Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti
Yüklə 1,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ixtiyoriylik
|
JK 26-moddasi 1-qismiga ko‘ra, jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy
qaytish, jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish harakatlarini to‘xtatish, ya’ni jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish va unga suiqasd bosqichida mavjud bo‘lishi mumkin. U jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish harakatlarini to‘xtatishda ifodalanib, bunda jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytish jinoyatdan qaytishni keltirib chiqaradi va jinoyat sodir etishga bevosita qaratilgan harakatlarni to‘xtatish yoxud jinoiy oqibatni keltirib chiqarishning oldini olishda ifodalanib, bu jinoyat sodir etishga qasd qilish bosqichida jinoyat sodir etishdan qaytishni tavsiflaydi. Qonundan jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytishning ikki asosiy alomati kelib chiqadi: ixtiyoriylik va uzil-kesillik (qat’iylik). Ixtiyoriylik deganda, shaxsning boshlagan jinoiy xatti-harakatini o‘z xohishi bilan hech qanday tashqi ta’sirlarsiz oxiriga yetkazish imkoni borligini anglagan holda to‘xtatishi tushuniladi. Bunday qaytishning motivi turlicha (uyalish, farzandlari taqdiri haqida o‘ylash, jabrlanuvchiga 278 rahmi kelishi), shuningdek, qarindosh va do‘stlarining maslahatlari natijasida bo‘lishi mumkin. Motiv qanday bo‘lmasin shaxs o‘z xohishi bilan jinoyatdan qaytgan bo‘lsa, jinoiy javobgarlikka tortilmaydi. Jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytish har doim subyektning erkin xohish-irodasi natijasida kelib chiqqan bo‘lishi kerak. Ixtiyoriy qaytishning muhim shartlaridan biri – bu shaxsning jinoyatni davom ettirish va yakuniga yetkazishga imkoni borligini anglashidir. Shu shartlarsiz shaxs agar o‘ziga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra, jinoyatni yakuniga yetkaza olmasa yoki uni sodir etishga qodir bo‘lmasa, uni jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytish sifatida baholashga asos bo‘lmaydi. Masalan, agar shaxs qasddan odam o‘ldirish jinoyatida harakat qilsa, lekin atrofda odamlarning borligi, qurolning yarog‘sizligi yoki qo‘riqlash signalizatsiyasi ishlab ketganligi tufayli qilmishni sodir etmasa, bu ixtiyoriy qaytish hisoblanmaydi. Shaxs o‘zi boshlagan jinoyatni oxiriga yetkazish imkoniyatini istisno qiluvchi o‘tib bo‘lmas to‘siqlar mavjud deb (hattoki yanglish) qarashi jinoyat sodir etishdan qaytishning ixtiyoriy emas, balki majburiy bo‘lganligidan dalolat beradi. Misol uchun, shaxs o‘zganing mulkini talon- toroj qilish maqsadida qonunga xilof ravishda kirgan uyda o‘rnatilgan o‘ziga notanish moslamani signalizatsiya vositasi deb o‘ylab, uyni tark etadi. Jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytishda qat’iylik deganda, shaxsning jinoiy faoliyatni vaqtincha to‘xtatganligi emas, balki oxiriga yetkazish uchun to‘la imkoniyatlar borligini anglagani holda jinoiy faoliyatni davom ettirishdan butunlay va to‘liq voz kechganligi tushuniladi. O‘z-o‘zidan ravshanki, ixtiyoriy qaytishda vaqt jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytgan hollarda ahamiyatga ega bo‘lmaydi. Mazkur holatda jinoyat sodir etayotgan shaxs o‘zining jinoiy faoliyatini oradan ma’lum vaqt o‘tgandan so‘ng davom ettirishini ko‘zlab, jinoyat qurolini almashtirish niyatida yoki shunga o‘xshagan boshqa niyatlarda to‘xtatadi. Misol uchun, agar shaxs bir o‘zi uddalay olmasligini tushunib, omborga o‘g‘irlikka tushishdan qaytgan va omborga tushish, o‘g‘irlik molni u 279 yerdan olib chiqish va tashib ketish uchun jinoyatga boshqa shaxslarni ham jalb etishga qaror qilgan bo‘lsa, bu jinoyat sodir etishdan uzil-kesil qaytish bo‘lmaydi. Shaxs jinoiy faoliyatni o‘ziga bog‘liq bo‘lmagan holatda to‘xtatishga majbur bo‘lgan taqdirda ham ixtiyoriy qaytish hisoblanmaydi. Misol uchun, aybdor o‘ldirish maqsadida jabrlanuvchiga o‘q uzdi, ammo o‘q tegmay qoldi – aybdor qayta o‘q uzishdan ixtiyoriy qaytganiga ishora qilishi jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytishga dalil bo‘la olmaydi. Ayni holda, shaxs jinoyat sodir etishga birinchi urinishi uchun javobgarlikka tortilishi kerak, uning jinoyat sodir etishdan qaytishi ixtiyoriy deb topilishi mumkin emas. Jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytishni hosil qiluvchi ushbu alomatlarni qayd etish uchun jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytishning ba’zi bir shartlarini aniqlash lozim. Bular: – jinoyatni oxiriga yetkazish mumkinligini anglash; – jinoiy oqibat kelib chiqishi mumkinligini anglagan holda, shunday oqibat kelib chiqishining oldini olish. Shaxs jinoyatni oxiriga yetkazish imkoni borligini anglashi shuni ifodalaydiki, u jinoyatni oxiriga yetkazish uchun barcha imkoniyatlarga, jinoyatni amalga oshirish uchun barcha qurol va vositalarga ega bo‘ladi va buni biladi. Ammo, jinoiy tajovuzni hech qanday tashqi ta’sirlar to‘xtata olmasligiga qaramay, u o‘z jinoiy niyatini amalga oshirishdan qaytadi. Ushbu shart tamom bo‘lmagan jinoyat tarkibining obyektiv tomoni, ya’ni ijtimoiy xavfli qilmish bilan bevosita bog‘liq. Bu yerda nafaqat jinoyat sodir etishga suiqasd qilish doirasida jinoyat tarkibini tashkil etadigan harakatlar (harakatsizlik), balki jinoyat sodir etishga shart-sharoit va imkoniyat yaratadigan harakatlar (JK Maxsus qismi tegishli modda dispozitsiyasiga bevosita kiritilmagan harakatlar) to‘g‘risida ham so‘z yuritilmoqda. Shu sababli jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytishni tasniflashda jinoiy tajovuzni oxiriga yetkazish mumkinligini anglash faqat jinoyat sodir etishga suiqasd qilishda mavjud bo‘lishi mumkin degan fikrga kelmaslik kerak, zero jinoiy niyatni oxiriga yetkazish mumkinligini anglash jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish bosqichida ham bo‘lishi mumkin. 280 Jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytish ixtiyoriyligi va uzil- kesilligining ikkinchi zarur sharti shaxs jinoiy oqibat kelib chiqishini Yüklə 1,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|