimental bosh kuchlanishlar crmax(min) 
va bosh maydonchalaming normali yo'nalishi