‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

IX BOB. TARBIYA NAZARIYASI VA USULLARI
222

---

ifodalangan boisada, ammo yo ‘ naltiruvchanlik xususiyati hamda 
ob’yektiga ko‘ra yakdillikni ifoda etadi.
Tarbiya jarayoni 
o‘qituvchi va o‘quvchi (tarbiyachi va tarbiya- 
lanuvchi) lar o‘rtasida tashkil etiluvchi hamda aniq maqsadga yo‘- 
naltirilgan hamkorlik jarayonidir. Tarbiya jarayonida tarbiyalanuv- 
chining ongi shakllana boradi, xis-tuyg‘ulari rivojlanadi. Tarbiya ja- 
rayonida bolalaming hayoti va faoliyatini pedagogik jihatdan to‘g‘ri 
uyushtirish g‘oyat muhimdir. Faoliyat jarayonida bola tashqaridan 
kelayotgan tarbiyaviy ta’sirlarga nisbatan ma’lum munosabatda bo‘- 
ladi. Bu munosabat shaxsning ichki ehtiyoji va xohishlarini ifoda- 
laydi. Tarbiya jarayonida tarbiyalanuvchining ongigina emas, balki, 
his tuyg‘ularini ham o‘stira borish. unda jamiyatning shaxsga qo‘- 
yadigan ahloqiy talablariga muvofiq keladigan xulqiy malaka va 
odatlami hosil qilish lozim. Bunga erishish uchun o'quvchiumg on- 
giga (ta’lim jarayoni asosida) hissiyotiga (darsda va turli siafdan 
tashqari ishlarda) va irodasiga (faoliyatni uyushtirish, hulqini idora 
qilish jarayonida) sistemali va muntazam ta’sir etib boriladi. 0 ‘quv- 
chini tarbiya] ashda bulaming birontasi (ongi, hissiyoti, irodasi) 
e’tibordan chetda qolsa maqsadga erishish qiyinlashadi. Shuning 
uchun tarbiya jarayoni ko‘p qirrali va murakkab jarayon deb 
yuritiladi. 
U n in g
xususiyatlari 1 -shaklda quyidagicha aks ettiriladi.
Ko‘p qirrali jarayon
Uzoq muddatli jarayon
Tarbiya
- *
Uyushtirish jarayoni
j arayonining 
xususiyatlari
—►
Uzluksiz jarayon
—►
Ikki tomonlama aloqa jarayoni
Qarama-qarshiliklardan iborat
Tarbiya jarayoni, odatda, o‘z-o‘zini tarbiyalash, o‘z-o‘zini 
qayta tarbiyalash, bolaning atrof-muhitdagi u yoki bu hodisalar 
bilan salbiy aloqasi natijasida vujudga keladigan munosabatlar va
223

---

ularning xususiyatlarini bartaraf etish bilan olib boriladi. Insoniyat 
yaratgan ma’naviy boyliklar bisotida donishmandlaming pand 
nasihatlari va o‘gitlari va tarbiya haqidagi fikrlari alohida o‘rin 
egallaydi. Donishmandlarning pand-nasihatlari umrboqiy ma’naviy 
boylik hisoblanadi. Chunki ular hayotdan, hayot tajribalaridan 
kelib chiqqan va ezgu orzu niyatni ifodalaydi. Shuni ta’kidiash lo- 
zimki, eng qadimgi tarbiya haqidagi fikrlar bizgacha bevosita yetib 
kelmagan. Bu fikrlar insorming shakllanishida moddiy va ma’naviy 
madaniyatining yillar davomida rivojlanishi natijasidan dalolat 
beradi. Shuning uchun ham har bir davrda yashab ijod etgan 
mutafakkir allomalarimiz