Xususan, eng keng tarqalgan raqobatdagi normalar turi – bu
umumiy
va
maxsus norma raqobatidir. Mazkur holatda raqobatlashuvchi ikkita
jinoyat-huquqiy normalardan biri umumiy, ikkinchisi esa, maxsus, ya’ni
umumiy normada bayon etilgan turli xil qilmishlarni
nazarda tutuvchi
norma bo‘ladi. Bu yerda normalar majmui bo‘yicha kvalifikatsiya qilish
mumkin emas, shaxsni maxsus normani qo‘llab aybdor deb topish
to‘g‘riroq bo‘ladi. Masalan, o‘zboshimchalik, ya’ni haqiqiy va faraz
qilingan huquqlarni amalga oshirish (JK 229-moddasi) va yer
uchastkalarini o‘zboshimchalik bilan egallab olish (JK 2291-moddasi).
Quyidagilar umumiy normaga nisbatan maxsus normani qo‘llashga asos
bo‘lib hisoblanadi. Har ikki modda sodir etilgan qilmishni u yoki bu
darajada qamrab oladi. Biroq maxsus norma nisbatan aniqroq
dispozitsiyani va shundan
kelib chiqib, sodir etilgan huquqqa xilof ijtimoiy
xavfli qilmishning o‘ziga xos xususiyatlari va spetsifik tomonlarining
aniqlanishini nazarda tutgani uchun maxsus normaning qo‘llanilishi
qilmish kvalifikatsiyasi nuqtai nazaridan ham, aybdorni jinoiy
javobgarlikka tortish nuqtai nazaridan ham asosli bo‘ladi. Shunday qilib,
JK 2291-moddasi JK 229-moddasida mustahkamlangan belgilar bilan bir
qatorda qilmishning ijtimoiy xavflilik xarakteri
va darajasini ifodalovchi
maxsus belgilarga ham ega.
Kvalifikatsiyalovchi belgilarga ega qilmish sodir etilgan bir paytda,
ushbu qilmishda aybni yengillashtiruvchi kvalifikatsiya qilishga sabab
bo‘ladigan boshqa belgilar ham mavjud bo‘lganda, jinoyatlar majmui
bo‘lmaydi. Qilmish mazkur holatda jinoyatni sodir etganlik uchun
yengilroq jazoni ko‘zda tutgan JK moddasi bo‘yicha kvalifikatsiya qilinadi
(masalan, affekt holatida o‘ta shafqatsizlik bilan odam o‘ldirish, JKning
98-moddasi bilan kvalifikatsiya qilinishi zarur).
«Agar aynan bir jinoyatni sodir etganlik uchun jinoiy javobgarlikni
yengillashtiruvchi kvalifikatsiya belgilari Jinoyat
kodeksining bir necha
moddasida nazarda tutilgan bo‘lsa, qilmish Jinoyat kodeksining
javobgarlikni ko‘proq yengillashtiruvchi moddasi bilan kvalifikatsiya
qilinishi kerak (masalan, zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqib va
365
kuchli ruhiy hayajonlanish holatida odam o‘ldirish faqat JK 100-moddasi
bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim)»
1
.
Raqobatdagi normalarni
normalar kolliziyasidan farqlash talab
etiladi. Zero, oxirgi holat normalar o‘rtasida muayyan ziddiyat, qarama-
qarshilik mavjud bo‘lishini taqozo etadi, raqobatdagi normalarda esa bu
holat yo‘q. Normalar kolliziyasi, mazkur normalarga aloqador konkret
jinoyatlar mavjudmi yoki yo‘qmi, bundan qat’i nazar, vujudga kelishi
mumkin.
Dostları ilə paylaş: