Ózbekstan Respublikası Joqarı hám Orta Arnawlı Bilimlendiriw Ministrligi

1.4.Redaksiya marketińı jumisin joybarlastırıw
Marketiń kampaniyası puqta islep shıǵılǵan rejege muwapıq ámelge
asıriladı, ol jaǵdayda onıń dawam etiw waqti,baslanıw hám tawısılıw
waqıtları, oǵan kiritilgen hádiyselerdiń tábiyaatı,olardı ámelge asırıw ushın
juwapker shaxslar hám basqa kórsetkishler belgilenedi. Bul joba redakciya
yamasa kompaniya marketologi basshılıǵında menejerler yamasa jámáát-
tiń túrli bólimleri, birinshi náwbette kommerciya bólimleri wákilleri qatnasi-
winda dúziledi. Marketiń kampaniyası puqta islep shıǵılǵan rejege
muwapıq ámelge asıriladı, ol jaǵdayda onıń dawam etiw waqti,baslanıw
hám tawısılıw waqıtları, oǵan kiritilgen hádiyselerdiń tábiyaatı,olardı ámelge
asırıw ushın juwapker shaxslar hám basqa kórsetkishler belgilenedi. Bul
joba redakciya yamasa kompaniya marketologi basshılıǵında menejerler
yamasa jámááttiń túrli bólimleri, birinshi náwbette kommerciya bólimleri
wákilleri qatnasiwinda dúziledi.
1.5.Marketińdi joybarlaw menen baylanıslı prognozlar duziw.
Marketińni joybarlaw menen baylanıslı prognozlar qılıw. Marketiń
prognozlarınıń eki túri bar. Ulıwma prognoz baspa dus keletuǵın jaǵdaydıń
barlıq táreplerin óz ishine aladı - onıń auditoriyasındaǵı ózgerisler, bazar
sektorları hám basqalar. Jeke prognoz bazardıń qálegen sektorında júzege
keliwi múmkin bolǵan jaǵdayǵa yamasa onıń qısqa waqıt ishinde
ózgeriwine baǵıshlanǵan. Jeke prognozdıń ózgeriwi máwsimlik prognoz
bolıp tabıladı. Jańa baspanıń keleshekleri ushın qısqa múddetli progmozlar-
di islep shıǵıw usılları onıń sınaq (nol, ushqısh ) sanın shıǵarıwdı óz ishine
aladı. Oqıwshılardıń bul máselege munasábetine tıykarlanıp, olar baspa
bazarǵa kirgeninde qanday jaǵdayǵa túsip qalıwın eliklewge háreket qılına-
dı.Prognoz marketiń usılları sistemasına kiritilgen. Olar arasında sotsiolo-
gik izertlewler, sorawlar, kıtapxanlar teletamashagoyler hám radio tıńlaw-
shılar ortasında sorawlar ótkeriw, olardıń jurnalistlar hám redakciya xızmet-
kerleri menen baylanısların shólkemlestiriw kiredi.Oqıwshılar konferenciya-
si davra stoli» redakciyasında gazeta festivali hám jurnalistler hám baspa
xızmetkerleriniń óz auditoriyası menen ozara baylanıslarınıń basqa forma-
ları redakciyanı paydalı marketiń maǵlıwmatları menen támiyinleydi. Udayı
tákirarlanatuǵın baspanıń bazardaǵı poziciyasin bekkemlew ushın onıń
basqa ǵalabalıq informaciya qurallarında, birinshi náwbette televideniede
reklaması bólek áhmiyetke iye. Reklama tekǵana jańa gazeta yamasa
teleradio programması bolıwı kerek hám olar bazarǵa kirgennen keyin
waqıtı - waqıtı menen olardıń bar ekenligi haqqında eskertip turıwları kerek,
ásirese kampaniyalarǵa jazılıw waqtında. Eń úlken hám nátiyjeli usıl
marketiń - marketiń kampaniyasi, bazardı, auditoriyani, raqabat jaǵdayın
hám basqalardı úyreniw ushın islengen ilajlar kompleksi. Ol ámelge asırıw
múddetin hám basqa barlıq zatlardı belgileytuǵın rejege muwapıq ámelge
asıriladı.Áwele, sonı aytamiz, "marketiń" túsiniginiń birden-bir talqini joq. F.
Kotlerdiń klassik ta' rifi ( marketiń - insan iskerligi kórinisi bolıb birja arqali
mútajlik hám talaplardı qandırıwǵa qaratılǵan ) júdá ulıwma bolıp, óz
gezeginde jańa atamalardı (mútajlik, mútajlik, ónim, mámile, bazar hám taǵı
basqa ) uzaq túsindiriw hám anıqlama beriwdi talap etedi.Qaǵıydaǵa kóre,
zamanagóy sózliklerde " marketiń" ónimdi bazarǵa alıp shıǵıw, oǵan bolǵan
talaptı jaratıw jáne bul talaptı qandırıwǵa qaratılǵan iskerlik retinde aytinadi.
Tovarlar, xızmetler, qımbatlı qaǵazlar bazarı salasındaǵı iskerliginiń keń
sheńberi, tovarlardı satıwdı rag'batlandiriw salasındaǵı ayırbaslawdı
rawajlandırıw hám jedellestiriw, mútajliklerdi jaqsılaw,qandırıw hám payda
alıw maqsetinde ámelge asırıladı. Hár bir iskerlik salasında marketiń,
birinshi náwbette, málim bir ónim jáne onıń sawda bazarınıń qásiyetleri
menen baylanıslı bolǵan ózine tán ayrıqshalıqlarǵa iye. Usı mánisten alıp
qaraǵanda baspa marketińi da ayrıqshalıqlarǵa iye. Potentsial oqıwshılar-
dıń mútajliklerin anıqlaw hám olardıń ádebiyatqa qiziqisini anıqlaw boyın-
sha ilajlar kompleksi. Marketiń iskerligi baspa iskerligine islep shıǵarıw
ciklınıń basında, tematikalıq joybarlaw basqıshında jáne onı juwmaqlawda,
shıǵarılǵan ónimdi satıw basqıshında eń aktiv tásir kórsetedi.Usınıń menen
birge, sonı aytiwimız múmkin, marketiń ol yamasa bul dárejede kitap ústin-
de islewdiń hár bir basqıshınıń strukturalıq bólegi bolıp, baspa ónimleri
menen baylanıslı barlıq máselelerdi úyreniw boyınsha ilajlar kompleksi bolıp
tabıladı:
- potentsial qarıydardı úyreniw;
- baspa ónimleri satılatuǵın bazardı
-analiz qılıw ;
-ónimlerdi satıw formaları hám kanalların analiz qılıw ;
-potensial satıw bazarınıń aylanba kólemin analiz qılıw;
- báseki ortalıǵın úyreniw;
- reklama iskerligin úyreniw;
- kitaplardı bazarǵa alıp shıǵıwdıń eń nátiyjeli
- usılların anıqlaw ;
baspa básekishilerge salıstırǵanda artıqmashılıqlarǵa iye bolǵan bazardıń
jetekshilerini úyreniw. Kitap sawdası kárxanasında marketiń hám
marketińdi jarıyalaw ortasındaǵı parq, birinshi náwbette, ekinshi jaǵdayda
qashannan berli tayın ónim - kitap sawdası isleytuǵın kitap ámeldegi bolıp,
baspaǵa shıǵaratın adam basıdan aq geypara zattıń marketińi menen
shuǵıllanadı.Arnawlı bir bazarda málim bir dáwirde baspa siyasatın belgileytuǵın maqsetler de tap sol túrdegi ulıwma marketiń maqsetlerine
tiyisli bolıp tabıladı.Bular pútkil Rossiya yamasa regionlıq kitab bazarında
jetekshilikke erisiw yamasa onı qollap-quwatlaw, qarıydarlardıń eń keń
assortimentdaǵı mútajliklerin qandırıw ushın baspa ónimleriniń maksimal
hár túrlılıgın támiyinlew baspanıń keleshegi úlken bazarların keńeytiw
maqsetleri bolıwı múmkin. Baspa marketińınıń ulıwma maqsetleri menen
bir qatarda jergilikli maqsetler de bar, sebebi marketiń usılları menen
sheshiletuǵın múmkinshilikler hám wazıypalar hár túrli bolıp tabıladı.
Sonday eken, baspanıń uzaq múddetli maqsetlerin ámelge asırıw
processinde anıq marketiń kampaniyaları, mısalı, arnawlı bir baspa joybarın
ilgeri jıljıtıw, baspa brendini yamasa kitap ceriyasini, avtordı yamasa hár
qanday baspa aksiyasın ǵalabalastırıwǵa qaratılǵan. Áwele sonı aytamız,
marketińǵa bolǵan mútajlik básekiniń payda bolıwı, yaǵnıy bazardıń ózi
payda bolıwı hám rawajlanıwı menen birge payda boladı. Tavar hám
xızmetler almasinuvi menen baylanıslı ekonomikalıq munasebetlerdıń
nátiyjesinde talap, usınıs hám baha qáliplesedi.Mısalı, kitap bazarı
qáliplesiwiniń dáslepki dáwirinde (1987-1992), baspalar sanı hám
assortimenti kitap islep shıǵarıw bul bazardıń málim segmentlerinde
(ilgeri tolıq yamasa jeterli dárejede ózlestirilmegen) baspalardıń marketiń
iskerliginiń maqseti pútkil islep shıǵarılǵan ónimdi satıwdı ta' minlew edi.
Sol menen birge, ónim daslep islep shıǵarılǵan, keyin bolsa onı ámelge asırıw jolları qashannan berli ızlengen. Nátiyjeli talaptıń sezilerli tómenlewi
(1992-1995 jıllar ) fonında bazar to'yinǵanliǵi sebepli, baspalar endi kitap
ónimlerin hár qanday túrdegi emes, bálki tek satılıwı múmkin bolǵan
ónimlerdi islep shıǵara aldılar, yaǵnıy marketińdıń maqseti: sawda ba-
zarların jawlap alıw.Yaǵnıy, marketińdıń maqseti satıw bolıp tabıladı.
Bazardıń ózi rawajlanıwı, onıń segmentatsiyasin kusheytiwi hám
qarıydarlar talabınıń " hámme zatdan" kitap islep shıǵarıw sapasına
jóneldiriliwi (1995-2001) menen marketińdıń ústin turatuǵın baǵdarları
bazardı úyreniw, jańa baha siyasatın qáliplestiriw hám kitapǵa aylandı.
Aqır-aqıbetde, bazar óndiriwshiler menen tıǵıs bolǵanında hám qarıydarlar
sheńberi, bazardaǵı keyingi ózgerisler qarıydarlardıń eń hár túrlı
mútajliklerin qandırıwdaǵana jeterli payda alıw múmkin bolıwına alıp kelip,
tiykarınan birdey bolıp qaldı (2002). hám odan tısqarı ), marketińdıń
tiykarǵı maqseti klient bolıp tabıladı.Marketińdıń bazar munasibetlerine
tiyisli iskerlik túri sıpatında rawajlanıwıń hám hátte ózgeriwsheń dáwirlerde
de aniq dáwirlerge bólıq qiyın sol sebepli, joqarıdaǵı davrlestiriw shubhasız
bolıwı múmkin emes. Bunday halda, biz tek marketiń maqsetleri evolyutsi-
yasın suwretleb berdik. Bunnan tısqarı, sonı esta saqlaw kerek, marketiń
biz anıqlaǵan islep shıǵarıw, satıw, ónim yamasa klientke itibar ajratiwdan
tısqarı, ol mudamı ol yamasa bul dárejede qolay biznes ortalıǵın jaratılıwına
qaratılǵan.Málim bir biznesti rawajlandırıw ushın turaqlı keleshekti jaratıw
ushın kapital qoyıw kommerciya strukturası. Sońǵı waqıtlarda bul tarawlar
baspalar ushın bólek áhmiyetke iye boldı. Iskerliginiń bólek túri retinde
marketiń keń kólemli bolǵanlıǵı sebepli, biz úlkenlikti qabıl qiliwǵa
urınbaymiz jáne onıń tek birpara tiykarǵı táreplerin kórip shıǵıw menen
sheklenbeymiz. Biraq bul táreplerge ótiwden aldın, biz qashannan berli
talqılaw etken hám bul bapta talqılanatuǵın marketiń ilajların ámelge
asırıwda redaktordıń rolin qısqasha kórip shıǵamız. Zamanagóy redaktor-
dıń jumısı tekǵana málim bir baspa, kitap, bálki iri baspa joybarları ideyasın
islep shıǵıw hám ámelge asırıw menen baylanıslı barlıq tarawlardı óz
ishine aladı. Redaktor iskerliginiń áne sonday baǵdarlarınan biri marketiń
bolıp tabıladı, sebebi redaktor tayın qoljazba yamasa onıń úzindi jumıs
stolida turǵanda emes, bálki kitap bazarı haqqında oylawdı baslawı kerek.
Bul júz bergende,kóbinese geypara zattı ózgertiriw qıyın, hár halda,
bul finanslıq joytıwlar yamasa qosımsha harljar menen baylanıslı bolıwı
múmkin.Bul kitap kerekpe jáne onı baspa ushın maqul túsetuǵın
bahada satıw múmkinbe yamasa joqpa, avtor oǵan buyırtpa alıwı hám
baspa keleshekte onıń bar ekenligi ushın qolay sharayat jaratıwdı
baslawınan aldın hal etiliwi kerek. Tuwrı, bul kemrek dárejede kórkem
ádebiyatqa tiyisli bolıp tabıladı, bul jerde dóretpe táǵdirin " shama qılıw"
yamasa " esaplaw" talay qıyınlaw. Biraq, basqa ádebiyatlar ushın -
ilimiy, oqıw, málimleme, ilimiy-kópshilikke arnalǵan, bunda jantasıw tekǵana aqlanadi, bálki kóbinese birden-bir haqıyqat bolıp tabıladı. Qanday
bolmasin, redaktordıń keleshektegi kitap menen islewdiń dáslepki basqı-
shındaǵı wazıypası tekǵana oǵan bolǵan munasábetin anıqlaw, bálki, eger
ılajı bolsa, jolda payda bóliwi múmkin bolǵan máselelerge sheshım
tabıw bolıp tabıladı.Hár bir baspa bul máseleni sheshıw boyınsha
óz ámeliyatın islep shıǵadı. Bunnan tısqarı, baspanıń úlkenligine qaray, bul
bólekte qarar qabıllaw ushın redaktordıń juwapkershilik dárejeside hár túrlı,
sebebi iri baspalarda bunday qararlar redaktorlar emes, bálki professional
marketologlar tárepinen qabıl etiledi. Biraq, bunday baspalar kem. Orta
hám kishi baspalarda redaktordıń marketiń máseleleri boyınsha qánige
retindegi roli talay kózge taslanadı hám geyde sheshiwshi boladı. Bul jerda
neni baspa etiwdi ózi sheshedi hám kitaptı oqıwshına tarǵib qılıw ushın ózi
juwapker bolıp tabıladı.Qarar qabıllawda redaktor tekǵana jeke tájiriybe
hám sezimine tayanadı. Qaǵıydaǵa kóre,ol málim bir bilim salasındaǵı
qánigeler menen máslahátlesedi, bazardı úyrenedi, tiyisli ádebiyatlardı
analiz etedi,yaǵnıy bul kitap yamasa sol jónelis boyınsha eń úlken maǵ-
lıwmatlar bazasın qáliplestiredi hám úyrenedi.Redaktordıń marketolog
retindegi jumısınıń tábiyaatı málim dárejede házirgi yamasa keleshektegi
mashqalalardi sheshiw ushın baspada qabıl etilgen marketiń konsepsiyası
menen belgilenedi.Tavar yamasa xızmetlerdi satıwda kommerciyalıq
tabısqa erisiw jolin belgileytuǵın sisteması bar.