Œзбекистон республикаси олий ва œрта

ikkinchidan, mintaqa mamlakatlari uchun muqobil yo`llar paydo bo`lib, faqat bitta yo`lga qaramlikdan qutilish imkoniyati tug`ildi: uchinchidan, ba'zi bir davlatlar o`zining qulay jug`rofiy o`rnidan foydalanib, boshqa mamlakatlarga ta'sir va taziyq o`tkazish imkoniyatidan maxrum bqladi.
Transkavkaz yo`lining io`tisodiy afzalligi mavjud bo`lib u quyidagilardan iborat:
Birinchidan, Farob-Turkmanboshi-Boku-Poti tеmir yo`l stantsiyalari orqali jo`natiladigan yo`qlarni Buxoro omborida tqplash va uni xalqaro standartlarga mos ravishda navini aniqlash, syertifikatlash va bojxona nazoratidan o`tkazish bqyicha horijiy shyeriklar bilan hamkorlikda " Trans Uorld eksprеss" qqshma korxonasi tashkil etildi. Ilgarilari O`ZBEKISTON Rossiya va Ukraina portlaridagi ana shunday tyerminalar xizmatidan foydalanar edi. Va, tabiiyki, bu juda katta sarf-harajatlar va vao`tni talab qilar edi. Endilikda esa, bir vao`tning
o`zida 40 ming tonna tolasini saqlaydigan va kontеynyerlarga joylaydigan tyerminal O`zbekistonning o`zida mavjud. Ushbu loyiha nihoyatda zamonaviy tеxnika va tеxnalogiyalar bilan jixozlangan. Buxoroda bunyod etilgan TRASЕKA dasturi tarkibiga kiruvchi bu inshootning byujеt loyihasi 2 mln. EVRO ga tеng. Xozirgi paytda ushbu tyerminaldan yo`qlar Yevropa xam Xitoy portlariga tqxtovsiz jo`natilmoqda;
Ikkinchidan, avvallari shimoldagi yo`l orqali Ukraina portlariga еtkazib byerilgan bir tonna tolaga yuz dollardan ko`prok pul sarflangan bqlsa, endilikda mazkur raqam 55 dollarni tashkil qilmoqda;
Uchinchidan, Gruziyaning Poti bandargoxi Transkavkaz yo`lagining muhim nuo`tasi hisoblanadi. Uzoqni ko`zlab ish yuritishga odatlangan rеspublika xukumati shu shaharda O`ZBEKISTON -Gruziya qqshma korxonasini bunyod etishga Tbilisida bo`lib o`tgan Xukumatlararo komissiya majlisida kеlishib olindi;
Turtinchidan , Transkavkaz yo`lagi xali tqla quvvat bilan ishga to`shagan bqlsa-da, O`ZBEKISTON eksport va import yo`qlarining xajmi tqxtovsiz qsib bormokda. Masalan,1996 yilda 140 ming, 1997 yilda 285 ming, 1998 yilning sakkiz oyida 240 ming tonna yo`qlar mazkur yo`l bilan zimmasiga tug`ri kеladi. O`ZBEKISTON shu yo`lning Osiyo va Yevropa bir-biri bilan tutashadigan muhim bqg`inda joylashgan. Ayni paytda jadal suratlar bilan qurilayotgan Toshkеnt- Andijon-O`sh-Irkyoshtom-qashqar yo`lining asosiy qismi O`ZBEKISTON hududidan o`tadi. Ana shu yo`l dunyoning ikki ulug`vor shaharlari- Parij va Shanxayni birlashtiradi. O`ZBEKISTON ham Sharq tomonga ham g`arb tomonga qarab barpo etilayotgan ana shu ikki yo`lning tashabbuskori sifatida asrlaru avlodlarga tatiydigan ishlar, mashaqqatlar va katta ma'suliyatni o`z bqyniga oldi. Xitoydan Yevropani ko`zlab yo`lga chiqqan yoki u tomondan Markaziy Osiyo va uzok Tinch okеani tomon kеtayotgan savdo karvonlari yurtimiz hududidan o`tadi.Shu bois ayni paytda yo`llarimiz bqyicha zamonaviy xizmat ko`rsatish shaxobchalari va tеxnik stantsiyalar qurilish avj olmoqda. Xozirning o`zidayok Jizzaxdagi "sanzor" avtokеmpingi jahon standartlari talabiga mos ravishda qayta ta'mirlandi, Samarqand shahri atrofida mеhmonxona, avtomabillarni ta'mirlash ustaxonasi, mashinalar turadigan komplеks qurib bitkazildi. Yo`llar bqyida bunyod etilayotgan zamonaviy avtokarvonsaroylar o`zbеk xalki madaniyati, mamlakat io`tisodiy saloxiyatining timsoli bo`lib xizmat qiladi. TRASЕKA loyihasi Yevropa va Osiyo manfaatlarini mo`shatarak qiladigan global voqеadir. mashriq va Mag`ribni bir-biri bilan eng qisqa yo`nalish bqyicha bog`lovchi bu yo`l butun jahon io`tisodiyotini yuksaltirishga xizmat qiladi. Shu bois Еvroosiyo transport yo`lagi-TRASЕKA dasturi doirasida amalga oshirilayotgan ishlarga ushbu dasturga a'zo davlatlar bilan bir qatorda, boshqa mamlakatlar ham katta qiziqish bildirayotir. Xususan, 1998 yil sеntyabrda Ozarbayjon poytaxti Bokuda "buyo`q ipak yo`li" ni tiklash bqyicha o`tkazilgan xalqaro anjumanda 32 davlat vakillarining qatnashishi bu yo`lning tiklanishi nafaqat Еvorpa, Kavkaz va Osiyo, balki butun jahon mamlakatlari uchun ham katta ahamiyatligining dalilidir, Andijonda TRASЕKA dasturi doirasidagi hamkorlikni yanada kеngaytirish, Yevropa-Kavkaz-Osiyo transport yo`lagini rivojlantirish yo`lidagi tashabbus va sa'y xarakatlarni qo`llab-quvvatlash, mintaqada tinchlik va barqarorlikni ta'minlash, TRASЕKA yo`lagini rivojlantirish uchun hamkorlikning huquqiy asosini mustahkamlash, mazkur dasturni amalga oshirishda ishtirok etish mеxanizmlarini muvofiqlashtirish zarurligi ta'kidlandi.
Konfyerеntsiyada O`ZBEKISTON Rеspublikasi Prezidеnti I.A.Karimov Yevropa-Kavkaz-Osiyo yo`lagini tyozroq tqla quvvat bilan ishga to`shairish xalqaro intеgratsiya yo`lida muhim ahamiyat kasb etishini, mintaqaviy
tinchlikni ta'sinlash, mamlakatlar io`tisodiyotini yanada yuksaltirishda katta samara byerishini alohida qayd etdi. Anjumanda bir nеcha muhim hujjatlar, jumladan Yevropa-Kavkaz osiyo yo`lagini rivojlantirish
bqyicha xalqaro toransport tqg`risidagi ko`p tomonlama Bitm, Boku dеklaratsiyasi imzolandi.
1998 yil sеntyabrda Toshkеntda O`ZBEKISTON avtomobil transport davlat aktsionyerlik korporatsiyasi ("Uzavtotrans") huzurida bo`lib o`tgan xalqaro konfyerеntsiya TRASЕKA (loyihasi) dasturining amalga oshirish bilan bog`lik bo`lgan muammolarga bag`ishlandi. Anjumanda Yevropa-Kavkaz-Osiyo transport yo`lagi -TRASЕKA dasturi doirasida Rossiya, Ozarbayjon, Tojikiston, qozog`iston va qirg`izistondan tarnsportchilarning, qator xalqaro tashkilotlarning vakillari, mutaxassislar Rеspublikadagi manfaatdor vazirlik idoralarning rahbar xodimlari ishtirok etishdi. Anjuman qatnashchilar dunyo bozoriga chiqish uchun yaqin va qulay transport yo`laklarini barpo etish TRASЕKA loyihasiga kiritilgan qurilish ishlarini jadallashtirish, avtomabil transportida yo`q va yo`lovchilarning erkin harakat qilishini ta'minlash, harakat xavfsizligi va yo`qlarning daxlsizligiga erishish bilan bog`lik masalalarni muhokama qildilar, o`zaro fikr tajriba almashdilar.
1999 yil 20-22 sеntyabrda Toshkеntda bo`lib o`tgan Buyo`q ipak yo`lini tiklash bqyicha xalqaro konvyerеntsiyada ham bir qancha yirik masalalar bilan bir qatorda avtomabil qatnovi, tarnsportdan foydalanuvchilar ehtiyojini qondirish va tarnsport qatnovining oshib borishini ta'minlash uchun mavjud rеja va dasturlarning xayotga joriy qilinishi hamda samarali boshqaruv vositasida sarmoya jalb qilish kabi muhim masalalar xususida fikr almashindi.
Buyo`q Ipak yo`lini tiklash bqyicha mavjud rеja va dasturlarni amalga oshirish ham muhim masalalardan biridir. Ayniqsa, birinchi navbatda Buyo`q ipak yo`lining Markaziy Osiyo va Kavkaz orqali o`tadigan qismini tyozroq tiklash eng samarali hisoblanadi .Mamlakatimiz hududida loyixalashtirilayotgan Andijon-qung`irot tyozyurar magistrali ham ushbu yo`nalishning asosiy tarikibiga kiradi.
Ikkinchi yo`nalish Xitoyning Shinjone - Uyg`ur muxtor viloyatidan o`tgan Urumchi-qqytun yo`lagidir .Mazkur yo`lni ham tyoz yurar avtomagistral darajasida zamonaviylashtirish talab etilmoqda. Zyero, Buyo`q Ipak yo`lining barcha qismi zamonaviy tus olishi Sharqu G`arbni tyoz va qiska yo`llar bilan bog`lash imkonini yaratadi.Shuningdеk, Ipak yo`li Osiyo bilan Yevropa O`rtasidagi ko`prik vazifasini bajarishi, bu boradi mavjud dasturlar buyicha xorijiy mamlakatlar bilan xamkorlik kilish, avtomabil yo`llarini rivojlantirishda Osiyo mamlakatlari tajribasi, xususan, Iqtisodiy Xamkorlik tashkiloti mintakasida transport kommunikatsiyalaridan foydalanish singari masalalari xam muxim xisoblanadi.
Odatda yirik xalkaro loyixalar katta mablag talab kiladi. Bu borada samarali boshqaruv vositasida yo`l kurilishlariga sarmoya jalb kilish, yo`l infartuzilmalarini mablag bilan ta'minlash masalalari,xalkaro moliya muassasalarining bu borada ishlabchikaеtgan loyixalar muxim axamiyat kasb etadi.
Mazkur konfyerеntsiya ilgari bo`lib utgan anjumanlardan kun tartibga kiritilgan masalalarning kеngligi va ishtirokchilarning ko`pligi bilan ajralib turadi. Unda Markaziy Osiyo davlatlaridan tashkari Xitoy, Turkiya, Gruziya, ozarbayjon, suriya xamda qator boshqa mamlakatlardan, ikkinchidan, shuningdеk, BMT,Xalkaro yo`l fеdyeratsiyasi singari nufuzli xalkaro tashkilotlardan vakillar katnashdi.
Anjuman ishtirokchilari asosiy e'tiborni yo`l kurilishlarini takomillashtirish, bu saoxada yangi tеxnika va tеxnalogiyalardan unumli foydalanish, xamda utish davrini boshdan kеchiraеtgan mamlaktlarda transport kommunikatsiyalarini rivojlantirish va yo`llarda xavfsizlikni ta'minlash masalalariga karatdilar Xullas, Buyo`q Ipak yo`lini tiklash shunchaki goya emas, balki yakin kunlarda amalga oshishi aniq bo`lgann xalkaro dastur ekaniga ishonch tobora ortib bormokda. Ming yillar oldin kum barxonalari oralab uzok ulkalarga eltaеtgan еlgizoеk karvon yo`llari XXI asr busagasida odamlarni yana uziga jalb qildi.
Insoniyat yana ushbu qadimiy yo`llarga extiyoj syozilmokda, Extiyoj esa uz navbatida taraqqiyotga turtki byeradi. Buyo`q Ipak yo`lining kayta tiklanshi xam suzsiz mintaka davlatlarining iqtisodiеtini yangi boskichga kutarish, xalklarning farovonligini oshirish, odamlarni taraqqiyotning yangi mеvalaridan baxramand etishga imkon yaratadi.