Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

7-§. Kredit shartnomasi tushunchasi, taraflari, kredit 
shartnomasining shakli 
Kredit muassasi va qarz oluvchi o`rtasidagi huquqiy munosabatlar 
yuzaga kelganligi, ularning o`zaro huquq-lari, majburiyatlari, javobgarlik 
asoslari paydo bo`l-ganligini guvohlantiruvchi eng asosiy hujjat bo`lib 
kredit shartnomasi hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi Fuqa-rolik 
kodeksining 744-moddasiga ko`ra: «Kredit shart-nomasi bo`yicha bir taraf 
- bank yoki boshqa kredit tash-kiloti (kreditor) ikkinchi tarafga (qarz 
oluvchiga) shart-nomada nazarda tutilgan miqdorda va shartlar asosida pul 
mablag`lari (kredit) berish, qarz oluvchi esa olingan pul summasini 
qaytarish va uning uchun foiz to`lash majbu-riyatini oladi». 
Yuridik adabiyotlarda kredit shartnomasining huqu-qiy tabiati 
yuzasidan turli fikrlar bildirib kelinadi. Ayrim olimlar uni qarz 
shartnomasining bir ko`rinishi deb hisoblasalar,
1 
boshqalari kredit 
shartnomasi shart-nomalarning mustaqil turidir deb uqdirib keladilar.
2
Fuqarolik kodeksining 732-moddasi yuridik shaxs-lar o`rtasidagi 
(shu jumladan, bank muassasalari bilan uning mijozlari o`rtasidagi) pul 
qarz berish shartno-masini (yani kredit shartnomasini) qarz munosabat-
larining bir ko`rinishi ekanligini belgilash bilan birinchi qarash to`g`riligini 
tasdiqladi. 
Kredit shartnomasining real yoki konsensual, bir to-monlama 
majburiyat yuklovchi yoki ikki tomonlama maj-buriyat tug`diruvchi 
shartnomasi toifasiga kiritilishi masalasida ham yuridik jamoatchilik 
o`rtasida yakdillik yo`q. E.T.Polonskiyning takidlashiga qaraganda: 
«Ushbu masalani u yoki bu tarzda hal etilishi nafaqat nazariy, balki amaliy 
ahamiyatga ega. Chunki uni real va bir tomonlama deb tan olinishi o`z-
1
Вилнянский С.И. Кредитно-расчетние правоотношения и финансивий контрол. Хaркoв, 1955. 43-б. Флeйҳик 
Э.A. Расчетние и кредитние правоотношения. М., 1956. 213-б. 
2
Куник Я.A. Кредитние и расчетние парвоотношения в торговле. – М., 1970. 117-б. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o`zidan bank xo`jalik subyekti oldida shartnoma bilan kelishib olingan 
kredit summasini topshirish majburiyatiga ega emas (yani «maj-buriyat 
faqat qarz oluvchida, huquq faqat bankda» tar-tibdagi formula bo`yicha) 
degan xulosaga olib kelgan bo`lar edi va bunday holat natijasida xo`jalik 
subyekt-larining huquqlari kamsitilgan bo`lar edi».
1
Bugungi kunda bank va xo`jalik subyekti o`rtasidagi kredit 
munosabatlari ikki tomonlama tuziladigan kredit shartnomasi bilan 
rasmiylashtiriladi. Bu shartnoma ham dastlabki shartnoma ham ayni 
paytda shunday shart-nomaning o`zi sanaladi. Kredit shartnomasi 
konsensual shartnoma bo`lib sanaladi. V.E.Umaraliyevning «Kredit 
shartnomasi, yuridik tabiatiga ko`ra konsensual... shartno-madir» degan 
fikriga
2
qo`shilsa bo`ladi. Kredit shart-nomasi bo`yicha qarz oluvchining 
majburiyatlari faqat tegishli kredit summasi amalda (real) olinganidan 
keyin-gina yuzaga keladi. 
Kreditga oid bank operasiyasi boshqa turdagi bank operasiyalari 
singari shaxsiy va o`zaro ishonchga asos-lanadi va shu tufayli bankning 
kredit oluvchi mijozi o`z huquqlarini uchinchi shaxslarga ishonib 
topshirishi (pro-sessiya shartnomasi) mumkin emas. Bank krediti shart-
nomasining tomonlari bo`lib qarz beruvchi (kreditor) va qarz oluvchi 
hisoblanadi. 
Xo`jalik subyektiga kredit beruvchi bank tegishli kredit summasini 
uning hisob raqamiga naqd pulsiz shaklda o`tkazish yo`li bilan kredit 
beradi. Kredit oluv-chining hisob raqami kredit beruvchi bankda 
bo`lganida tegishli kredit summasini bank hisobidan o`chirilib mijoz hisob 
raqamiga kelib tushish o`rtasida vaqt jihatdan farq bo`lmaydi. Ammo, qarz 
oluvchining hisob raqami boshqa bank muassasasida bo`lgan hollarda 
bankning kreditni o`tkazishi va tegishli summani kredit oluvchi hisob 
raqamiga kelib tushishi o`rtasida muayyan vaqt o`tadi va bunday vaziyatga 
kredit uchun foiz haq qachondan boshlab (bank o`tkazgan paytdanmi, yoki 
pul mijoz hisob varag`iga kelib tushgan paytdanmi) hisoblanishi 
lozimligini belgilanilishi mu-him ahamiyatga ega. Ayrim hollarda bunday 
savollarga namunaviy kredit shartnomasining o`zida javob berib qo`yiladi. 
Kredit shartnomasi mijoz tegishli qarz summasini olgach tuzilgan 
hisoblanadi va shu paytdan boshlab qarz oluvchi bank nazoratidan bo`yin 
tovlamasligi, olingan kredit va uning uchun foiz haqni o`z vaqtida hamda 
to`liq to`lashi lozim. Qarzni qaytarilganligi fakti qarzdor tomonidan 
1 қaрaнг: Кaмпaнeетс Э.С., Пoлoнский Е.Г. Применение законадетеьство и кредитования в рaсчeтax.-М., 1967, 
с.116. 
2 қaрaнг: Ўзбeкистoн Рeспубликaсининг Фуқaрoлик кoдeксининг иккинчи қисмигa шaрҳлaр. –Т., 1998. 169-бeт.. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tegishli summani bank hisobiga o`tkazilgan vaqti bilan bog`lanadi. Qarz 
qarz oluvchi tomonidan ixti-yoriy tarzda yoki xo`jalik sudining qaroriga 
ko`ra majburiy ravishda to`lanishi mumkin. 
Olingan kredit uchun oddiy yoki oshirilgan foiz haq to`lanadi. O`z 
muddatida qaytariladigan qarzlar bo`yicha oddiy, kechiktirilgan qarzlar 
uchun esa oshirilgan miq-dorda foiz haq olinishi ko`zda tutilishi mumkin. 
Bank krediti shartnomasi bo`yicha garov yoki boshqa kreditni taminlash 
vositasining saqlanishi tekshirib turiladi. Bank qonun hujjatlarida va kredit 
shartnomasida na-zarda tutilgan hollarda olingan kreditni muddati ke-
lmasidan avval qaytarilishni talab qilishga haqli bo`-ladi. Kredit 
shartnomasi oddiy yozma shaklda (ko`pincha oldindan belgilangan 
tartibda 
tasdiqlanadigan 
namunavi 
shaklda 
tuziladi. 
Kredit 
shartnomasining predmeti va muddati uning muhim shartlari bo`lib, ularsiz 
shartnoma haqiqiy sanalmasligi mumkin. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---