Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта
“Ekonom” terminalining texnik harakteri
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MKBS Seriya T-3 terminali Monitor 17"( TFT 17" LCD) Modem Siemens MC39i T-3 terminali 74900 rub.*
- Alniko terminali
- DMD TEXNOLOJI TERMINALI
- GPRS-modem Siemens MC35i 371 ISKRA 2 TERMINALI
- 3. Naqd elektron pullardan foydalanadigan to’lov tizimlari
|
“Ekonom” terminalining texnik harakteri
370 O’lchami: Eni- 620 mm balandligi-1390 mm Og’irligi-125 kg ishlash temperaturasi +15 dan +45 gacha; Foydalanish quvvati 100-300 Vt Elektr iste’moli 220V/50 Gts Korpusi 2-3 mm qalinlikdagi po’lat MKBS Seriya T-3 terminali Monitor 17"( TFT 17" LCD) Modem Siemens MC39i T-3 terminali 74900 rub.* T-3 Biznes terminali 64900 rub.* T-3 Ekonom terminali 54900 rub.* Alniko terminali O’lchami: 630 x 1390 x 400 mm, Og’irligi: 93,5 kg. Monitor: 17 dyumli General Touch, 6 mm Operativ xotira: 256 / 512Mb DDR-2 PC5300, videokarta: ATI Radeon Sapphire x550 256 mb DMD TEXNOLOJI TERMINALI O’lchami: 630 x 1390 x 400 Og’irligi: 93,5 kg Operativ xotira: 512 Mb DDR PC3200 Monitor: 17 dyumli General Touch, 6 mm ISKRA 1 TERMINALI O’lchami: 1125×425 × 370 mm, Og’irligi: 65 kg Elektr sarfi: 220 V / 50 Gts GPRS-modem Siemens MC35i 371 ISKRA 2 TERMINALI O’lchami: 630 x 1390 x 400 Og’irligi: 93,5 kg Operativ xotira: 512 Mb DDR PC3200 Monitor: 17 dyumli General Touch, 6 mm Yangi Treyd O’lchami: 1495 x 510 x 385 Og’irligi: 85 kg. GPRS-modem : Siemens MC35i Monitor: LCD TFT 17 Termoprinterlar Citizen CBM 1000 (Yaponiya) Citizen CT-S2000 (Yaponiya) Citizen PPU 700 (Yaponiya) 372 Star Micronix TUP 992 (Yaponiya) Fujitsu FTP 629 Epson EU-T422 Custom VKP 80 Shtrix-M Shtrix-mini-FR-K Sysfuture AV-268 373 3. Naqd elektron pullardan foydalanadigan to’lov tizimlari Kundalik hayotda banknot va qog’oz ko’rinishidagi naqd pullar kredit kartochkasi yoki mijoz-bank tizimi turidagi naqd bo’lmagan to’lov vositalaridan ikkita muhim xususiyati bilan ajralib turadi. Birinchidan, o’rnatilgan tartibga ko’ra naqd bo’lgan to’lovlar anonimdir, ikkinchidan esa, naqd pul egasi ulardan yakka holda foydalanadi. To’lovlarda anonimlik tushunchasi haridorni identifikatsiya qiluvchi har qanday yozuvlarni hech qaerda qolmasligini bildiradi. Yakka holda foydalanish naqd pullar egasi ularni o’z ehtiyojlariga ko’ra sarflashini hech kim taqiqlay olmasligini bildiradi. Naqd bo’lgan pullarni mavjud ustunliklari bilan birga uning ba’zi bir kamchiliklari ham kelib chiqadi. Birinchidan, naqd pullarni beixtiyor yo’qotib qo’yish mumkin. Ikkinchidan, naqd pullarga hech kim foyda keltiruvchi ustama foiz to’lamaydi. Agarda qandaydir elsktron to’lov tizimi har bir mijozga to’lovlar anonimligi va to’lov vositalaridan yakka holda foydalanishni ta’minlasa, u holda bu tizim mijoz ixtiyoriga elektron naqd pullarni taqdim etadi deb aytish mumkin. Bunda to’lovlar anonimligi va foydalanish erkinligini ta’minlash to’lov tizimidagi kompaniya-operatorining xohish-irodasi emas, balki tizimni ichki xususiyati bo’lishi lozim. Elektron naqd pul operatsiyalarini amalga oshiruvchi to’lov tizimida mijozlar to’lovlarni o’tkazishdagi o’rnatilgan tartiblaridan kelib chiqib, o’z huquqlarini o’zlari belgilaydilar, shuning uchun ular kompaniya-operatorlarga ishonishlariga majbur emaslar. Oddiy pullar kabi, agarda foydalanuvchi tomonidan moliyaviy ma’lumotlar va ularni zahira nushalari yo’qotib qo’yilgan taqdirda elektron naqd pullarni ham yo’qotib qo’yish mumkin. Shu bilan birga, elektron naqd pullarga ham foyda foizlari hisob-kitob qilinmaydi. Mavjud kredit kartochkalardan foydalanuvchi to’lov tizimlari ularni naqd pullardan farqlovchi va internetda qo’llash doirasini chegaralab qo’yuvchi bir qator kamchiliklarga ega: 1. Mumkin bo’lgan to’lovlar summasi bir dollardan bir necha ming dollargacha bo’lgan etarlicha tor diapazonda bo’ladi, shuning uchun mikro to’lovlar uchun (tsent ulushidan bar necha dollargacha) boshqa turdagi vositalar talab qilinadi. 2. To’lovlarni olib borish (avtorlashtirish) uchun talab qilinadigan vaqt ba’zan juda ham kattalashib ketadi. 3. Kartochka tizimida sotuvchi va haridor teng huquqli emas. Xususan, kartochkalarning oddiy foydalanuvchilari o’z kartochka hisob- raqamidagi pullarni olishiga imkon yo’q. Bu o’z mijozlariga yutuqlarini to’lashi lozim bo’ladigan virtual xazina, lotoreya va shu kabilarni tashkil qilishda qiyinchiliklarni yo`zaga keltiradi. Elektron naqd pullar bunday kamchiliklardan holidir va shuning uchun plastik kartochkalar asosidagi to’lov tizimlariga nisbatan tabiiy raqobatchilikni vujudga keltirishi mumkin. 374 WebMoney Transfer - raqamli naqd pullardan foydalanuvchi to’lov tizimidir. WebMoney tizimi internet tarmog’idagi har qanday foydalanuvchiga real vaqtda xavfsiz bo’lgan naqd to’lovlar va hisob kitoblarni WebMoney (WM) deb nomlanuvchi elektron naqd pullardan foydalanish orqali amalga oshirishni taqdim etadi. Tizimning mijozlari mahsulot va xizmatlarni sotuvchilar, haridorlardan iborat. Bu bir tomondan, internet-do’konlar, ikkinchi tomondan, hisob-kitoblar an’anaviy usullari, masalan, internetning kredit kartochkalaridan foydalanishga imkoniyati yo’q yoki xohlamaydigan har qanday foydalanuvchisi bo’lishi mumkin. Tizim doirasida AQSh dollari asosida hisob-kitob qililadigan WM-shartli pul birligidan kreditlash va to’lovlarning universal vositasi sifatida foydalaniladi. WM-pul birligi internetdagi hisob kitoblar uchun foydalaniladigan AQSh dollari va boshqa valyutalarga nisbatan to’liq konvertatsiya qilingan bo’ladi. WebMoney Keeper mijoz dasturiy ta’minoti tizimga mijoz sifatida a’zo bo’lishga imkon beradi. WebMoney Keeper dasturi yordamida anonim holda tizimning boshqa mijozlari bilan hisob-kitoblarni WMda bir lahzada amalga oshirish, WMni o’zining bankdagi hisob-raqamiga o’tkazish, internet tarmog’ida mahsulot va xizmatlarga to’lash, shuningdek, Web-Money Keeper dasturiga qurilgan xabarlar ayirboshlashning himoyalangan tizimi orqali ehtimol qilinayotgan hamkorlar bilan savdo bitimlarini muhokama qilish mumkin. WebMoney tizimi ishtirokchisi bo’lish uchun qo’yidagilar etarlidir: 1. Hamma foydalanuvchilar uchun: WebMoney Keeper dasturini chiqarib olish va installyatsiya qilish. 2. Haridor uchun: ixtiyoriy bank hisob raqamidagi pul mablag`’larini WMra konvertatsiya qilib, o’z navbatida uni «Hamyonlar» tizimidagi maxsus hisob raqamiga o’tkazish. 3. Sotuvchilar uchun: sotilayotgan mahsulot va xizmachlar hisobiga WMlap kelib tushadigan manzilda maxsus «Hamyon» hisob-raqamlarini bepul ochish. Internet-do’konlarni WMda hisob-kitob yuritishlar uchun sozlash. WebMoney Transfer tizimi doirasida WM pullarni xizmat va mahsulotlarga to’lov sifatida qabul qiladigan ixtiyoriy do’konda sarflash mumkin. Buning uchun unda avvaldan o’zining maxsus hisob-raqamlarini ochish yoki kredit kartochka raqamini uzatish shart emas. WM to’laqonli va ekvivalent pul qiymatiga ega bo’lganligidan to’lovlar amalga oshirilishi bilan WebMoney Transfer tizimidagi internet-do’konlar shu zahotiyoq mahsulotlar va xizmatlarni etkazib berishni ta’miilaydi. WM pullar ixtiyoriy lahzada naqd bo’lmagan to’lovlar yo’li bilan har qanday ko’rsatilgan hisob-raqamiga AQSh dollari yoki har qanday valyutaga almashtirilgan holda kelib tushadi. Xavfsizlikni ta’minlashning WebMoney Transferda qo’llanilgan ba’zi bir usullarini batafsil ko’rib chiqamiz: 1. WebMoney Keeper dasturiga kirish uchun foydalanuvchining unikal 13-qiymatli identifikatsiya raqami, uning shaxsiy paroli, 375 shuningdek, kompyuter xotirasidagi mahfiy kalitlar va hamyonlar bo’lgan fayllarni joylashgan joyini bilish zarur bo’ladi. 2. Tizimdagi barcha axborotlar axborotlarni himoya qilshning kalit o`zunligi 1024 bit bo’lgan, RSAra o’xshash algoritmdan foydalanilgan holda kodlashtirilgan ko’rinishda uzatiladi. Har bir seans uchun unikal seans kalitidan foydalaniladi. Shuning uchun seans vaqtida (transaktsiyalarni amalga oshirish vaqti) foydalanuvchining o’zidan boshqa hech kim to’lovni nimaga tayinlanganligi va uning summasini bilish imkoniyatiga ega emas. To’lov tizimlari orasida internet-banking vazifalarini bajaruvchi, ya’ni, internet tarmog’i orqali bank operatsiyalarini olib borishga imkon beradigan tizimlar alohida guruhni tashkil qiladi. Ular orqali amalga oshirish mumkin bo’lgan operatsiyalar o’z ichiga amaliy jihatdan amalga oshirilgan operatsiyalardan ko’chirma olish bilan bank hisob raqamlarini boshqarishda to’liq xizmatlar to’plamini oladi. «Uy banki» tizimi xususiy shaxslarni real bankdagi hisob-raqamlarini internet tarmog’i orqali boshqarish uchun mo’ljallangan «Uy banki» o’z foydalanuvchilariga real vaqt tartibida va planetaning ixtiyoriy nuqtasidan tunu-kun to’laqonli bank servis xizmatlarini taqdim etiladi. «Uy banki» real vaqt tartibida internet tarmoqi orqali bir qancha operatsiyalarni amalga oshirishga imkon beradi. Adapter kompyuterga LPT yoki COM portlari orqali ulanadi. Xotira kaliti elementi (Touch memory) foydalanuvchining unikal kalitlarini ifoda qiladi va «Uy banki» tizimida mijozni ro’yxatga olish raqami hisoblanadi. Tizimda har qanday operatsiyani amalga oshirish vaqtida bu jarayonni xotira kaliti elementi va parol bilan tasdiqlash lozim bo’ladi. «Uy banki» dasturiy komponenti Microsoft Internet Explorer 5 uchun modul ko’rinishida bajarilgan bo’lib, qurilma bilan birga taqdim etiladi. Internet-banking vazifalarini bajaruvchi ikkinchi tizim «Telebank» deb nomlanib, bu tizim xususiy shaxslarga masofadan turib bank xizmatlarini ko’rsatilishiga imkon beradi. Operatsiyalar o`zluksiz va internet yoki telefon orqali ixtiyoriy joydan amalga oshiriladi. Mijoz to’lovni amalga oshirilganligini tasdiqlovchi chiptani, shuningdek, hisob-raqami bo’yicha barcha ko’chirmalarni internet orqali avtomatlashtirilgan tartibda faks yordamida yoki bevosita bankning ofisidan olish mumkin. Rossiyaning «Rapida» to’lov tizimi 2001 yil ssntyabrda bozorga kirib kelgan bo’lib, moliyaviy institutlarning naqd bo’lmagan masofaviy hisob kitoblari an’anaviy amaliyotini oxirgi yuqori texnologik yutuqlar bilan birgalikda olib boradigan yangi avlodi hisoblanadi. O’zining hisob-raqamlarini masofadan turib boshqarish g’oyasi foydalanish uchun etarlicha jozibalidir - o’z mablag`’larini kafolatlangan xavfsiz joyda saqlash va shu bilan bir vaqtda saqlanish joyidan qanchalik o`zoq bo’lmasin xohlagan vaqtda undan foydalanish mumkin. Avtomatlashtirilgan masofaviy hisob-kitoblar g’oyasini O’zbekistonda qo’llanishi bir muncha kechiqmoqda. Buni iqtisodiyotni tubdan qayta qurilayotganligi, aholi asosiy qismining daromadlarini past darajadaligi va 376 bank tizimiga bo’lgan ishonchsizlik bilan izohlash mumkim. Sho`nga qaramay, keyingi vaqtlarda masofaviy hisob-kitoblarning plastik kartochkalar kabi instrumentlarini keng ommalashib borayotganligi kuzatilmoqda. Ularga bo’lgan ob’ektiv talab yuqori bo’lsada, undan aholining juda ham kichiq qismi foydalanmoqda - kimlargadir kartochka tizimi murakkab tuyulsa, boshqalarini o`nga ko’rsatiladigan xizmatlap bahosi cho’chitadi. «Rapida» to’lov tizimidagi barcha hisob-kitoblar nobank kredit tashkilot bo’lgan «Banklararo elektron hisob-kitoblar palatasi»ning (BEHP NKT) hisob- kitob markazi orqali amalga oshirilib, bu tashkilot chet el valyutalarida hisob- kitoblarni olib boorish litsenziyasiga ham ega. Bundan tashqari hisob-kitob markazining vazifalariga tizimining to’lov instrumentlari - «Rapida» plastik kartochkalarining emissiyasi ham kiradi. Bank bu tizimga a’zo bo’lib kirar ekan, BEHP MKTda o’z korrespondentlik hisob-raqamini ochadi va undan «Rapida» to’lov tizimidagi banklararo hisob-kitoblarni amalga oshirishda, bankning ko’rsatmasiga asosan boshqa har qanday to’lovlarni amalga oshirish uchui ham foydalanilib, bank korrespondentlik hisob-raqamidagi pul mablag`’lari qoldiqlarini o’z mijozlarining talablaridan kelib chiqib mustqil holda tartibga soladi. To’lovchi «Rapida» to’lov tizimining o’z-o’ziga xizmat ko’rsatish interfeysidan foydalanib tizim protsessing-markazining elektron raqamli imzosi qo’yilgan elektron hujjatga qayta shakllanadigan to’lov instruktsiyasini shakllantiradi va bu hujjat avtorlashtirish uchun bank ABTga uzatiladi. Protsessing markaz bilan birlashish jarayonida oddiylikni ta’minlash maqsadida maxsus formatlangan xabarlar protokoli ishlab chiqilgan. Formatlangan xabarlar protokoli o’z ichiga nafaqat hisob- kitoblar uchun instruktsiyalar, agarda ABT quvvatlasa bankni xohishiga ko’ra hisob-raqamlarini boshqarishda foydalanish mumkin bo’lgan instruktsiyalarni ham oladi. Bunday hisob-kitoblar turining yctunligi protsessing markazga ulanishning kam harajatliligi bo’lib, bu asosan 75 AQSh dollari bahosidagi kriptografik dasturiy ta’minot majmualarini sotib olish bilan amalga oshiriladi. Shuning bilan birga, bu tizim har qanday turdagi ABT bilan qo’shilib ketish qobiliyatiga ega. Tabiiy holda, kartochka tizimi boshidanoq mablag`’larni ro’yxatdan chiqarish so’rovlarini tezkor avtorlashtirish uchun mo’ljallanganligi muhim omil hisoblanadi. Bunday holda, kartochka tizimini protsessini markazi bilan birlashtirish uchun formatlangan xabarlar protokolini kartochka tizimida foydalaniladigan protokollarga va aksincha ikki tomonlama qayta shakllantirishlarni bajaruvchi maxsus shlyo`z-konverotdan foydalaniladi. Shlyo`z- konvertor bank tomonida yoki tashqi protsessing markazida o’rnatiladi Bank kartochkalaridan foydalanib, mijoz bankomatdan naqd pul mablag`’larini olishi yoki supermarketdan mahsulot sotib olishda foydalanishi mumkin, «Rapida» tizimi esa aynan shu hisob-raqamidan telekommunikatsiya va maishiy xizmatlarga to’lovlar to’lashda, internet-do’kondan haridlar qilishda va ko’plab shu turdagi to’lovlarni foydalanib amalga oshirishga imkon beradi. «Rapida» tiziminiig asosiy xususiyati shundan iboratki, uning mijozlari amaliy jihatdan har qanday moliyaviy risklardan holi bo’ladi. Bu esa BEHPni 377 lizenziyaga ega bo’lgan nobank kredit tashkilot ekanligi bilan bog’liqdir. Bu uning aktiv operatsiyalar bilan shug’ullanmasligini va jismoniy shaxslarga hisob- raqamlari ochmasligini, uning vazifalariga faqat hisob-kitoblanii amalga oshirish kirishini bildiradi. MAVZU 31. Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|