Ózbekstannıń eń jańa tariyxı

birinshiden, korrupciyanı tek onı payda etetuǵın sebepler hám shárt- sharayatlardı tarqatıp alıw jolı menen kemeytiw hámde sheklew múmkin; ekinshiden, bul mashqalalardi tarqatıp alıwda korrupciyaǵa qarsı barlıq jónelislerde qatań hám toqtawsız gúres aparıw nátiyje beredi. Usı orında atap ótiw za’ru’rligi, hár qanday jaǵdayda da korrupciyadan tikkeley jámiyet hám insanlar azap shegedi, ziyan kóredi. Sonıǹ ushın usı mashqala global bolıp, oǵan qarsı gúrestiń mámleketler ortasında muwapıqlastırılgan programmaları hám basqa huqıqıy normaları islep shıǵılǵanlıǵı biykarǵa emes. Korrupciya ózi ne? Korrupciya bul - hámel, poziciyasinan jeke maqsetlerde paydalanıw menen baylanıslı bolǵan jinoyat túri esaplanadı. Korrupciya iskerligi jasırın ekonomikanıń tiykarǵı túrlerinen biri bolıp tabıladı. Kóbinese korrupciya degende mámleketlik xizmetkerleri tárepinen jeke máplerdi waziypa etip qoya otirip, baylıq arttırıw maqsetinde xalıqtan para alıw, nızamǵa qılap pul dáramatların qolǵa kirgiziw túsiniledi. Biraq, uluwma alǵanda, lawazımlı shaxslarǵana emes, bálkim, mámleketlik shólkeminde islemeytuǵın puqaralar da korrupciyaǵa tiyisli munasábetlerdiń qatnasıwshıları bolıwı, para emes, bálki basqa zatlar ornına óz mútajlik hám máplerin de ámelge asırıwları múmkin. Haqıyqattan da, korrupciya - túbirleri mámleketlik xızmetin shólkemlestiriwdegi kemshiliklerge hám mámleketlik xizmetkerleriniǹ ayriqsha psixologiyasına barıp taqaltuǵın sociallıq hádiyse. Bul korrupciyaǵa qarsı áwele basqarıw- huqıqıy hám shólkemlestirilgen-basqarıw ilajları kóriliwin talap etedi." Tariyxıy tájiriybe hám házirgi ámeliyat, atap aytqanda, jańa ózbetinshe mámleketlerdegi haqıyqatlıq korrupciya hám ayıpkerlik qáwipsizlikke salatuǵın ayqın oydı sawlelendiriw imkaniyatın berip atır", dep aytıp otedi el basshısımız " Ózbekstan XXI ásir bosaǵasında: qáwipsizlikke qáwip, turaqlılıq shártleri hám rawajlanıw kepillikleri" atlı shıǵarmasında. Sonı atap ótiw kerek, korrupciyanıń aldın alıwǵa qaratılǵan institutsional mexanizmlerdı reformalawda jurtbasshımız tárepinen 2010 jıl 12 noyabrde daǵaza etilgen “Mámleketimizde demokratiyalıq reformalardı jáne de tereńlestiriw hám puqaralıq jámiyetin rawajlandırıwdıń konsepsiyasi” za’ru’rli áhmiyetlı bolıp turıptı. Korrupciya máseleleri menen shuǵıllanatuǵın “Transparency International” shólkeminiń maǵlıwmatlarına kóre, áyne payıtta dúnyada kóplegen jınayatlarǵa sebep bolıp atırǵan náppsi bálesi, yaǵnıy korrupciya hám paraxorlıq nátiyjesinde jılına bir trillion dollardan artıq aqsha ózlestiriler eken. Sol sebepli korrupciya hám paraxorlıqtı hesh ekilenbey “rawajlanıwdı joq qılıwshısı” dep ataw múmkin. Birlesken Milletler Shólkeminiń aldında turǵan eń global máselelerden biri sanalgan korrupciyaǵa qarsı gúrestiń mámleketler ortasında muwapıqlastırılgan programmaları hám basqa huqıqıy normaları islep shıǵılǵan. Atap aytqanda, 2005 jıl dekabr ayında kúshke kirgen " Korrupciyaǵa qarsı" konvensiyasi global sheńberde qabıl etilgen xalıq-ara huqıqıy hújjet bolıp, onıń proekti eki jıl dawamında 130 den artıq mámleketlikler qatnasıwında talqılaw etilgen. Ol jaǵdayda korrupciyaǵa qarsı xalıq ara hám milliy gúres ámeliyatın jolǵa qoyıw hámde olardı ámelge asırıw mexanizmleri belgilengen. Mámleketimiz basshı Islom Karimov óziniń “Yuksak ruwxıylıq - kiyim-kenshekmas kúsh” shıǵarmasında sonday aytıp otedi: “Biz óz ǵárezsizligimizni qolǵa kiritip, jańa rawajlanıw jolına qádem qoyǵanimizdan keyin xalqımızdıń qálewi, kóp ásirlik árman-umtılıwlarına suyengen halda, sovet dáwirinen salmaqli miyraslar bolıp qalǵan basqarıw-buyrıqpazlıq sistemasın tupten reformalaw, onıń ornına mánis itibarı menen pútkilley jańa - erkin bazar munasábetlerine tiykarlanǵan huqıqıy mámleketlik, demokratiyalıq jámiyet qurıwǵa qarar ettik”. Biraq, ókinishlisi, “Hár bir mámleketlik tariyxında jańa sociallıq sapa jaǵdayına ótiw, ókiniw menen aytamiz, korrupciya hám ayıpkerlik sıyaqlı jerkenishli hádiyse menen birge júz bergen... Bárshemizge belgili , sońǵı payıtlarda korrupciya keń túbir atip baratırǵan unamsız illetlerden biri bolıp tabıladı. Korrupciya - hámel poziciyasınan jeke maqsetlerde paydalanıw menen baylanıslı bolǵan jinoyat. Korrupciya iskerligi jasırın ekonomikanıń tiykarǵı túrlerinen biri esaplanadı. Kóbinese korrupciya degende mámleketlik hámeldarları tárepinen jeke máplerin waziypa etip qoya otirip, baylıq arttırıw maqsetinde puqaralardan para alıw, nızamǵa qılap pul dáramatların qolǵa kirgiziw túsiniledi. Biraq, uluwma alǵanda, mámleketlik hámeldarları gana emes, bálkim, mısalı, firmalardıń menejerleri de korrupciyaǵa tiyisli munasábetlerdiń qatnasıwshıları bolıwı; para pul menen emes, bálki basqa formada beriliwi múmkin; korrupciyaǵa tiyisli munasábetlerdiń aralasıwshıları geyde mámleketlik hámeldarları emes, bálkim uqıplı basqarıwshılar esaplanadı. Etimologiyalıq tárepten “korrupciya” termini “buzıw, para ornına aylandırıw” degen mánisti ańlatatuǵın latınsha “corruptio” sózinen kelip shıqqan. Yuridik ensiklopediya avtorlarınıń atap ótiwishe, “korrupciya - lawazımlı shaxslar tárepinen olarǵa berilgen huqıqlar hám húkimet múmkinshiliklerinen jeke baylıq arttırıw ushın paydalanıwda qollanıwshı siyasat yamasa mámleketlik basqarıwı salasındaǵı jınayatlı iskerlik”. Korrupciya ayıpkerligi - klassikalıq hám tariyxiy ózgeriwsheǹ hádiyse. E. I. Kairjanov pikrine kóre, “ayıpkerlik túsinigi jeke menshik payda bolıwı hám jámiyet antagonistik klasslarǵa bólekleniwi nátiyjesinde payda bolǵanın hesh kim biykar ete almaydı. Klassikalıq jámiyet payda bolıwıdan aldın jınayat túsinigi de, ayıpkerlik te ámeldegi bolmaǵan”.“Tariyxıy tájiriybe hám házirgi ámeliyat, atap aytqanda jańa mámleketlerdegi haqıyqatlıq korrupciya hám ayıpkerlik qáwipsizlikke salatuǵın ayqın oydı sawlelendiriw imkaniyatın berip atır”- dep aytıp ótken edi Birinshi Prezidentimiz Islom Karimov.