Ózbekstannıń eń jańa tariyxı

Mámleketlik qurılıs hám basqarıw tarawında:
- hákimiyat uyımlarınıń konstituciyalıq tiykarda bóliniwin támiyinlew;
- hákimshilik tarawdaǵı ámelge asırılıp atırǵan reformalardıń nátiyjeliligin arttırıw;
- kadrlardı tańlaw, orınlı-ornına qoyıw, jańalaw sistemasın jetilistiriw⁹ sıyaqlı tiykarǵı baǵdarlar belgilep berilgen edi.
Bul baǵdarlar Ózbekstanda mámleketlik basqarıw sistemasına mámleket baslıǵı sıpatında Prezident, respublika húkimeti sıpatında Ministrler Kabineti, ministrlikler, mámleketlik komitetler, oraylıq mámleketlik basqarıw mákemeleri hám olardıń orınlardaǵı jergilikli uyımları, wálayat, qala, rayon hákimleri, olardıń bólimleri hám basqarmaları sıyaqlı basqarıw institutlarınıń engiziliwinde áhmiyetli tiykar bolıp xızmet etti.
Sud hákimiyatınıń shın mánisindegi biyǵárezligin támiyinlew, sud sistemasın demokratiyalastırıw hám jetilistiriw procesinde sudlar jumısına zamanagóy málimleme-kommunikaciya texnologiyaların engiziw.
Sud hákimiyatınıń shın mánisindegi biyǵárezligin, puqaralardıń huqıq hám erkinlikleriniń isenimli qorǵalıwın támiyinlew hám de ádil sudlawǵa erisiw arqalı sudtıń abırayın arttırıw hám xalıqtıń sudqa bolǵan isenimin bekkemlew sud-huqıq sistemasın reformalaw tarawında mámleketlik siyasattıń tiykarǵı baǵdarları esaplanadı.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh.M.Mirziyoev 2018-jıl 28-dekabr` kúni Parlamentke jollaǵan Múrájatında atap ótkenindey, «… elimizde sońǵı jıllarda nızam ústinligin támiyinlew hám sud-huqıq tarawın jetilistiriw boyınsha keń kólemli reformalar ámelge asırılmaqta. Bul ózgerisler insan huqıqları hám erkinliklerin támiyinlew hám ádil sudlawǵa erisiw, huqıq qorǵaw uyımlarınıń jumısların jetilistiriwge qaratılǵan». Ózbekstan Respublikasınıń Konstituciyasında insan, onıń ómiri, erkinligi, abırayı, qádiri hám basqa da qol qatılmas huqıqlarınıń joqarı qádiriyat esaplanıwı bekkemlenip qoyılǵan (13-stat`ya). Sociallıq qádiriyatlardıń mámleket paydasın emes, al, insan paydasın gózlep ózgertiliwi jámiyet tárepinen tolıq qollap-quwatlanadı. Nege degende, hákimiyattıń nızam shıǵarıwshı, atqarıwshı hám sud hákimiyatına bóliniwi principiniń Konstituciyamızda belgilengenligi (11-stat`ya) ǵárezsizligimizdiń eń áhmiyetli tabıslarınan biri esaplanadı. Atap ótiw kerek, tek usınday ulıwma tán alınǵan, jáhán tájiriybesinde sınawdan ótken demokratiyalıq jol menen ǵana ádil sudlaw lazım dárejede ámelge asırılıwı, Konstituciyaǵa hám insan huqıqları haqqındaǵı xalıqaralıq hújjetlerge sózsiz ámel etiliwi, sociallıq ádalat, puqaralardıń tınıshlıǵı hám tatıwlıǵın támiyinlew, nızamlılıq hám huqıqıy tártiptiń bekkemleniwine erisiw múmkin.
Sud hákimiyatınıń shólkemlestiriliwi hám ámel etiwi tiykarların belgilewshi nızamlardıń qabıl etiliwi sózsiz jámiyetti demokratiyalastırıw baǵdarındaǵı ayrıqsha tabıslar qatarına kiredi. Olardıń qatarına Ózbekstan Respublikasınıń «Sudlar haqqında»ǵı, «Ózbekstan Respublikasınıń Konstituciyalıq sudı haqqında»ǵı Nızamları, Puqaralıq, Puqaralıq processual, Ekonomikalıq processual, Jınayat, Jınayat processual, Hákimshilik juwapkershilik, Hákimshilik sud islerin júrgiziw haqqındaǵı kodeksler hám basqa da nızam hújjetleri hám de Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń tiyisli Pármanları hám qararların kirgiziw múmkin. Sud hákimiyatınıń birden-birligi, sud`yalardıń biyǵárezligi, sud korpusınıń qáliplestiriliwin belgileytuǵın huqıqıy qaǵıydalar, sonday-aq, sudlardıń jumısın qarjılandırıw hám materiallıq-texnikalıq máseleleri áyne usı hújjetlerde bayan etilgen. Processual kodekslerde bolsa huqıqıy demokratiyalıq mámleket qurıw sharayatında ádil sudlawdı ámelge asırıw principleri, sud islerin xalıqaralıq standartlarǵa muwapıq tárizde júrgiziw qaǵıydaları, yaǵnıy, sud islerin júrgiziwde tartısıw, ayıpsızlıq prezumpciyası, processte táreplerdiń teńligi sıyaqlı principler óz kórinisin taptı. Sud`yalar korpusın qáliplestiriw sistemasın sud hákimiyatınıń biyǵárezligi principine tolıq beyimlestiriw, bul processte keń jámiyetshiliktiń qatnasın támiyinlew, ishki isler ministri, Milliy gvardiya sárkardası hám Bas prokurordıń respublika aymaqlarına jeke juwapker etip tayınlanıwı, «máhálle saqshısı» lawazımınıń saplastırılıp, onıń ornına profilaktika inspektorınıń jámiyetlik tártipti saqlaw boyınsha orınbasarı lawazımınıń engiziliwi, jınayat nızamshılıǵın jáne de jetilistiriw hám liberallastırıw maqsetinde jınayat hám jınayat-processual kodeksleriniń jańa joybarların tayarlaw baǵdarında ámelge asırılıp atırǵan ken kólemli jumıslar sud-huqıq tarawındaǵı reformalardıń izbe-izligi hám qatańlıǵınan derek beredi.
Ótken dáwir dawamında sud sisteması jumısınıń nátiyjeliligin arttırıw, sud`yalardı tańlaw hám orınlı-ornına qoyıw tártibin jetilistiriw, hár bir is boyınsha nızamlı, tiykarlandırılǵan hám ádalatlı sud qararınıń shıǵarılıwın támiyinlewge qaratılǵan kompleks is-ilajlar ámelge asırıldı. Atap aytqanda, Ózbekstan Respublikasınıń sud sisteması – Konstituciyalıq sud, Joqarı sud hám onıń quramında áskeriy sudlar, puqaralıq, jınayat, ekonomikalıq hám hákimshilik sudlar tolıq shólkemlestirildi. Ózbekstan Respublikası Sud`yalar Joqarı keńesi dúzildi, sud`yalıq lawazımına múddetsiz dawirge tayınlaw (saylaw) tártibi engizildi. Atap ótiw kerek, barlıq kategoriyadaǵı sud islerin kóshpeli sud májilislerinde kórip shıǵıw ámeliyatınıń keńeyttirilgeni xalıq penen ashıq pikirlesiwdi jolǵa qoyıw hám sud hákimiyatınıń ashıqlıǵın arttırıw jolında kórilgen áhmiyetli ilaj boldı. Sud`yalar tárepinen xalıq penen ashıq pikirlesiwlerdiń shólkemlestirilip atırǵanı, máhálle, kárxana hám shólkemlerde kóshpeli sud májilislerin ótkeriwdiń jolǵa qoyılǵanı sistemanıń ashıqlıǵın támiyinlew menen birge, xalıqtıń sud sistemasına, ádalatqa, mámleketke isenimin arttırıwǵa xızmet etedi.
Sonıń menen birge, sud hákimiyatı uyımlarınıń jumısların talqılaw olardıń juwapkershiligine júkletilgen wazıypalardı nátiyjeli ámelge asırıwǵa tosqınlıq etip atırǵan qatar mashqala hám kemshiliklerdi anıqlaw hám saplastırıwǵa qaratılǵan is-ilajlar rejesin islep shıǵıw ushın tiykar boladı.
Sud hákimiyatı uyımlarınıń ózgeshelikleri sonda, olar Konstituciyaǵa, tiykarınan (106-stat`ya) nızam shıǵarıwshı hám atqarıwshı hákimiyatlardan, siyasiy partiyalardan, basqa da jámiyetlik birlespelerden biyǵárez halda is júrgizedi. Lekin, bul mámleketlik hákimiyat sistemasına kirgen hár bir hákimiyat ámeliy is júrgiziwde qarama-qarsı jumıs alıp barıwı múmkin degen mánini ańlatpaydı.
Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 11-stat`yasına muwapıq, mámleketlik hákimiyattıń sisteması – nızam shıǵarıwshı, atqarıwshı hám sud hákimiyatına bólinse de, olardıń biri ekinshisinen ajıralǵan halda is júrgizbeydi. Mámleketlik hákimiyat sistemasınıń bóliniw principine tiykarlanıwı, hákimiyattı asa oraylastırıwdan, onı birden-bir lawazım iyesiniń qolında bolıwınan saqlaydı, bir hákimiyattıń ózbasımshalıq penen is júrgiziwine jol qoymaydı.
Ózbekstan Respublikası Konstituciyasınıń 106-stat`yasında hám Ózbekstan Respublikası «Sudlar haqqında»ǵı nızamınıń 2-stat`yasında kórsetilgenindey, sud óz jumısların biyǵárezlik, sud`yalardıń biyǵárezligi hám tek nızamǵa boysınıwı principleri tiykarında ámelge asıradı. Sud`yalardıń ádil sudlawdı ámelge asırıw baǵdarındaǵı jumıslarına birde-bir tárizde aralasıwına jol qoyılmaydı hám bunday aralasıw nızamǵa muwapıq juwapkershilikke sebep boladı.
Búgingi kúnde sud hákimiyatı mámleketlik hákimiyattıń biyǵárez tarmaǵı ekenligi haqqındaǵı kózqaras tolıq qarar taptı. Huqıqıy mámleket ideyasınıń járiyalanıwı, Ózbekstan Respublikası Konstituciyasında sud hákimiyatı mámleketlik hákimiyattıń óz aldına hám biyǵárez tarmaǵı sıpatında tán alınǵanınan keyin ǵana nızamlarda óz kórinisin tapqan anıq teoriyalıq baza jaratıldı.
Shaxstıń huqıqların qorǵaw mashqalaları menen tikkeley baylanıslı bolǵan sud teoriyası ideyası, gúmansız, mánawiy táreplerge iye bolıp, óz tamırları menen tereń ótmishke sińip ketedi. Hákimiyattıń bóliniwi haqqındaǵı táliymat ámelde dún`yadaǵı barlıq demokratiyalıq rawajlanǵan mámleketlerdiń konstituciyalıq nızamshılıǵında hám mámleketlik qurılısında jámlengen.
Ózbekstan Respublikası Konstituciyasında sud hákimiyatına arnawlı bap baǵıshlanǵan bolıp, onda «sud hákimiyatı» ataması sud sistemasınıń shólkemlestiriliwi hám sudlar jumısınıń principlerin qamtıp alatuǵın qatar tiykarǵı qaǵıydalar arqalı ashıp beriledi.
Pánde sud hákimiyatınıń táriypi boyınsha eki tiykarǵı jantasıw bar bolıp, birinshi koncepciyaǵa kóre, «sud hákimiyatı nızamǵa boysındırılǵan hám sud islerin júrgiziw tártibinde nızamdı qollanıwǵa shaqırılǵan uyımlar sistemasın quraydı» delinse, «ekinshisinde» sud hákimiyatınıń sud islerin kórip shıǵıw menen baylanıslı jumıs sıpatında talqılanadı. Áhmiyetlisi, hár eki koncepciyada da sud hákimiyatın ańlatıwshı organikalıq birliktegi eki tiykarǵı tárep ajıratıp kórsetiledi.
Ózbekstan Respublikası Joqarı sudı plenumı sud hákimiyatı túsinigine birinshi márte tómendegishe táriyp beredi: «Sud hákimiyatı – bul sudlardıń Ózbekstan Respublikası Konstituciyası hám nızamları ústinligi principine sózsiz ámel etiw tiykarında jınayıy, puqaralıq, xojalıq jumısların hám hákimshilik huqıqbuzarlıq haqqındaǵı islerdi kóriw boyınsha wákilligi esaplanadı»¹⁰.
«Joqarı sud plenumı táriypinde sud hákimiyatınıń áhmiyetli funkciyaları kórsetilgen bolsa da, … Ózbekstan Respublikasınıń Kostituciyalıq sudına júklengen konstituciyalıq qadaǵalawdı ámelge asırıw óz kórinisin tappaǵan» dep, bazı processualshı alımlar joqarıda keltirilgen táriypke qosımsha tárizde «Ózbekstan Respublikasında sud hákimiyatı mámleketlik hákimiyattıń bir tarmaǵı sıpatında insan hám puqara huqıqları hám erkinliklerin qorǵawǵa baylanıslı mámleketlik jumıslardıń da mánisi hám mazmunın belgilep beredi»¹¹.
Bul táriyp «sud hákimiyatı» atamasına sińdirilgen tereń mazmundı házirgi dáwir, yaǵnıy, Ózbekstan Respublikası sud sisteması aldında turǵan oǵada úlken áhmiyetke iye wazıypa – mámleketlik uyımlardı insan huqıqların húrmetlewge májbúr etiw, huqıqıy normalardı real huqıq hám minnetlemelerge aylandırıw, mámlekettiń insan aldındaǵı óz wazıypaların orınlaw kózqarasınan tolıq ashıp beredi. Nege degende, sud hákimiyatı ayrıqsha nızam hújjetlerinde belgilengen, bir neshe kórinislerde (konstituciyalıq, puqaralıq, ekonomikalıq, áskeriy, jınayıy hám hákimshilik) qarar tapqan tártip-qaǵıydalar tiykarında tek arnawlı shólkemlestirilgen mámleketlik uyımlar – sudlar tárepinen ámelge asırıladı. Olardıń tiykarǵı maqseti – nızamlı, tiykarlandırılǵan hám ádalatlı sheshimge erisiliwin támiyinlewden ibarat.
Sud sistemasınıń huqıqıy negizlerinen biri – Konstituciyanıń 107-stat`yasına muwapıq, respublikada Konstituciyalıq sud, Joqarı sud, áskeriy sudlar, puqaralıq, jınayat, ekonomikalıq hám hákimshilik sudlar ámel etedi. Sudlardı shólkemlestiriw hám olardıń xızmet kórsetiw tártibi nızam menen belgilenip, ayrıqsha sudlar dúziwge jol qoyılmaydı.
1993-jıl 6-mayda qabıl etilgen «Ózbekstan Respublikasınıń Konstituciyalıq sudı haqqında»ǵı Nızam<sup>12</sup> Konstituciyalıq sudtıń jumısın shólkemlestiriw máselelerine baǵıshlanǵan dáslepki hújjet bolǵan.
Ulıwma yurisdikciya sudları, sonday-aq, xojalıq (házir ekonomikalıq) sudlarınıń jumısları dáslep Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi tárepinen 1993-jıl 2-sentyabr`de qabıl etilgen «Sudlar haqqında»ǵı Nızam¹³ menen tártipke salınǵan. Bul huqıqıy hújjette sud sistemasınıń shólkemlestiriwshilik tiykarlarınan tısqarı demokratiyalıq huqıqıy mámlekettiń jumıs alıp barıwın támiyinlewdiń zárúr shárti sıpatında sud`yalardıń biyǵárezligi kepillikleri belgilep qoyılǵan.
Insan huqıqları hám máplerin qorǵawǵa qaratılǵan háreketti ámelge asıratuǵın sud hákimiyatınıń qáliplestiriliwi, mámlekette sociallıq turaqlılıq hám nızamshılıqtıń támiyinleniwi, «Ózbekstan Respublikasınıń Konstituciyalıq sudı haqqında»ǵı, «Sudlar haqqında»ǵı Nızamlardıń qabıl etiliwi Ózbekstan Respublikasında sud reformasınıń dáslepki basqıshınıń tiykarǵı mazmunın quradı.
Sud hákimiyatınıń shın mánsindegi biyǵárezligin támiyinlew hám sud organlarınıń abırayın arttırıwǵa qaratılǵan reformalardıń dáslepki basqıshında sud dúzilisine baylanıslı tiykarǵı principlerdiń házirgi zaman stnadartlarına hám xalıqaralıq huqıq normalarına say bolıwına erisildi. Onda, sud islerin júrgiziw, ayıpsızlıq prezumpciyası, tartısıw procesi, qorǵanıw huqıqı sıyaqlı áhmiyetli principler bekkemlendi, sudtıń demokratizmi, ob`ektivligi, hár qanday puqaranıń sudqa múrájat etiw imkaniyatı keńeyttirildi.
Sonı ayrıqsha atap ótiw orınlı, sud hákimiyatı tarawındaǵı tereń túpkilikli ózgerisler birinshi hám ekinshi áwlad nızamları qatarında qabıl etilgen Ózbekstan Respublikasınıń Jınayat, Hákimshilik juwapkershilik, Puqaralıq kodeksleri, «Puqaralardıń huqıqları hám erkinliklerin buzatuǵın is-háreketler hám qararlar ústinen sudqa shaǵım etiw haqqında»ǵı, «Advokatura haqqında»ǵı hám basqa da nızamlar ayrıqsha áhmiyetke iye boldı hám sud-huqıq sistemasın qayta qurıw sud hákimiyatınıń biyǵárezligin támiyinlew, sudtıń jámiyet hám mámlekettegi ornın belgilew hám sud sistemasın demokratiyalastırıw tiykarların jaratıw procesinde zárúr qádem boldı.
Házirgi kúnde málimleme-kommunikaciya texnologiyaları (MKT) turmısımızdıń hár bir tarawına keń kirip kelip, mámleketimizdiń ekonomikalıq hám mánawiy baǵdarların jedel pátte rawajlandırmaqta.
Bul baǵdardaǵı keń kólemli jumıslar sud sistemasında da Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2012-jıl 21-martta qabıl etilgen «Zamanagóy málimleme-kommunikaciya texnologiyaların bunnan bılay da engiziw hám rawajlandırıw is-ilajları haqqında»ǵı Qararı hám Ministrler Kabinetiniń 2012-jıl 10-dekabr`de qabıl etilgen «Sudlar jumısına zamanagóy málimleme-kommunikaciya texnologiyaların engiziw is-ilajları haqqında»ǵı qararı menen tastıyıqlanǵan Sudlar jumısına zamanagóy málimleme-kommunikaciya texnologiyaların engiziw baǵdarlaması sheńberinde baslanıp, izbe-izlik penen basqıshpa-basqısh dawam etip kelmekte.
Bul baǵdarlama tiykarında sudlar jumısında komp`yuterlestiriw dárejesi hám komp`yuter texnikasınan paydalanıw nátiyjeliligin arttırıw, sudlarda málimleme sistemaları hám resursların jaratıw, isbilermenlik sub`ektleri hám xalıqqa kórsetiletuǵın interaktiv xızmetler kólemin keńeyttiriw hám sapasın jaqsılaw baǵdarında dawamlı jumıslar alıp barılmaqta. Bul huqıqıy hújjetlerdiń orınlanıwı boyınsha, sonday-aq, ulıwma yurisdikciya sudlarınıń jumısına zamanagóy MKT ın engiziwdiń konceptual baǵdarları hám maqsetli kórsetkishleri belgilep alındı hám de Ózbekstan Respublikasınıń ulıwma yurisdikciya sudlarında MKT engiziw baǵdarlaması huqıqıy tiykar sıpatında qabıl etildi.
Ótken dáwirde bul baǵdarlama tiykarında Málimleme texnologiyaları hám kommunikaciyaların rawajlandırıw ministrligi menen birgelikte tómengi sudlarda jergilikli esaplaw tarmaqların shólkemlestiriw hám olardı korporativ tarmaqqa birlestiriw baǵdarında zárúr texnikalıq hújjetler islep shıǵıldı.
Qaǵazsız hám avtomatlastırılǵan jumıs processlerine basqıshpa-basqısh ótiw jolı menen sud islerin júrgiziwdiń operativligin támiyinlew ilajları kórilmekte. Bul baǵdarda puqaralar ushın maǵlıwmatlar almasıwdıń elektron quralları arqalı arza, dawa arzası, iltimasnama hám olarǵa qosımsha etiletuǵın hújjetler menen birgelikte sudqa múrájat etiw ámelge asırılmaqta.
Atap aytqanda, «Ózbekstan nızam ústinligi jolında birge islesiw» qospa joybarı sheńberinde jaratılǵan «E - SUD» milliy elektron sudlaw sistemasınıń sud buyrıǵın shıǵarıw boyınsha Zangiata, Joqarı Shırshıq, Bekabad rayonlararalıq sudları, Tashkent qalası puqaralıq isleri boyınsha Yakkasaray, Mırza Ulıǵbek, Mirabad, Shayxantaxur hám Uchtepa rayonlararalıq sudlarında, búgingi kúnde bolsa respublikamızdıń barlıq sudlarında nátiyjeli jumıs alıp barmaqta.
2015-jıl 9-iyun`de qabıl etilgen «Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetilerine ózgeris hám qosımshalar kirgiziw, sonday-aq, ay ırım nızam hújjetlerin óz kúshin joytqan dep tabıw haqqında»ǵı Nızamǵa tiykar, ámelde Ózbekstan Respublikası Puqaralıq processual kodeksiniń 39 stat`yasına ózgeris hám qosımshalar kirgizildi hám 2016-jıldıń 1-yanvarınan baslap puqaralıq isleri boyınsha sudlarǵa elektron formada múrájat etiw tártibi belgilendi. Nátiyjede puqaralar tárepinen puqaralıq isleri boyınsha sudlarǵa elektron formada múrájat etiw, sudlar bolsa, shaqırıw qaǵazları, qarar nusqaları hám basqa da sud hújjetlerin elektron formada jiberiw imkaniyatına iye boldı.
«E - SUD» milliy elektron málimleme sudlaw sistemasın sudlar jumısına jáne de jedel pátlerde engiziw hám onnan nátiyjeli paydalanıwdı támiyinlew maqsetinde Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudı Prezidiumınıń 2016-jıl 28-yanvar`daǵı «Puqaralıq isleri boyınsha Respublika sudlarında elektron baylanıs qurallarınan paydalanǵan halda berilgen múrájatlarınıń kórip shıǵılıwın támiyinlew hám de Tashkent qalası hám Tashkent wálayatı sudlarında «E - SUD» milliy elektron sudlaw málimleme sistemasınan paydalanıwdı jolǵa qoyıw haqqında»ǵı qararı qabıl etildi.
Atap ótiw orınlı, bul sistema (www.esud.uz) fizikalıq hám yuridikalıq shaxslardıń sudlarǵa múrájat etiw procesin tezlestiriw hám sudlarda islerdi kóriw nátiyjeliligin arttırıwǵa xızmet etedi. Sudlar jumısına zamanagóy MKTnıń izbe-iz engiziliwi, hesh gúmansız, insan huqıqları, erkinlikleri hám de nızamlı máplerin sud arqalı qorǵaw imkaniyatların jáne de keńeyttiredi.
2017-jıl 30-avgust kúni Ózbekstan Respublikası Prezidenti tárepinen qol qoyılǵan «Sudlar jumısına zamanagóy málimleme-kommunikaciya texnologiyaların engiziw is-ilajları haqqında»ǵı PQ№3250-sanlı qarardan kózde tutılǵan tiykarǵı maqset – sudlar jumısınıń ashıqlıǵı, járiyalılıǵı hám operativligin támiyinlewden ibarat bolıp, sudlarda jumıslardıń óz waqtında kóriliwi ústinen nátiyjeli qadaǵalaw sistemasın jaratıw maqsetinde olardıń xızmetin avtomatlastırıw hám jumısları haqqındaǵı maǵlıwmatlardı sistemalastırıwdı názerde tutadı.
Sonday-aq, sudlarda is kóriliwiniń nátiyjeliligin támiyinlewshi málimleme sistemaları hám resursların jetilistiriw, sudlar sistemasında málimleme qáwipsizligi hám qáwipsiz elektron hújjet aylanısın támiyinlew, sud`yalar hám sud xızmetkerleriniń komp`yuter sawatlılıǵın hám óz jumısında málimleme-kommunikaciya texnologiyalarınan paydalanıw dárejesin arttırıwǵa ayrıqsha itibar qaratılǵan.
Bul qarar menen 2017-2020-jıllarda sudlar jumısına zamanagóy málimleme-kommunikaciya texnologiyaların engiziwdiń gezektegi baǵdarlaması tastıyıqlandı. Baǵdarlamanıń ámeliy orınlanıwı sheńberinde 2018-jıl sentyabr`den Ózbekstan Respublikası Joqarǵı sudınıń jańa rásmiy veb-saytı, ondaǵı interaktiv xızmetler jaratıldı, www.sud.uz, www.oliysud.uz hám www.supcourt.uz mánzilleri boyınsha sayt jaylastırıldı. Endigiden bılay bul sistema arqalı puqaralıq isleri boyınsha sudlarǵa elektron múrájat etiw menen birge sud májilisleriniń kestesi, kúni hám waqtınan elektron tárizde xabardar bolıw, barlıq sud qararları menen tanısıw múmkin.
Ózbekstanda tuńǵısh márte udayı islewshi sud májilisleriniń onlayn translyaciyası engizildi. Bul jaǵday áyne sud procesin Joqarǵı sudtıń veb-saytı arqalı tuwrıdan-tuwrı baqlap barıw imkaniyatın beredi. Házirgi waqıtta bul sistema sınaw tárizinde Ózbekstannıń shetki aymaqları bolǵan Xorezm, Surxandár`ya hám Namangan wálayatlarındaǵı 12 sudqa ornatıldı hám iske túsirildi. 2018-jıldıń aqırına shekem 22, 2019-jılı bolsa 100 den aslam sudtı onlayn translyaciya sistemasına ótkeriw rejelestirilmekte¹⁴.
Xalıqaralıq ekspertler usı tárepine ayrıqsha itibar qaratıp, Ózbekstanda islep shıǵılǵan mámleketlik basqarıwǵa MKT nı keń engiziw, «elektron húkimet» hám elektron hújjet aylanısı sistemaların rawajlandırıwǵa qaratılǵan normativ-huqıqıy bazaǵa joqarı baha berdi. Usı múnásibet penen MKT tarawında ámelge asırılıp atırǵan is-ilajlar sudlardı tolıq málimlemestiriw ushın zárúr sharayat jaratıp atırǵanı hám óz gezeginde, bul mámleketimizde elektron sudlawdı qollanıwdı jedellestiriw imkanın beredi. Ádil-sudlawdıń ashıq-áshkaralıǵı hám onnan paydalanıw imkaniyatın támiyinlew elektron sudlaw sistemasın engiziw hám de sud jumısın MKT menen tolıq úskenelew baǵdarındaǵı islerdiń tiykarǵı nátiyjesi esaplanadı. Bul principlerdiń turmısqa engiziliwi sud málimlemesinen paydalanıw huqıqın támiyinlew menen tıǵız baylanıslı.
Sud processlerin basqarıw boyınsha isenimli elektron sistemalardıń islep shıǵılıp atırǵanlıǵı hám engizilip atırǵanlıǵı nátiyjeli, zamanagóy hám de esap beriwshi sud sistemasın qáliplestiriwde, eń áhmiyetlisi, islerdi sudta áshkara kórip shıǵıw principin, málimlemeniń ashıqlıǵı, ádil sudlawdan paydalanıw hám onıń áshkaralıǵın támiyinlewde texnologiyalıq tiykar bolıp xızmet etedi.