Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги

 
Дарснинг мақсади: 
 
Қуруқликда  чучук  сув  ва  унинг  биосферадаги  роли  ниҳоятда  катта. 
Гидросферада  чучук  сув  миқдори  жуда  оз  (2-2.5%).  Чучук  сув  заҳираси  асосан 
қутблардаги  музликлардадир.  Жамиятнинг  ривожланиши  билан  аҳолининг  чучук 
сувга  бўлган  талаби  ҳам  ортиб  бормоқда.  ХХI  асрга  келиб  чучук  сувдан 
фойдаланиш  7  марта  ортган.  Йилига  3-3.5  минг  км
3 
чучук
 
сув  сарфланади. 
Дарѐларнинг  умумий  йиллик  оқими  ер  юзи  бўйича  50000  км 
3
,  аммо  бундай 
фойдаланишда чучук сув етишмаслиги аниқ.  
Қурғоқчил  зоналарда  дарѐлардан  тўлиқ  фойдаланилганда  ҳатто  уларнинг 
суви  етмай  қолмоқда.  1980  йил  бошларида  бундай  ҳолат  Африка,  Австралия, 
Италия,  Испания,  Мексика  давлатларидаги  дарѐларда,  Нил,  Сирдарѐ,  Амударѐ,  ва 
баъзи  бир  бошқа  дарѐларда  кузатила  бошланди.  Дарѐларнинг  саноат  ва  маиший 
заҳарли  моддалар  билан  ифлосланиши  кенг  тус  олмоқда.  Саноат  йилига  160  км
3 
саноат оқава сувларини дарѐларга ташлайди. Бу кўрсаткич дарѐларнинг умумий сув 
миқдорининг 10% ини, баъзи ривожланган мамлакатларда 30% ини ташкил этади. 
Дарѐлардаги  тоза  сувларда  йилдан  –  йилга  ҳар  хил  эриган  моддалар,  заҳарли 
кимѐвий моддалар ва бактерияларнинг миқдори ортиб бормоқда. 
 
2.
 
Дарснинг вазифаси: 
 
         Талабаларда  сувнинг  органолептик  хусусиялари  таркибига  кирувчи  ҳиди  ва 
таъмига  сифат  ва  миқдорий  жиҳатдан  баҳо  бериш;  Сув  манбалари  ва  уларнинг 
санитария  ҳолати;  Сув  ҳавзаларидаги  юқумли  ва  юқумсиз  касалликлар  ҳақида 
тушунча ҳосил қилиш. 
 
3.
 
Ўқув жараѐнининг мазмуни: 
 
1.
 
Сув манбалари ва уларнинг санитрия ҳолати. 
2.
 
Очиқ  юза сув манбаларига қандай сув ҳавзалари киради?  
3.
 
Сув ва юқумли касалликлар. 
4.
 
Сув ва юқумсиз касалликлар. 
5.
 
Сувнинг органолептик хусусиятлари қандай кўрсаткичларни белгилайди? 
6.
 
Сувнинг  ҳиди,  таъми  қабул  қилинган  классификация  бўйича  қандай  терминлар 
воситасида ифодаланади? 
7.
 
Ичимлик  сувининг  ҳиди,  таъмининг  интенсивлигининг  беш  баллик  шкаласи 
қандай белгиларга асосланади?  
8.
 
Орол ва Орол бўйи экологияси. 
     9. Сув сифатини яхшилаш усуллари. 
 
4. Ўқув жараѐнини амалга ошириш технологияси (метод, форма (шакл), восита, усул, 
назорат, баҳолаш).    
    
А) дарснинг тури – суҳбат 
Б) Метод: - Бумеранг, Верушка, ФСМУ. 
В) Форма (шакл) – гуруҳ. 
Г) Восита- доска,тарқатма материал, жадвал, графиклар 
Д) Усул- нутқли. 

 
242 
Е) назорат – кузатиш (кўриш). 
Ж) Баҳолаш – ўз – ўзини ва умумий баҳолаш. 
 
5.
 
Метод: - Бумеранг, Верушка, ФСМУ. 
 
 
. Бумеранг тренинги. 
 
       Талабалар  кичик  гуруҳларга  бўлинади  ва  вазифа  ѐзилган  материал  тарқатилади. 
Ҳар бир гуруҳ ўз фикрларини баѐн этади ва гуруҳлар орасида савол- жавоб кетади. 
 
1-
 
гуруҳга бериладиган вазифа 
 
1.Ичимлик сувига қандай гигиеник талаблар қўилади? 
2.Ер ости сувларига қандай сувлар киради? 
3.Ер ости тоғ жинсларининг сувни ўтказишига кўра қандай хиллари мавжуд? 
 
2-
 
гуруҳга бериладиган вазифа 
 
1.
 
Грунт сувлари деб қандай сувларга айтилади? 
2.
 
Юза  сув  ҳавзалари  Ер  ости  сув  ҳавзаларига  нисбатан  қандай  фарқлари  билан 
ажралиб туради? 
3.
 
Қандай  табиий  ҳодисалар  ва  антропоген  омиллар  сувнинг  кўрсаткичларига 
салбий таъсир кўрсатиши мумкин? 
  
3-
 
гуруҳга бериладиган вазифа 
 
1.
 
Табиий  сувлар  органолептик  хусусиятларини  ўзгаришининг  унинг  келиб 
чиқишига боғлиқлиги. 
2.
 
Дарѐ сувларининг оқими 500-600см га етганда қандай кўрсаткичлари ўзгаради. 
3.
 
Кўллар сувининг кўрсаткичлари қандай? 
 
4-
 
гуруҳга бериладиган вазифа 
 
1.Сунъий  сув омборларига характеристика беринг. 
2.Сув омборларининг санитария жиҳатидан хавф туғдирмаслигининг сабаби нимада? 
3. Каналларнинг аҳамияти. 
 
 
. Вертушка методи. 
 
 
        Бу  тренингда  3  та  ѐки  5  та  гуруҳга  материал  тарқатилади  ва  ҳар  бир  гуруҳ  якка 
ҳолда белгилайди. Кейин бу материал қайтадан гуруҳларга аралаштириб берилади ва 
яна  белгиланади,  3  ѐки  5  марта  гуруҳлар  ўртасида  айлангандан  сўнг  ўқитувчи  ва 
талабалар билан умумий тўғри жавоб муҳокама қилинади.  
 
№ 
Сув ва юқумли, юқумсиз касалликлар 
Сув орқали 
тарқаладиган 
юқумли касалликлар 
Юқумсиз 
касалликлар 
1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
Ичбуруғ касаллиги  
Бўқоқ касаллиги 
Флюороз касаллиги  
Тишнинг кариеси 
Остеосклероз 
 
 

 
243 
6. 
 
7. 
 
 
8. 
9. 
10. 
11. 
12. 
13. 
14. 
Сийдик  йўлида  тошларнинг  пайдо 
бўлиши 
Сувнинг  қаттиқлиги  даражасининг 
пасайиши натижасида юрак қон-томир 
касалликларининг келиб чиқиши  
Гепатит касаллиги  
Қорин тифи касаллиги  
Паратиф касаллиги  
Диаррея касаллиги 
Туляремия  
Дизентерия 
Бруцеллѐз 
 
6. Мустақил бажариш учун вазифалар. 
 
Объектларни  ўрганиш:  Сув  сифатининг  органолептик  ва  физик  ҳусусиятларини 
ўрганиш.  
 
1-тажриба:    Ичимлик  суви  ҳидининг  ва  таъмининг  интенсивлигини  беш  балли 
шкала бўйича аниқлаш. 
 
 
  Сувнинг ҳиди сезиш органлар орқали баҳоланади. Сув ҳидини ва таъмини сифат 
баҳолаш, сув ҳиди ва таъмининг характерини аниқлашга қаратилгандир. Сувнинг ҳиди 
ва таъми келиб чиқиши жиҳатидан сунъий ва табиий бўлиши мумкин. 
 
Сув  ҳиди  ва  таъмини  сифат  баҳолаш  учун  1  литрли  колбага  текширилаѐтган 
пробадан  200  мл  олиб,  усти  шиша  қопқоқ  билан  беркитилади.  Сув  ҳидини  сезиш 
осонроқ  бўлиши  учун  колбадаги  сув  60
0
С  температурага  қадар  иситилади.  Сўнгра 
колба  яхшилаб  чайқатилади  ва  шиша  қопқоқ  олиниб,сув  ҳидининг  характери 
аниқланади. 
 
Қабул қилинган классификацияга асосланган ҳолда сувнинг ҳар хил характерга эга 
бўлган ҳиди қуйидагича аниқланади:  
 
-нам тупроқдаги ер ҳиди ва ботқоқдаги троф ҳиди (келиб чиқиши ўсимлик бўлган 
органик моддаларнинг чириши натижасида пайдо бўлади); 
 
-дорихона  ҳиди  -  йод,  углеводородли  нефть,  фенол  ҳиди  (саноат  чиқиндилари, 
оқава сувлар борлигидан далолат беради): 
 
-балиқ  ва  ароматик  моддаларнинг  ҳиди  (сув  таркибида  турли  хил  содда 
ҳайвонларнинг  борлиги,  сувнинг  ҳайвонлари  организми  қолдиқлари  билан 
ифлослангани тўғрисида далолат беради); 
 
-чиринди,  гўнг,  олтингугурт  водороди,  туриб  қолган  сувнинг  ҳиди  (сувда  келиб 
чиқиши  жиҳатидан  органик  модда  бўлган  маҳсулотнинг  чириши  ва  патоген 
микрофлора борлигига асос бўлади). 
 
-хлор ҳиди (қолдиқ хлорнинг миқдори 0.5 мг/л дан кўп бўлганда пайдо бўлади). 
 
Сувдаги турли ҳидларнинг мавжудлиги уни ичиш, ювиниш, яъни уни фойдаланиш 
учун  яроқсиз  қилади  ва  эпидемиологик  жиҳатдан  ҳавфли  ва  интоксикацияланиш 
мумкинлигини тақозо этади. 
Сув  ҳидининг  интенсивлигини  миқдорий  ва  сифат  баҳолаш  балларда  олиб 
борилади. 
 
 
 
 
 

 
244 
1-жадвал.  
Ичимлик суви ҳиди ва таъмининг интенсивлигини баҳолашнинг беш баллик 
шкаласи 
 
Балл 
Интенсивлик  
Интенсивликнинг ифодаланиши 
1 
2 
3 
0 
Ҳиди, таъми йўқ  
Ўзга ҳид ва таъмнинг йўқлиги  
1 
Жуда кучсиз 
Ҳид  ѐки  таъм  сезилмайди,  аммо  тажрибали 
аналитиклар сеза  оладиган даражада  
2 
Кучсиз 
Ҳид  ѐки  таъмга  аоҳида  эътибор  берилганда 
сезилади. 
3 
Сезиладиган даражада 
Осон сезиладиган ҳид ѐки таъм  
4 
Яққол сезиладиган  
Сувни  ичишда  ўзига  эътиборни  тортувчи 
ѐқимли ҳид ва таъм  
5 
Жуда кучли  
Сувнинг ҳиди ѐки таъми кучли бўлиб, ичиш 
учун яроқсиз 
Сув таъмини миқдор ва сифат жиҳати бўйича баҳолашда  унинг мазаси характери 
(шўр,  аччиқ,  нордон  ва  ширин)  ва  таъминининг  характери  (тилни  қабартирувчи, 
металл, хлорли, балиқ) ва келиб чиқиши турличадир. 
-қабартирувчи таъмни темир тузлар (1 мг/л дан ортиқ) беради. 
-металл мазасини берувчи, тилни қабартирувчи таъм (заҳарли металл тузлари) 
-аччиқ таъм (хлоридлар ва сульфат магний 150мг/л дан ортиқ)  
-шўр таъм натрий хлор (300 мг/л дан ортиқ) 
-хлорли таъм хлор қолдиғининг кўп миқдори  
-балиқ таъми сув хавзаларидаги гидробионтлар борлиги туфайли юзага келади.  
 
2-тажриба: Сувнинг рангини аниқлаш 
 
1.
 
Амалий машғулотнинг мақсади: 
   
Фан  ва  техника    тараққиѐтининг  сув  муҳитига  таъсири,  чучук    сув  заҳираси; 
Кимѐвий  моддаларнинг  сувнинг  органолептик  хусусиятларига  таъсир;  Сув  ҳавзалари 
қандай омиллар таъсирида ўз рангини ўзгартиради; Сув рангини,унинг ҳарактери ва келиб 
чиқиши бўйича сифат ва миқдор жихатидан аниқлаш. 
  
2.
 
Мустақил тайѐрлаш учун саволлар 
 
1.  Фан-техника  тараққиѐти    атроф-муҳит,    айнан  сув  муҳитига  қандай  таъсир 
кўрсатмоқда? 
2. Бутун дунѐ бўйича чучук сувнинг миқдори қанча? Заҳиралар қаерда жойлашган? 
3. Сув хавзаларига ҳар йили қанча миқдорда чиқиндилар ташланмоқда?  
4. Сувнинг неча фоизи тозаланмоқда? 
5. Кимѐвий моддаларнинг сувнинг органолептик хусусиятларига таъсир этиши? 
6.Кимѐвий  моддаларнинг  органолептик  миқдор  бўсағаси  деган  тушунча  қандай 
ифодаланади? 
7. Сув рангининг ҳарактери қандай аниқланади? 
8. Сув рангининг интенсивлиги  қандай аниқланади?  
9.Сув ҳавзалари қандай омиллар таъсирида ўз рангини ўзгартиради? 
10. Сув қандай рангларга эга бўлиши мумкин? 
 
 
 

 
245 
Ишлаш тартиби:   
 
2-тажриба:  Сув  рангини  сифат  аниқлаш  учун  текширилаѐтган  сувдан  40  мл  проба 
аналитик шиша цилиндрга солинади ва худди шу миқдорда бошқа аналитик цилиндрдаги 
дистилланган  сув  билан  ранги  солиштирилади.  Оқ  қоғоз  устида  сувнинг  ранги 
дистилланган  сув  ранги  билан  солиштирилганда  у  кўпинча  қўйидаги  рангларда  бўлиши 
мумкин: 
-оч  сариқ  ранг  (келиб  чиқиши  ўсимлик  бўлган  гуминли  коллоид  моддалар:  шунингдек 
гўнг, саноат оқава сувлари билан ифлосланиши натижасида) 
-сарғимтир-яшил    (сув  таркибида  темирнинг  коллоид  бирикмалари  миқдори  кўп 
бўлганда); 
-яшил  (сувнинг  гуллаши,  айниқса  кўк-яшил  сув  ўтларининг  ѐппасига  ўсиб  кетиши 
натижасида); 
-ҳаво ранг (судаги минерализация жараѐнининг интенсив даражада бориши натижасида); 
-сут ранги (сувнинг лойқалиги туфайли); 
-сувнинг  бошқа  турли  хил  рангда  учраши  сув  ҳавзасининг  тозаланмаган  оқава  сувлар 
таъсирида ифлосланиши натижасида юзага келади. 
 
3-тажриба: Сувнинг органолептик хусусиятларидан унинг лойқа-тиниқлигини аниқлаш. 
 
Саноат  корхоналари  ва  хўжалик  тармоқлари  чиқинди  сувлари  қандай  усул  билан 
тозаланмасин,  пировардида  очиқ  сув  ҳавзаларига    ташланади.  Бу  эса  сув  ҳавзаларининг 
аҳоли  томонидан  сув  манбаи  сифатида  фойдаланиш  имконини  чеклайди.  Улар  ўз 
навбатида юқумли ва юқумсиз касалликлар тарқалиш  ҳавфини туғдиради. 
Саноат корхоналари, хўжалик чиқинди сувлари очиқ сув ҳавзалари сувининг табиий 
ҳолатини  ўзгартиради,  уни  лойқалантиради,  бадбўй  қилиб  қўяди.  Ушбу  машғулотнинг 
мақсади сувнинг хира, лойқа ва тиниқлигини аниқлашнинг усуллари, шунингдек сувнинг 
сифатини  яхшилаш  усуллари,  сувни  тиндириш  ва  рангсизлантириш  каби  усуллар  билан 
талабаларни таништиришдир. 
 
2.    Мустақил тайѐрлаш учун саволлар. 
1. Сувнинг хира (лойқа)лиги қандай аниқланади? 
2. Сувнинг тиниқлигини аниқлаш усуллари. 
3. Сувнинг тиниқлиги сув ҳавзаларида қандай аниқланади? 
4. Сувнинг тиниқлиги, водопровод станцияларида қандай аниқланади?  
5. Лаборатория шароитида сув тиниқлигини сифат аниқлаш усули. 
6. Лаборатория шароитида сув тиниқлигини миқдорий аниқлаш. 
7. Рисоладагидек сув-бу қандай сув? 
8. Сувнинг сифатини яхшилаш усулларига қандай усуллар киради? 
9. Сувни тиндириш ва рангсизлантириш. 
10. Сувдаги муаллақ моддаларнинг чўктиргич ва тиндиргичлари. 
Ишлаш тартиби: 
 
         Сув  дейилганда  одам  кўз  ўнгида  тиниқ  ва  рангсиз  суюқлик  намоѐн  бўлади.  Аммо 
бундай  сув    фақат    ер  ости  қатламларида  жойлашгандир.  Дарѐ,  ариқ,  канал,  кўл  ва  сув 
омборларидаги сувлар бундай талабга тўла жавоб бермайди. 
         Очиқ  сув ҳавзаларидан олинадиган сув аҳолига тоза ҳолда етиб бориши учун унинг 
сифатини турли усуллар билан яхшилаш, лойқалигини тиндириш, кўзга кўринмас, майда, 
муаллақ 
заррачалардан 
тозалашнинг 
асосий 
усулларидан 
бири 
тиндириш, 
рангсизлантириш ва зарарсизлантиришдир.      
  
Сув  тиндирилганда  унинг  таркибидаги  майда  муаллақ  заррачалар  барҳам  топади. 
Рангсизлантириш  усули  билан  сув  эриган  ранг  берувчи  коллоид  моддалардан  озод 

 
246 
қилинади. Сувни зарарсизлантиришдан мақсад унинг таркибидаги бактерия ва вирусларни 
қириб  ташлаш,  шу  билан  уни  истетъмол  қилувчи  аҳоли  ўртасида  турли  юқумли 
касалликлар  тарқалишининг  олдини  олишдир.  Бунинг  учун  фильтр,  коагулянтлар,  турли 
реагентлар, дезинфекция қилувчи моддалар - хлор, оҳакли, озон ва бошқа физик усуллар 
қўлланилади. 
 
Шунингдек,  сув  таркибидаги  фито-  ва  зоопланктонлар  йўқотилмаса,  сув  тозалаш 
иншоотлари улар билан ифлосланиб, зарарланади, натижада самарали ишлай олмайди. 
 
Сувнинг хиралигини (лойқалигини) аниқлаш. 
 
 
Сув  сифати  фақат  тиниқлик  даражаси  бўйича  эмас,  балки    хиралик  (лойқалик) 
даражасига кўра ҳам баҳоланади. 
 
Сувнинг лойқалик сифатини баҳолашда лойқанинг характери ва чўкманинг қандай 
турда эканлиги қуйидаги терминлар ѐрдамида тавсифланади: озроқ ѐки унчалик кўп эмас, 
катта, жуда катта, кулранг, қўнғир, қора, паға-паға, балчиқшилимшиқ, қумсимон, алоҳида 
заррачалар ва бошқалар. 
 
20-30 см даги сувнинг тиниқлиги одатда лойқалиги кучсизроқ ҳисобланади; 
10-20 см даги сувнинг тиниқлиги - лойқа ҳисобланади; 
10 см дан баландликдаги сувнинг тиниқлиги жуда лойқа сув ҳисобланади. 
 
Сувнинг тиниқлигини аниқлаш. 
 
Сувнинг  тиниқлигини  аниқлаш  усуллари  турличадир;  Сув  ҳавзаси  жойлашган 
жойнинг  ўзида,  водопровод  сув  тозалаш  иншоратларида  ва  сув  прбалани  анализ  қилиш 
лабораторияларида олиб борилади. 
Лаборатория  шароитида  сувнинг  тиниқлигини  миқлорий  ва  сифатий  баҳоланиши 
қуйидагича олиб борилади: 
Сув  тиниқлиги  баҳлашда  унинг  сифати  қуйидагича  изоҳланади  ва  тегишли 
терминлар ѐрдамида тавсифланади: тиниқ; кучсиз опалесцеияланади; кучсиз лойқа (хира); 
лойқа ва жуда лойқа. Тиниқликни анализ қилиш учун текширилаѐтган сув, баландлиги 40 
см бўлган колориметр цилиндрга қўйилади, Сўнг яхшилаб чайқатилилгандан сўнг. Оқ фон 
устига цилиндрни қўйиб сувли цилиндр устини баландлиги бўйича кўрилади. 
 
7. Кутиладиган натижалар. 
 
Ўқитувчи 
А) Мавзу бўйича мақсадни тушунтириш 
Б) Талабаларда қизиқиш уйғотиш 
В)янги технологик усулларни кўллаш 
 
 
 
Талаба 
А)Мавзу бўйича тўла маълумот олиш  
Б) Талабалар билимини шакллантириши  
В) Талабалар қизиқиш билан қабул 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
249 
 
    
6 - МАВЗУ 
Популяция ва биоценоз экологияси 
 
ТАЪЛИМНИНГ  ТЕХНОЛОГИК МОДЕЛИ 
Ўқув соати: 2 соат 
талабалар сони: 80 – 90  та 
Ўқув машғулоти  шакли 
 
Ахборотли ва кўргазмали маъруза 
 
Ўқув 
машғулотининг 
режаси 
1.
 
Саноат  корхоналари  ва  бошқа  ҳўжалик  чиқиндиларининг   
ташқи  муҳитда  айланиб юриши. 
2.
 
Саноат  марказида    жойлашган    туманлардаги    аҳоли 
соғлигига  зарарли моддаларнинг таъсири. 
3.
 
Ҳаводаги      газ  таркибининг      ўзгариши  гигиеник    нуқтаи  
назардан  ҳавсизлиги.  
4.
 
Атмосфера ҳавосини  ифлослантирувчи  маьнбалар. 
Маърузанинг    мақсади:    Ифлосланган  атмосфера      ҳавосининг      атроф  –  муҳитга    ва    инсон 
фаолиятига,  ўсимик ва ҳайвонот  дунѐсига таъсири  ва  уни олдини  олиш тўғрисида  тушунча 
бериш. 
Педагогик вазифалар: 

 
Атмосфера 
ҳавосини  
ифлослантирувчи  маьнбалар. 

 
Ҳаводаги  чанг  таркибидаги    Рв,  
Мn,  Kd,  Ff,    As    элементларининг  
инсон 
организмига 
 
салбий 
таъсири. 

 
Антропоген  ифлосланишлар. 

 
Органик  суюқ  ва    ўта  захарли  
чиқиндилар  тўғрисида тушунча. 
Ўқув фаолиятининг натижалари: 
талабалар биладилар: 

 
Атмосфера    ҳавосини    чиқиндилар      билан  
ифлосланишини    жадаллашиб      бориши    билан 
танишадилар. 

 
Атмосфера    ҳавосидаги    зарарли  моддалар  
таркибидаги  қўрғлшин, марганец,  кадмий, фтор 
ва  бошқа элементларнинг   организмга   таъсири  
натижасида      касалликларни  келиб  чиқиши   
билан  танишадилар. 

 
Минтақамиздаги 
 
саноат 
марказларидан   
чиқадиган  зарарли  моддалар  ва  уларни келиб 
чиқиш  маьнбалари билан танишадилар. 
Таълим усуллари 
Кўргазмали маъруза,  тезкор сўров,  ақлий хужум 
Таълим воситалари 
Маъруза  матни,    дарслик,  ўқув  қўлланмалар,  
слайдлар,  кўргазмали қуроллар, мультимедия. 
Ўқитиш шакллари 
Оммавий, жамоавий. 
Ўқитиш шарт-шароити 
Махсус техник воситалар  билан жихозланган хона 
Мониторинг  
Тезкор сўров, савол-жавоб  
  
II. ТАЪЛИМНИНГ ТЕХНОЛОГИК ХАРИТАСИ 
 
Таълим шакли. Иш 
босқичи 
Фаолият 
ўқитувчиники 
                талабаларники 
Маъруза: тайёргарлик босқичи  

 
250 
1-боқич. 
Ўқув машғулотига 
кириш  (5 дақ) 
1.1.  Дарснинг  аввалида  талабаларга  
маърузалар  матни  ва    топшириқларни  
тарқатадилар  (1 – илова)  
1.2.  Маъруза  мавзуси  ва  мақсадини  
айтади, 
 
талабаларнинг 
китобдан 
фойдаланишлари 
тушунтирилади.  
Маъруза кўргазмали ва ахборот шаклида 
боришини маълум қилади. 
 
 
1.1.Тинглайдилар, ѐзиб         
   оладилар    ва    маъруза  матни 
билан танишадилар. 
 
 
2-боқич.  
Асосий босқич  
(65 дақ) 
2.1. 
Мавзу 
режаси, 
 
асосий 
тушунчалар билан тушунтирилади.  
2.2.    Мультимедия шаклида  маъруза 
мавзуси тушунтирилади. 
2.1. Ўқиб тинглайдилар.  
2.2. Мультимедия кўрадилар.  
3-боқич.  
Якуний 
(10 дақ) 
3.7
 
Мавзу  бўйича  якун  қилади, 
олинган 
билимларни 
келгусида 
касбий 
 
фаолиятларида 
фойдаланадилар.  Саволларга  жавоб 
берилади. 
3.2.  Келгуси  машғулот  учун  мавзу 
―Сув    маьнбалари  ва    уларнинг 
санитария      ҳолати,    юқумли  ва 
юқумсиз  касалликлари‖ берилади. 
3.1. Саволлар беришади. 
3.2.  Топшириқларини  ѐзиб 
олишади. 
 
 
 
1-илова 
 
 БЛИЦ   СЎРОВ  УЧУН  САВОЛЛАР 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. Ҳаводаги  ўртача чанг миқдори.  
2. Аммоний  заводининг  салбий таъсири. 
3. Заҳарли моддалар  таьсирида  вужудга   келаѐтган касалликлар. 
4. Автотранспорт   ва  атмосфера   ҳавоси. 
Таъриф:  Атмосфера ҳавосининг  чиқиндилар  билан  ифлосланиши   XIX  асрдан  
бошлаб тез  сурьатлар  билан   бораѐтганлиги,  айниқса   XX  асрга  келиб  мисли 
кўрилмаган  даражада  жадаллашиб  бориши    қайд қилинган.  Ҳаводаги   чанг 
таркибидаги   радиоактив   моддаларнинг  организмга  таъсири  ўта  ҳавфлилиги   қайд 
этилмоқда. 

 
251 
 
6 – мавзу:   Сув манбалари, санитария ҳолати. Сув сифатининг гигиеник   
меъѐрлари, Орол кўл минтақасидаги  
экологик ҳолат. 
 
1.
 
Сув манбалари, уларнинг гигиеник ҳолати. 
2.
 
Очиқ юза сув манбалари. 
3.
 
Сув, юқумли ва юқимсиз касалликлари.   
4.
 
Саноат корҳоналаридаги чиқинди сувлар, уларни зарарсизлантириш 
5.
 
Орол атрофидаги экологик ҳолат. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
252 
 
Ma'ruza № 6 
Populyatsiya va biosenozlar ekologiyasi. 
         Maqsad:  
    Populyatsiya dеganda bir turga kiruvchi, ma'lum joylarda tarqalgan, boshqa 
populyatsiyalardan ajralgan va bir-biri bilan o’zaro bog’langan individlar yig’indisi 
tushuniladi. Talabalarga populyatsiya haqidagi ta'limot, shakllanishi va rivojlanishi 
tushuntiriladi.  
 
•