Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti
Yüklə 1,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
NOTA BENE !
Huquqqa xiloflik deganda, qilmishni Jinoyat kodeksi Maxsus qismi moddalari orqali taqiqlash tushuniladi, ya’ni shaxs jinoyat qonuni taqiqlagan harakatni sodir qiladi yoki qonunda bajarilishi shart deb ko‘rsatilgan harakatni bajarmaydi (harakatsizlik). Huquqqa xiloflik belgisini faqat jinoyat qonuni Maxsus qismi normalari dispozitsiyalari bilan chegaralab qo‘yish noto‘g‘ri bo‘ladi. Maxsus qism normalarini Umumiy qism normalari bilan birga qo‘llash kerak, chunki Maxsus qismda ko‘rsatilgan qilmishni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish va jinoiy javobgarlikni qo‘llash masalalari ularning birgalikdagi kuchda bo‘lishi bilan aniqlanadi. Faqat shundagina bosh va asosiy masala – o‘z ichiga ijtimoiy xavflilik darajasi va tabiatini olgan hamda jinoyat- huquqiy taqiq o‘rnatuvchi jinoyat huquqi normalarida ifodalanuvchi jinoyatning moddiy mohiyatini to‘g‘ri aniqlash mumkin. Jinoiy huquqqa xiloflik va jinoyat-huquqiy taqiq tushunchalari aynan bir xil bo‘lib, Maxsus qismning aksariyat normalari tuzilishi jihatdan taqiqlovchi normalardir. Ma’lum holatlarda qilmishlarga yoki usul, yo‘sin va hokazolarga taqiq qo‘yilgan (masalan, JK 148–149-moddalari). JK Maxsus qismidagi normalar majburiyat yuklovchi xususiyatga ega. Ba’zi bir hollarda Maxsus qism normalari muayyan bir qilmish sodir etishni majbur qilib qo‘yadi. Shu bilan birga, taqiqlar boshqa normativ-huquqiy hujjatlarda ko‘zda tutilgan bo‘lishi ham mumkin. Maxsus qismda o‘sha normativ-huquqiy hujjatlar talabi buzilganligi uchun jazo chorasi – sanksiya belgilanadi. Buni JK blanket normalari deyiladi. Huquqqa xiloflik jinoiy qilmish orqali huquq normalarining buzilishini ifodalaydi. Huquqqa xiloflik, umumiy ma’noda, huquq normalariga qarshi borishdir. Huquqqa xiloflik mavhum tushuncha, zero, uning tarkibi huquqning turli sohalaridagi, jumladan, jinoiy, ma’muriy va boshqa huquq sohalaridagi normalarning aniq xususiyatlariga bog‘liq emas. 120 Jinoyat huquqida huquqqa xiloflik tushunchasi jinoyatni boshqa huquqbuzarliklardan farqlash uchun jinoyat huquqining boshqa huquq sohalari bilan bog‘liqlikda bo‘lishini ifodalaydi. Shundan, huquqqa xiloflik jinoyatning jazoga sazovorligi bilan, jinoyatning o‘zi esa, jinoyatni sodir qilgan shaxs aybi bilan uzviy bog‘liq. Bu belgilar jinoiy huquqqa xiloflik va jinoyat tushunchalarini umumiy tarzda ifodalaydi. Huquqqa xiloflik obyektiv va nisbatan mustaqil tabiatga ega. Qilmishning darajasi va zararini tavsiflovchi moddiy belgi hisoblangan ijtimoiy xavflilikdan farqli ravishda huquqqa xiloflikni jinoiy javobgarlikning formalligini ifodalovchi jinoyat qonunining buzilishi sifatida baholash kerak. Ijtimoiy xavflilik va huquqqa xiloflik belgilari birgalikda qilmishning jinoiyligini va u uchun javobgarlik asosini belgilovchi omil hisoblanadi. Shuni ta’kidlash kerakki, ijtimoiy xavfli bo‘laturib jinoyat qonunini buzmagan yoki jinoyat qonuni normalarini buzgani holda ijtimoiy xavflilik alomatlari mavjud bo‘lmagan qilmishga nisbatan jinoiy javobgarlikni qo‘llab bo‘lmaydi. Jinoyat tushunchasini izohlashda ijtimoiy xavflilik va huquqqa xiloflik jinoyatning asosiy va bir-biriga aloqador belgilari ekanligini ko‘rish mumkin. Jinoyatning ijtimoiy xavflilik belgisining mavjud emasligi, o‘z navbatida, huquqqa xiloflikning mavjud emasligini bildiradi, ya’ni faqat jinoyat qonuni bilan ijtimoiy xavfli deb topilgan qilmishlargina huquqqa xilof hisoblanadi. Qilmishning jinoyat huquqiga xilof deb topish asoslari bo‘lib, bunday qilmishning ijtimoiy xavfliligi, u yoki bu qilmishga aynan jinoyat-huquqiy vositalar bilan ta’sir etishning umumiyligi hisoblanadi. Jinoiy huquqqa xiloflik qilmishga ijtimoiy xavflilik darajasini berib, aynan shu daraja orqali qilmish jinoyat tavsifini oladi. Jinoyatning moddiy belgisi ijtimoiy xavflilik bo‘lsa, jinoyatning formal belgisi huquqqa xiloflik hisoblanadi. Ayb – qonunda to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rsatilgan u yoki bu huquqqa xilof qilmishni ijtimoiy xavfli deb belgilovchi belgi. 121 |