‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

109

---

• 
umumiy
o‘rta taiimning boshqa taiim turlari va bosqichiari 
bilan uzluksizligi va taiim mazmunining uzviyligi;
• umumiy o‘rta ta'lim mazmunining insonparvarligi;
• ta'lim mazmunining Respublikadagi barcha hududlarda 
birligi va yaxlitligi;
• umumiy o'rta taiimning mazmuni, shakli, vositalari va 
usullarini tanlashda innovatsion texnologiyalarga tayanish;
• o'quvchilaming 
tayyorgarlik 
darajasiga 
qo‘yiladigan 
majburiy minimal talablar.
Umumiy o‘rta taiim ikki bosqichdan iborat boiib, 
boshlang‘ich (1-4 sinflar) va umumiy o‘rta ta’lim (1-9 sinflar)ni 
qamrab oladi. Umumiy o‘rta taiimning davlat taiim standard 
boshlangich hamda umumiy o‘rta ta’lim nihoyasida o‘quvchilar 
egallashi lozim boigan bilim, ko‘nikma va malakalarning minimal 
darajasini belgilab beradi. Har bir sinf yakunida o‘quvchilar 
egallashi lozim boigan bilim, ko‘nikma va malakalax о‘quv fanlari 
bo‘yicha ishlab chiqilgan о‘quv dasturlarida o‘z aksini topgan.
Barcha maktab predmetlarida beriladigan taiimning mazmuni 
davlat hujjatlarida, o‘quv rejasida, o‘quv dasturlari va darsliklarida 
aks etgan. Ana shu hujjatlar respublikadagi barcha maktablar uchun 
majburiydir.
О ‘quv rejasi.
Maktabning o ‘quv rejasi maktabda o‘rgatish 
uchun tanlangan o‘quv predmetlarini, ulaming taiim olish yoilari 
bo‘yicha taqsimlanishini, har bir predmetga ajratilgan soatlar 
miqdorini va shu soatlaming haftalarga boiinishini belgilaydi.
0 ‘quv rejalari Xalq taiim i vazirligi tomonidan tuziladi va 
tasdiqlanadi hamda respublikadagi barcha maktablar uchun 
majburiy hisoblanadi. 0 ‘quv rejalarini tuzishga predmetli o‘qitish 
prinsipi asos boiadi. 0 ‘quv rejasi taiimning mazmunini 
belgilaydigan eng muhim hujjat boiib, unda mazkur o‘quv yurtida 
o‘rganiladigan o‘quv predmetlarining tarkibi, ulaming o‘quv yillari 
va haftalari bo‘yicha taqsimlanishi hamda har bir o‘quv predmeti 
uchun ajratilgan vaqtlar miqdori ana shularga muvofiq ifodalanadi. 
О‘quv rejasi aslida taiim mazmunining qabul qilingan u yoki 
bu nazariy konsepsiyasini normativ yo‘sinda vayaxlit holda aks
110

---

ettiradigan asosiy hujjatdir. Ta’limning mazmuni ni ifodalovchi 
hujjat sifatidagi o‘quv rejasi ijtimoiy buyurtmaning pedagogik 
talqini natijasida tarkib topgan ta’lim mazmunining ifodasiga 
bevosita bog‘liq bo‘ladi.Jahon pedagogikasida o‘quv rejasini ayrim 
о ‘quv predmetlaridan tuzish kerakmi yoki turli fanlarga doir 
bilimlar qandaydir amaliy ish yoki tadqiqot doirasi guruhlanadigan 
komplekslar va loyihalardan tuzish kerakmi, degan masala 
xususidagi munozara bormoqda. „Amerika Qo‘shma Shtatlarida 
kompleks o‘qitish uzoq muddatli elementar maktabdagina emas, 
balki o‘rta maktabda ham davom etadi. Komplekslik g‘oyasining 
o‘zi nihoyatda keng tus olgan. Amerika pedagogikasida o‘quv 
daslurlarini 
predmetlar bo‘yicha 
tuzishga qarshi 
kurash 
boshlanganiga yarim asrdan oshdi’Ush tajribalari va anchagina 
pedagogik tadqiqotlardan ko‘rinishicha, maktabda o‘rgatish uchun 
tanlangan o‘quv predmetlarini bir yo‘la o‘rganish mumkin emas. 
Chunki, birinchidan, bunga jiddiy chegaralangan o‘quv vaqti 
imkon bermaydi, ikkinchidaru ayrim o‘quv predmetlarini 
o‘zlashtirish uchun oldin boshqa o‘quv predmetini o‘rganish shart. 
0 ‘tmishda ana shunday fikr yuritish ma’lum predmetlami 
o‘rganishda jiddiy izchillik prinsipini mustahkamlashga urinish 
imkonini 
berdi. 
0 ‘quv 
rejalari 
о‘quvchiiarning 
yosh 
xususiyatlariga 
muvofiq 
tuziladi. 0 ‘quv rejasiga 
mazkur 
yoshdagi o‘quvchilarga mos predmetlar tegishli hajmda kiritiladi 
va ular o‘quvchilaming har tomonlama muvaffaqiyatli kamol 
topishiga yordam berishi ko‘zlanadi. Har bir predmet uchun o‘quv 
soatlarining miqdorini belgilashda, birinchidan, predmetning ta’lim 
tizimidagi roli va ahamiyati, ikkinchidan, mazkur predmet bo‘yicha 
o'rganilishi lozim bo‘lgan о‘quv materialining hajmi, uchinchidan, 
u yoki bu predmetni o‘rganishning didaktik xususiyatlari e’tiborga 
olinadi. Bulardan tashqari o‘quv rejasida o‘quvchilaming ayrim 
fanlarga qiziqishi, xohishlarini qoniqtirish va qobiliyatlarini 
rivojlantirish maqsadida o‘tkaziladigan fakultativ mashg‘ulotlariga 
soatlar miqdori ajratiladi.
0 ‘quv rejasi tuzishda quyidagi omillarga asoslaniladi:
1. Ta’limning uzluksizligi va izchilligiga;
i l l

---

2. 
О‘quv fanlarming hajmi, o‘quvchilarning yoshi, bilim 
saviyasiga qarab beigilanadi;
3 .0 ‘quv rejasigakiritilgan fanlar dunyoviy va ilmiy xarakterga 
ega bo‘lib, umuminsoniy tarbiyaning maqsad va vazifalarini 
amalga oshirishga qaratiladi.
0 ‘quv rejasida tabiiy fanlar - matematika, fizika, kimyo, 
biologiya, geografiya, informatika kabi fanlar asosiy o‘riimi 
egallab, o‘quvchilarda ilmiy dunyoqarash asoslarini shakl- 
lantirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Shu bilan birga ijtimoiy fanlar - ona tili, tarix, chet tili kabi 
fanlar bilan bir qatorda o‘quvchining ma’naviy dunyosini 
boyitadigan va ijtimoiy hayotga tayyorlashda ahamiyatga ega 
boigan tasviriy san’at, musiqa, jismoniy tarbiya, mehnat taiim i va 
iqtisod asoslari singari fanlami o‘qitish uchun soatlar ajratiladi.
О‘quv rejasining tushuntirish xatida ikkita qoida yoritiladi: 
o‘quv rejasining tuzilish prinsiplari taiim mazmunining tarkibi va 
strukturasiga ta’sir etadigan, uni to‘g‘rilaydigan omillardan bin 
sifatida ifodalanadi; taiim mazmunining, ta’lim konsepsiyasini aks 
ettiradigan hujjat sifatidagi o‘quv rejasining vazifalarini 
kengaytirmay turib, rejada va o‘quv dasturlarida ta’lim 
mazmunining tarkibi va tozilishini to iiq yoritib bo‘lmaydi.O‘quv 
rejasida o'quv predmetlarining yaxlit kontegratsiyalangan tizimi 
ikki marta: maktabdagi taiimning dastlabki va oxirgi pog‘o- 
nalarida, o‘qitishning boshlangich va yakunlovchi bosqichlarida 
ifodalanadi. Maktabning o'rta zvenosida