Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti
Yüklə 1,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
raqobatidan ajratish lozim. Jinoyat-huquqiy normalar raqobati aybdor
shaxs qilmishining Jinoyat kodeksi Maxsus qismi ikki yoki undan ortiq moddalari bo‘yicha kvalifikatsiya qilish mumkinligi aniqlangan jinoyatlarning ideal majmui bilan tashqi o‘xshashlikka ega bo‘ladi. Bitta qilmish bilan sodir etiladigan ikki yoki undan ortiq jinoyatlar bo‘lganda va ularning har biri maxsus qism turli moddalari bilan ko‘zda tutilgan javobgarlik bo‘lgandagi jinoyatlar ideal majmuidan farqli o‘laroq jinoyat- huquqiy normalar raqobatida ikki yoki undan ortiq jinoyat-huquqiy normalar belgilari, ya’ni Maxsus qism moddalari bilan qamrab olinadigan bitta qilmish bo‘ladi. Amaldagi jinoyat qonuni mazkur vaziyatda qaysi norma qo‘llanishi lozimligini ko‘rsatmaydi. Boshqa tomondan, raqobatdagi normalar yig‘indisi bo‘yicha qilmishni kvalifikatsiya qilish noto‘g‘ridir, chunki, birinchidan, bu bitta jinoiy qilmish sodir etilgan bo‘la turib, sun’iy ravishda bir qancha jinoyat sodir etishni yuzaga keltiradi; ikkinchidan, qator hollarda raqobatdagi normalarni jinoyatlar majmui bo‘yicha kvalifikatsiya qilish asossiz tarzda jinoiy javobgarlikni oshiradi. Bu borada normalar raqobatlashuvida kvalifikatsiya qilish qoidalari mavjud. 1 Ўша жойда, 8-банд, 2-хатбоши. 2 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1996 йил 15 мартдаги «Савдо соҳасидаги жиноятлар ва бошқа ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишлар бўйича суд амалиёти ҳақида»ги 9-сонли қарори, 5- банди // Тўплам, 1-жилд. – 52-б. 364 Xususan, eng keng tarqalgan raqobatdagi normalar turi – bu umumiy va maxsus norma raqobatidir. Mazkur holatda raqobatlashuvchi ikkita jinoyat-huquqiy normalardan biri umumiy, ikkinchisi esa, maxsus, ya’ni umumiy normada bayon etilgan turli xil qilmishlarni nazarda tutuvchi norma bo‘ladi. Bu yerda normalar majmui bo‘yicha kvalifikatsiya qilish mumkin emas, shaxsni maxsus normani qo‘llab aybdor deb topish to‘g‘riroq bo‘ladi. Masalan, o‘zboshimchalik, ya’ni haqiqiy va faraz qilingan huquqlarni amalga oshirish (JK 229-moddasi) va yer uchastkalarini o‘zboshimchalik bilan egallab olish (JK 2291-moddasi). Quyidagilar umumiy normaga nisbatan maxsus normani qo‘llashga asos bo‘lib hisoblanadi. Har ikki modda sodir etilgan qilmishni u yoki bu darajada qamrab oladi. Biroq maxsus norma nisbatan aniqroq dispozitsiyani va shundan kelib chiqib, sodir etilgan huquqqa xilof ijtimoiy xavfli qilmishning o‘ziga xos xususiyatlari va spetsifik tomonlarining aniqlanishini nazarda tutgani uchun maxsus normaning qo‘llanilishi qilmish kvalifikatsiyasi nuqtai nazaridan ham, aybdorni jinoiy javobgarlikka tortish nuqtai nazaridan ham asosli bo‘ladi. Shunday qilib, JK 2291-moddasi JK 229-moddasida mustahkamlangan belgilar bilan bir qatorda qilmishning ijtimoiy xavflilik xarakteri va darajasini ifodalovchi maxsus belgilarga ham ega. Kvalifikatsiyalovchi belgilarga ega qilmish sodir etilgan bir paytda, ushbu qilmishda aybni yengillashtiruvchi kvalifikatsiya qilishga sabab bo‘ladigan boshqa belgilar ham mavjud bo‘lganda, jinoyatlar majmui bo‘lmaydi. Qilmish mazkur holatda jinoyatni sodir etganlik uchun yengilroq jazoni ko‘zda tutgan JK moddasi bo‘yicha kvalifikatsiya qilinadi (masalan, affekt holatida o‘ta shafqatsizlik bilan odam o‘ldirish, JKning 98-moddasi bilan kvalifikatsiya qilinishi zarur). «Agar aynan bir jinoyatni sodir etganlik uchun jinoiy javobgarlikni yengillashtiruvchi kvalifikatsiya belgilari Jinoyat kodeksining bir necha moddasida nazarda tutilgan bo‘lsa, qilmish Jinoyat kodeksining javobgarlikni ko‘proq yengillashtiruvchi moddasi bilan kvalifikatsiya qilinishi kerak (masalan, zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqib va 365 kuchli ruhiy hayajonlanish holatida odam o‘ldirish faqat JK 100-moddasi bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim)» 1 . Raqobatdagi normalarni normalar kolliziyasidan farqlash talab etiladi. Zero, oxirgi holat normalar o‘rtasida muayyan ziddiyat, qarama- qarshilik mavjud bo‘lishini taqozo etadi, raqobatdagi normalarda esa bu holat yo‘q. Normalar kolliziyasi, mazkur normalarga aloqador konkret jinoyatlar mavjudmi yoki yo‘qmi, bundan qat’i nazar, vujudga kelishi mumkin. Yüklə 1,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|