Ózbekstannıń eń jańa tariyxı

15-Lekciya. 2017-2021 jıllarda Ózbekstan Respublikasın jánede rawajlandırıw boyınsha Háreketler strategiyasınıń ústin baǵdarları


REJE:
1. Ózbekstanda xalıq bandligi támiyinlew hám real dáramatlardı izbe-iz asırılıwı boyınsha alıp barılıp atırǵan túpkilikli ózgerisler.
2. Mámleketimizde xalıqdı sociallıq qorǵaw hám den sawlıqtı saqlaw sistemasın jetilistiriw, hayal-qızlardıń sociallıq-siyasiy aktivligin asırıw borisida alıp barılıp atırǵan túpkilikli ózgerisler.
3. Arzan turaq-jaylar qurıw boyınsha maqsetli programmalardı ámelge asırıw, xalıqtıń turmıs sharayatları jaqsılanıwın támiyinleytuǵın jol-transport, injenerlik-kommunikaciya jáne social infratuzilmani rawajlandırıwdıń hámde modernizaciyalawdaǵı ústin turatuǵın wazıypalar.

Hár qanday ekonomikanıń bas máselesi insan jáne onıń mútajliklerin qandırıwdan ibarat. Bul álbette insannıń jámiyettegi ornı, islep shıǵarılǵan materiallıq bólistiriw munasábetlerine baylanıslı boladı. Mámleket ekonomikasınıń rawajlanıw dárejesi óndiristiń jaǵdayıǵa kóp tárepten baylanıslı sonda da, bólistiriw máselesi da ayriqsha za’ru’rli orın tutadı. Bólistiriw - bul hár bir xojalıq jurgiziwshi sub'ekttiń islep shıǵarılǵan ónimdegi úlesin anıqlaw procesi bolıp tabıladı.

Ózbekstanda sociallıq jóneltirilgen bazar ekonomikası ǵalabalıq párawanlıqdı móljel etip aladı. Oǵan erisiw ushın bazar mexanizmına tán qurallar isletiledi. Házirgi zaman ekonomikası joqarı rawajlanǵan texnika -texnologiya, sapalı jumıs kúshi hám taraqqiy etken menejmentga tiykarlanǵanı ushın párawanlıqdı támiyinleytuǵın joqarı miynet ónimliligine erisedi. Joqarı óndiriske tiykarlanǵan ekonomikada adamgershiliklilik principleri ámel etiwi ushın jay júzege keledi. Biraq párawanlıqdı támiyinlew insaniylik menen bir qatarda jámiyettiń ekonomikalıq sistemasında da sapa ózgerisleri bolıwın talap etedi. Házirgi kúnde buǵan múlktiń demokratlashuvi nátiyjesinde - kóp qıylı múlkshilik negizinde jumıs tutıw menen eriwiladi. Bul jerde tiykarǵı tárep - mulksizlarning múlk iyelerilerge aylanıwı bolıp tabıladı. Házirgi kúnde jumıs kúshi iyesileri basqa múlk iyelerine da aylanıp atırlar
Joqarıda aytilganidek, bazar ekonomikası sharayatındaǵı bólistiriw nızamıǵa muwapıq ekonomika sub'ektlarining tabısı olarǵa qarawlı resurslarınń muǵdarı hám nátiyjeli isletiliwine qaray belgilenedi. Buǵan qaray alınǵan dáramatlar óndiris faktorları dáramatları yamasa bazar dáramatları esaplanadı hám hár bir faktor óz iyesine bólek dáramat keltiredi. Jumısshı kúshi iyesi mıynet haqı, kapital iyesi payda, kóshpelis múlk iyesi renta, pul iyesi procent, aktsiya iyesi divident formasında dáramat aladı. Bólistiriw nızamıǵa kóre, dáramatlar ekvivalent yaǵnıy babbaravar, tengma-teńlik printspına tiykarlanishi - hár bir sub'ekt óz qolıdaǵı óndiris faktorı járdeminde tavar hám xızmetler jaratılıwma qosqan úlesine qaray dáramat alıwı kerek. Bunday dáramatlar ekonomikada bazar dáramatları dep ataladı. Bul tiykarǵı dáramat túri bolsadalıq ol birden-bir dáramat emes, odan tısqarı bazar printspları emes, bálki adamgershiliklilik qaǵıydalarına tiykarlanǵan nobozor dáramatları da boladı.
Bazar dáramatları olinish usılına hám qáliplesiw dáreklerine kóre parıq etedi. Óz olinish usılına kóre dáramatlar miynetke tiykarlanǵan hám miynetsiz tabılǵan dáramatlarǵa bólinedi. Mıynet haqı, payda sıyaqlı dáramatlar miynetke tiykarlanǵan dáramatlar, dep esaplansa, qoyılmalar ushın procent, miyraslar sıyaqlı dáramatlar miynetsiz dáramatlar gápine kiredi. Qáliplesiw dáreklerine kóre dáramatlar mıynet haqı, múlkten kelgen dáramatlarva sociallıq tólewlerge bólinedi. Múlkten kelgen dáramatlar sirasiga payda, renta, procent, divident dáramatları tiyisli bolıp tabıladı. Sociallıq tólewler menen baylanıslı dáramatlar pensiya, stipendiya hám taǵı basqalardan ibarat.
Xalıq dáramatları dárejesin anıqlawda nominal, ixtiyorida bolǵan hám real dáramat túsiniklerinen paydalanıladı. Nominal dáramat - xalıq tárepinen belgili waqıtta pul formasında alǵan dáramatlarınıń muǵdarı. Ixtiyordagi dáramat - nominal dáramattan salıqlar hám hár qıylı májburiy tólewler shıǵarıp taslanǵannan keyin, xalıq ixtiyorida jeke tutınıw hám jamg'arish ushın qaladıǵan dáramat. Real dáramat - xalıqtıń ixtiyorida qalǵan dáramatǵa qansha tavar hám xızmetler satıp alıwı menen anıqlanadı, paydanıń satıp alınǵan zat qábiletin ańlatadı yamasa real dáramat - bul tutınıw etiletuǵın tavar hám xızmetlerde ańlatpa etilgen dáramat bolıp, arnawlı bir nırqı sharayatında pul dáramatlarına bazarda ne beriliwin ańlatadı.
Real dáramat eki zatǵa baylanıslı boladı. A) qolda ámeldegi bolǵan pul tabısınıń yamasa xalıq ixtiyorida qalǵan paydanıń muǵdarına teń. b) pul birliginiń satıp alınǵan zat qábileti. Bul bazarda narxga baylanıslı boladı, yaǵnıy nırq qımbatlashsa ol azayadı, nırq arzanlashsa artadı. Búgingi kúnde rawajlanıp atırǵan mámleketlerde óndirisdi ósiwi, xalıqtıń turmıs dárejesi kóterileyotganligiga qaramay, eń bay hám eń jarlılar ortasındaǵı ayırmashılıq asıp barmaqta.
BMT dıń maǵlıwmatına kóre, dúnyadaǵı eń bay 3 adamnıń baylıǵı Afrika, Asiya, Lotin Amerikası kontinentindegi 48 dane kem rawajlanǵan mámleketlerdń jıllıq jalpı ishki óniminen artıq. Planetamizning 225 eń bay adamlarınıń jalpı dáramatı 1 trln dollardan artıq. Sonday bir waqıtta rawajlanıp atırǵan mámleketlerde jasap atırǵan 4, 4 mlrd. xalıqtıń 3/5 bólegi kanalizaciyadan paydalanmay, 1/3 bólegi taza ishimlik suvidan tutınıw etiwden, 1/3 bólegi den sawlıqtı saqlaw xızmetiden paydalanıwdan juda etilgen. Evropalıqlar bir jılda 11 mlrd. 6 dollarlıq tutınıw etken muzqaymoqning ma`nisi, dúnyada taza ishimlik suwı hám kanalizaciyaǵa záriw bolǵanlar zárúriyatın tolıq qandırıw imkaniyatın beredi.
Xalıq dáramatların múnásip túrde bólistiriwde xalıqdı jumıs menen támiyinlew tiykarǵı wazıypalardı atqaradı. Shunki xalıqtıń jumıs menen támiyinlengenligi úy xojalıǵıdaǵı dáramatların asırıwılishiga hizmat etedi, bul bolsa óz ornıda xalıqtıń turmıs párawanlıǵın asırıwıǵa tásir etedi.
Sónǵı jıllarda mámleketimiz tárepinen xalıqdı banligini asırıwǵa qaratılǵan aktiv siyasatı nátiyjesinde 2017 jılda Ózbekstan Respublikası boyınsha 2017 jılda miynet resursları sanı 18672, 5 mıńǵa jetip , 2016 jılǵa salıstırǵanda 183, 6 mıń kisige, yamasa 1, 0 % ga ósiwi kuzatildi. Miynet resursları quramında ekonomikalıq aktiv xalıq sanı 14357, 3 mıń kisin (jámi miynet resurslariniń 76, 9 %), ekonomikalıq nofaol xalıq sanı bolsa 4315, 2 mıń kisin (23, 1 %) tashkil etdi. Respublikada jumıs menen bánt xalıq sanı 13520, 3 mıń kisin tashkil etip, 2016 jıldıń uyqas dáwirine salıstırǵanda 1, 7 % ga o'sdi.
O'bekiston Respublikası Bántlik hám miynet munasábetleri ministrligi maǵlıwmatlarına kóre 2017 jılda jumısqa jaylastırıwǵa záriw miynet menen bánt bolmaǵan xalıq sanı (ıssızlar ) 837, 0 mıń kisin, ekonomikalıq aktiv xalıqqa salıstırǵanda ıssızlıq dárejesi bolsa 5, 8 % ni tashkil etdi. Óz ornıda, 2017 jıl dekabr sheshe ohirida ıssız retinde miynet shólkemlerinde dizimden ótken ıssızlar sanı 14, 4 mıń kisin tashkil etip, 2016 jılǵa salıstırǵanda 2, 9 retke ósińki.
Dáslepki maǵlıwmatlarǵa kóre, 2018 jıldıń yanvar'-dekabr' aylarında xalıq jalpı dáramatları 286, 3 trln. so'mni tashkil etdi hám 2017 jıldıń uyqas dáwirine salıstırǵanda 110, 3% real ósiw pátine erisildi
Xalıq jan basına ortasha jalpı dáramatları boyınsha Tashkent qalasında (11 mln 728, 5 mıń sum) hámde Navoiy (7 mln 999, 5 mıń sum), Buxoro (6 mln 158, 9 mıń sum), Tashkent (5 mln 655, 7 mıń sum) hám Xorezm (5 mln 320, 2 mıń sum) wálayatlarında ortasha Respublika dárejesinden joqarı kórsetkishleri belgilengenler etilgenligi kuzatildi. Xalıq jan basına dáramatlardıń eń tómen kórsetkishleri bolsa Namangan (3 mln 827, 2 mıń sum) wálayatında jazıp qoyıldı. Xalıq jan basına jalpı dáramatlardıń eń joqarı real ósiwi Xorezm wálayatına (14, 1%) tuwrı keledi. Sonıń menen birge, Surxondaryo (13, 6%), Buxoro hám Samarqand (11, 7%), Namangan (11, 0%), Qashqadarya (10, 4%), Andijan (10, 1%) wálayatlarında hámde Qaraqalpaqstan Respublikası (10, 7%) xalıq jan basına jalpı dáramat kórsetkishlarining real ósiwi Respublika dárejesinden joqarını shólkemlesken.
Xalıqtıń jalpı dáramatları kóleminiń sezilerli dárejede ósiwi tiykarınan jalpı dáramatlar quramında 65, 0% úleske iye bolǵan miynet iskerligiden alınǵan dáramatlar (jalshılardıń dáramatları hám ózbetinshe túrde bánt bolıwdan alınǵan dáramatlar ) hám 28, 6 % ni quraytuǵın transfertlardan alınǵan dáramatlardıń sezilerli ózgeriwi esabıǵa júzege kelgen.
Co'ngi jıllarda mámleketimizde xalıqdı dáramatların asırıwǵa qaratılǵan túpkilikli ózgerisler nátiyjesinde ortasha aylıq nominal esaplanǵan mıynet haqı 2018 jıl dekabr' ayında 2 561, 3 mıń so'mni tashkil etip, 2017 jıldıń uyqas dáwirine salıstırǵanda 29, 1 % ga o'sdi. 2018 jıl yanvar'-dekabr' ayları ushın ortasha aylıq nominal esaplanǵan mıynet haqı 1 822, 2 mıń so'mni tashkil etip, 2017 jıldıń uyqas dáwirine salıstırǵanda 25, 0 % ga o'sdi.
Tómende keltirilgen maǵlıwmatlarǵa kóre, 2000-2017 jıllarda xalıq jan basına dáramatlar, mıynet haqı hám pensiyalardıń jıldan jılǵa ósip barıw tendensiyalarini baqlaw múmkin. Biraq sońǵı jıllarda dáramatlardıń quramındaǵı tiykarǵı dáreklerinen esaplanǵan mıynet haqı hámde pensiyalardıń ósiw pátleri tomenlegen bolıp, bul jaǵday xalıqtıń jalpı dáramatlarına da óz tásirin kórsetken.
Ótken dáwir dawamında xalıq jan basına dáramatlar úzliksiz túrde asıp barǵan hám 2017 jıl maǵlıwmatları boyınsha dáramatlar 2000 jıldaǵı dárejesine salıstırǵanda 13, 2 ret real asqan. Sonıń menen birge, usı dáwir aralıǵinda ortasha mıynet haqı hámde pensiyalar muǵdarı uyqas túrde 24, 3 hám 18, 6 ret artqanı kuzatildi.
Óz gezeginde, dáramatlar quramında miynet iskerligiden alınǵan dáramatlardıń úlesi 68, 5% ni (2010 jılda 71, 6 %), transfert formasında alınǵan dáramatlardıń úlesi 25, 2 % ni (2010 jılda 24, 3 %), buyım-múlkten alınǵan dáramatlardıń úlesi 4, 1 % ni (2010 jılda 2, 3 %), jeke tutınıw ushın ózinde islep shıǵarılǵan xızmetlerden alınǵan dáramatlardıń úlesi bolsa 2, 2 % ni (2010 jılda 1, 8 %) shólkemlesken.
Kishi biznes hám isbilermenlik sub'ektlerin qollap-quwatlawǵa qaratılǵan maqsetli ilajlardı ámelge asırılıwı nátiyjesinde xalıqtıń kishi isbilermenlikten alınǵan dáramatlardıń úlesi 2017 jılda 55, 7 % ni tashkil etdi.
Ortasha aylıq nominal esaplanǵan jumıs xaqining ótken jıldıń uyqas dáwirine salıstırǵanda eń joqarı ósiwi ekonomikalıq iskerlik túrleriniń informaciya hám baylanıs (33, 8% ga), sanaat (30, 6% ga), bank, qamsızlandırıw, lizing, kredit hám dáldalshılıq xızmetlerinde (29, 9 % ga), qurılıs (29, 2% ga) kuzatildi.
Ortasha is haqısınıń joqarı muǵdarı ekonomikalıq iskerlik túrleriniń bank, qamsızlandırıw, lizing, kredit hám dáldalshılıq iskerliginde - 3 500, 5 mıń sum (Respublikadaǵı ortasha aylıq mıynet haqıǵa salıstırǵanda 92, 1 %ga joqarı ), ahborot hám baylanısda - 3 347, 5 mıń sum (83, 7 % ga), sanaatda - 2 731, 1 mıń sum (49, 9 % ga), tasıw hám saqlawda - 2 507, 4 mıń sum (37, 6 % ga), qurılısda - 2 297, 3 mıń sum (26, 1 % ga) kuzatildi (2-súwret).
Respublika boyınsha ortasha real esaplanǵan mıynet haqı 2018 jıldıń yanvar'-dekabr' aylarında 1 550, 4 mıń so'mni tashkil etip, 2017 jıldıń uyqas dáwirine salıstırǵanda 6, 4 % ga o'sdi.
Sónǵı jıllarda húkimetimiz tárepinen xalıq dáramatları hám turmıs dárejesin jáne de asırıw, puqaralardı sociallıq qollap-quwatlaw maqsetinde ámelge asırılıp atırǵan ilajlar nátiyjesinde xalıq jan basına tuwrı keletuǵın dáramatlar, mıynet haqı hám pensiyalar izbe-iz túrde ósip barǵanı ayqın kórinetuǵın bolıp atır.
Xalıqtıń real dáramatların asırıwda “tutınıw sebetshesi”ga tiyisli munasábetlerdi huqıqıy tártipke salıw za’ru’rli áhmiyetke iye boladı. Ápiwayılastırıp aytqanda, tutınıw sebetshesi - arnawlı bir waqıt dawamında insannıń ómiri jáne onıń salamatlıǵın saqlaw ushın zárúr ónimler, tovarlar hám xızmetlerdiń eń kem kompleksi. Hámme awqatlanıwı, kiyinishi, kommunal hám basqa xızmetler haqini tólewi, zárúr dári-dármanlardı satıp alıwı kerek hám t.b. Bulardıń barlıǵı ónimler sebetchasini qurastırıw ushın tiykar esaplanadı. Onıń maǵlıwmatlarınan, óz gezeginde, tirishilik ushın zárúr eń kem muǵdardı (tutınıw sebetchasining baha bahosini) belgilew ushın paydalanıladı.
Tutınıw sebetshesi tómendegilerdiń muǵdarların belgilew ushın esap -kitapǵa tiykar boliwı kerek:
eń kem mıynet haqı hám pensiyalar ;
bazalıq sociallıq tólewler: ıssızlıq, balanı kútimlew, boquvchisini joǵatganlik nafaqalari, stipendiyalar hám basqalar.
Mámleketnmizda sociallıq qorǵawǵa hám járdemge záriw kategoriyalarǵa kem támiyinlengenler, kóp bolali onlalar, mayıplar, jalǵız ǵarrılar hám basqalar kiredi. Hár qanday basqarıw princpı hám jámiyette xalıqtıń bunday kategoriyaları ol yamasa bul dárejede ushraydı. Ádalatlı jámiyet bárháma olardı qorǵawdı óz gerdenine aladı. Sol sebepli da Ózbekstan óz ǵárezsizligine eriskeninen keyin kúshli sociallıq siyasat yuritdi. Sociallıq tarawǵa za’ru’rli itibar házirgi waqıtta da mámleketlik siyasatınıń ústin turatuǵın baǵdarlarınan biri esaplanadı.
Ekenin aytıw kerek, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Ózbekstan Respublikası mámleketlik ǵárezsizliginiń jigirma altı jıllıq bayramıǵa tayarlanıw jáne onı ótkeriw tuwrısında ”gi Sheshimi qabıl etilgen bolıp, bıyılǵı bayram “Belsendń bo'lgaymiz seni, Ózbekstan!” degen bas ideyanı ózinde jámlegen shólkemlestirilgen-ámeliy, ruwxıy -bilimlendiriw ilajlar hámde úgit-násiyat jumısları programması tiykarında ámelge asırilyapti. Shunki Qararda usı Programmanı 2017-2021 jıllarda Ózbekstan Respublikasını rawajlandırıwdıń besew ústin turatuǵın baǵdarı boyınsha Háreketler strategiyası hámde “Xalıq menen baylanıs hám insan mápleri jılı ” Mámleketlik programmasınń mánisi-mazmunıdan kelip shıqqan halda tayarlaw belgilengen edi. Bul besew ústin turatuǵın jónelisten tórtinshisinde áyne sociallıq tarawdı rawajlandırıwdıń názerde tutılǵan. Ol tómendegishe aytılǵan :“Sociallıq tarawdı rawajlandırıwǵa jóneltirilgen xalıq bandligi hám real dáramatların izbe-iz arttırıp barıw, sociallıq qorǵawı hám sog'lig'ini saqlaw sistemasın jetilistiriw, hayal-qızlardıń sociallıq-siyasiy aktivligin asırıw, arzan turaq-jaylar qurıw, jol-transport, injenerlik-kommunikaciya jáne social infratuzilmalarni rawajlandırıwdıń hámde modernizaciyalaw boyınsha maqsetli programmalardı ámelge asırıw, tálim, mádeniyat, ilim, ádebiyat, kórkem óner hám sport tarawlarını rawajlandırıwdıń, jaslarǵa tiyisli mámleketlik siyasatını jetilistiriw”ga jóneltirilgen.
Málim bul baǵdarda belgilengen wazıypalardı o'qigan hár bir gezetxon kóz aldında birinshi náwbette áne sol jónelisler boyınsha ǵárezsizlik jıllarında ámelge asırılǵan úlken jumıslar gewdelenedi, álbette.
Ótiw dáwirdiń Ózbekstan Respublikası Birinshi Prezidenti Islom Karimov tárepinen islep shıǵılǵan, jáhánda “Ózbek modeli” dep at qazanǵan besew printsptıń tórtinshisi áyne xalıqtıń quramalı demografik quramını esapqa alǵan halda kúshli sociallıq siyasat júrgiziwden ibarat etip belgilengen edi. Hátte, mámleketimizde ámelge asırılǵan túpkilikli ózgerisler mánisi xalıq ara ekspertler tárepinen áyne “sociallıq jóneltirilgen bazar ekonomikasına ótiw” dep da nomlandi. Bul biykarǵa emes edi.
Shunki bir sociallıq-siyasiy basqarıw princpıdan basqasıǵa, ásirese, oǵan mánisan tamaman qarsı bolǵan sociallıq-siyasiy basqarıw princpıǵa ótiw bárháma quramalı keshedi. Bul xalıqtıń arnawlı bir bólegi turmısında keskin tárzde sawlelenedi. Bir basqarıw princpıdan ekinshi basqarıw princpıǵa otip atırǵanda, atap aytqanda, eski óndiris sisteması, ámeldegi ekonomikalıq integratsiya tábiy izdan shıǵadı, olardıń barini tazadan qáliplestiriwge tuwrı keledi. Sonıń menen birge, mulkka iyelik etiwdiń forması ózgeredi, mámleketlik kárxanaları, hátte, egin jerleri iyeleri ózgeredi, jumısshı kúshi da tikkeley bazar ekonomikası nizamlıqları tiykarında qayta bóliwlenedi. Sonday eken, sociallıq qorǵawǵa mútájler safining ózgerip, yaǵnıy azayıp -kóbeyip turıwı da tábiy hol bolıp tabıladı.
Sol sebepli bazar ekonomikasına ótiw processinde xalıqtıń qorǵawǵa záriw bólegin sociallıq qollap-quwatlawdıń kepillikli sisteması jaratılmas eken, bul salmaqli sociallıq qıyınshılıqlıotlarga alıp keliwi múmkin. Ózbetinshe Ózbekstanda aldın -basdan málim bul baǵdarda aqılǵa say jol tutildi. Usınıń nátiyjesinde da mámleketimizde aktiv sociallıq siyasat alıp barılmaqtası nátiyjesinde den sawlıqtı saqlaw sistemasında qatar túpkilikli ózgerisler alıp barılmaqta.
Mámleketimizde den sawlıqtı saqlaw sistemasın jáne de jetilistiriw, medicina xızmetkerleri miynetin xoshametlew, emlewdń zamanagóy texnologiya hám usılların keń engiziwge bólek itibar qaratilmoqda. Usı waqıtta den sawlıqtı saqlaw salasın reformalaw mámleketlik siyasatınıń eń za’ru’rli baǵdarlarınan birine aylandı. Mámleketlik tárepinen ajratıladıǵan byudjet qarjıları járdeminde óndirisdi rawajlandırıwdıń, pán-texnika salasın taraqqiy ettiriw, sociallıq mútajliklerdi oraw, mámleketlik hám jámiyet qawipsizligin támiyinlew máseleleri sheshiledi. Sol arqalı mámleketlik kem támiyinlengen hám járdemge záriw bolǵan xalıq qatlamlarınıń sociallıq qorǵawdı támiyinleydi, ekonomikanıń ústin turatuǵın tarawlarını rawajlandırıwdıń ilajlarını kóredi.
Den sawlıqtı saqlaw sistemasın finanslıq támiynlewdi programmalastırıw - xalıqtıń medicinalıq xızmetlerge, dári-dármanlarǵa hám sanitariya -epidemiologik xızmetlerge bolǵan talabını norma dárejesinde shólkemlestiriwdi tiykarlash jáne onıń ǵárejetlerin islep shıǵıwdı ańlatadı. Prezidentimiz tárepinen 2017-2021 jıllarda Ózbekstan Respublikasını jáne de rawajlandırıwdıń besew ústin turatuǵın baǵdarı boyınsha Háreketler strategiyasınıń islep shıǵilıwı hám turmısqa qollanıw etiliwi sociallıq tarawdaǵı mashqalalardi basqıshpa-basqısh hal etiliwinde áyne múddáhá boldı. Háreketler strategiyasinig 4, 2 bandida xalıqdı sociallıq qorǵaw hám den sawlıqtı saqlaw sistemasın jetilistiriw, hayal-qızlardıń sociallıq-siyasiy aktivligin asırıwǵa tiyisli wazıypalar keltirilgen. Atap aytqanda, xalıqqa medicinalıq jáne social-medicinalıq xizmet kórsetiw qolaylıǵı hámde sapasın asırıwǵa, xalıq ortasında saw turmıs tárizin qáliplestiriwge, medicina mákemeleriniń materiallıq-texnikalıqa bazasın bekkemlewge jóneltirgen halda den sawlıqtı saqlaw salasın, bárinen burın, onıń dáslepki buwının, tez hám asıǵıs medicinalıq járdem sistemasın jáne de reformalaw ; farmacevtika sanaatını jáne de rawajlandırıwdıń, xalıq hám medicina mákemeleriniń arzan, sapalı dári ónimleri hám medicina buyımları menen támiyinleniwin jaqsılaw, dári-dármanlar nırqlarınıń negizsiz ósiwine jol qo'ymaslik boyınsha ilajlardı ámelge asırıw ; xalıq ortasında keselleniw kórsetkishleri tómenlewin hám ómir uzayıwını támiyinlew; shańaraq salamatlıǵın bekkemlew, analıq hám balalıqtı qorǵaw, analardıńlar hám balalardıń sapalı medicinalıq xızmetten paydalanıwın keńeytiw, olarǵa qánigelestirilgen hám joqarı texnologiyalarǵa tiykarlanǵan medicinalıq járdem kórsetiw, bópeler hám balalar ólimin kemeytiw boyınsha kompleks ilajlardı jáne de keńlew ámelge asırıw máselelerin sheshiw búgingi kúnniń aldında turǵan za’ru’rli wazıypalardan esaplanadı.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017 jıl 29 martdaǵı “Ózbekstan Respublikasında baslanǵısh medicinalıq -sanitariya járdemi mákemeleri iskerligin shólkemlestiriwdi jáne de jetilistiriw ilajları tuwrısında ”gi sheshimi málim bul baǵdardaǵı wazıypalardı ámelge asırıwda za’ru’rli programmasılamal hújjet wazıypasın o'tamoqda. Qarar baslanǵısh medicina mákemeleri jaylasıwın aqılǵa say shólkemlestiriw, olarda ko'rsatilayotgan medicinalıq xızmetler sapasın asırıw, patronaj sistemasın sapa tárepten tupten jaqsılaw, mámlekette, onıń hár bir aymaǵı hám xalıq jasaw punktlerinde keselleniw dárejesin tómenletiw, profilaktika jumısların jáne de jaqsılawǵa qaratılǵan.
2017 jıldıń 16 mart kúni Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Asıǵıs medicinalıq járdemdi jáne de jetilistiriw ilajları tuwrısında ”gi pármanı daǵaza etildi. Asıǵıs medicinalıq járdemniń operativligin, texnologiyalıqlıǵı hám natiyjeliligin tupten kúsheytiwge, xalıqqa waqıtında maman asıǵıs medicinalıq járdem kórsetiw boyınsha emlew, ilimiy-metodik hám tálim jumıslarınıń pútkil kompleksın eń joqarı dárejede shólkemlestiriwge jóneltirilgen xalıqqa asıǵıs medicinalıq járdem beriw sistemasın tupten jetilistiriw maqsetinde qatar za’ru’rli jónelisler belgilep alındı. Tez medicinalıq járdem kóshpeli brigadalarini tastıyıqlanǵan normativliklerge muwapıq dári ónimleri, medicina buyımları hám jumsaw materialları menen basqıshpa-basqısh támiyinlew, atap aytqanda, usı maqsetler ushın 2017 jılda finanslıq támiynlew kólemi keminde 2 teńdey ko'paytirilishi keltirip ótilgen.
Mámleketimizde saw, hár tárepleme jetik áwladtı tárbiyalaw hámde salamatlıǵın támiyinlewde tálim hám medicina mákemeleriniń ornı kútá úlken. Sol sebepli da búgingi kúnde usı tarawlardı tupten reformalaw máselesine itibar kúshaytirilmoqda. Prezidentimizning 2017 jıl 21 avgustdaǵı “Tálim hám medicina mákemelerin finanslıq támiynlew mexanizmın hámde mámleketlik finanslıq qadaǵalawı sistemasın jáne de jetilistiriw tuwrısında ”gi sheshimi usı jóneliste ámelge asırılıp atırǵan jumıslardıń logikalıq dawamı retindegi sharalardı óz ishine alǵan.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2018 jıl 12 iyundaǵı PQ-3785-sanlı ”Puqaralıq awhali aktların atap kórsetiw sistemasın jáne de jetilistiriw ilajları tuwrısında ”gi Sheshiminde belgilengen wazıypa hám ilajlardı orınlaw maydanıdan qabıl etilgen “Qospa kórsetpe”ning 4-bandiga tiykarınan “2019 jıldıń 1-iyuliga shekem belgilengenler etilmegen tuwılganlik, ólim jaǵdaylarını anıqlaw noqatı názeriden tolıq xatlovdan ótkeriliwi, onıń nátiyjesinde tuwılganlik, ólim jaǵdaylarını nızam hújjetlerine muwapıq mánzilli belgilengenler etiliwin támiyinlen jumısı belgilengen”ligi sebepli barlıq ilajlar ámelge asırılǵan, usı ilajlar nátiyjesine kóre perzentine tuwılganlik haqqındaǵı gúwalıq almaǵan áke-analardıńlarǵa 16 mıń 364 tuwılıw, nızamǵa qarsı shańaraq kurib jasap atırǵan er-hayallarǵa 15 mıń 371 neke, hámde waqıtında ólim gúwalıǵı alınbaǵan opat etkenlerdiń jaqınlarına 1902 dane ólim gúwalıǵı rásmiylashtirilib, usınıldı.
Sonıń menen birge, Respublikamizda Hayal-qızlar iskerligin jetilistiriw boyınsha “Qızlarjon” klubi dúzildi. Usı klub Respublikamizdagi barlıq tálim mákemeleri, máhelleler, kárxana hám shólkemlerde jas qızlardıń ruwxıylıqın kóteriw, intalı qızlar safini keńeytiw, olardı qollap-quwatlaw maqsetinde jámiyetshillik tiykarında “Qızlarjon” klublari islengen.
Ózbekstan Hayal-qızlar komiteti tárepinen to'garaklar iskerligin muwapıqlastırıw hám rawajlanıwashtirish, aldıńǵı tájiriybelerdi ǵalabalastırıw boyınsha 2018-2019 oqıw jılıda " Qızlarjon" klublarining birden-bir jobası aymaqlarǵa atqarıw ushın jóneltirildi.
Klublar iskerliginiń tiykarǵı maqseti qızlardı ádep-etika printspları tiykarında tárbiyalaw, olardı shańaraqqa tayarlaw, kásip-ónerge úyretiw, kiyinish hám mámile mádeniyatın, saw turmıs tárizi kónlikpelerin kóteriw, sana-sezimine jáne kewilin hár qıylı ideologik abaylardan qorǵawǵa qaratılǵan.
" Qızlarjon" klubi iskerligi arqalı aktiv hám intalı qızlar safini keńeytiw, óz-ara xızmetlesligin bekkemlew, olardıń xalqımızdıń ádep-etika normaları, milliy qádiriyatlarimiz hámde ǵárezsizlik ideyalarına húrmet ruwxında tárbiyalaw, shańaraqlıq turmısqa tayarlaw, hár qıylı jat ideyalar, " ǵalabalıq mádeniyat" tásirine túsip qalıwlarınıń aldı olinmoqda.
Shınıǵıwlarda student hám oqıwshı qızlardıń bos waqıtların mazmunli shólkemlestiriw, aspazlıq, pıshıw -tikish sıyaqlı ruwzıger jumısların, sonıń menen birge, gigiena hám saw turmıs tárizi qaǵıydalarına ámel etiw, ózbetinshe turmısqa tayınlıq boyınsha bilim hám kónlikpelerdi puqta ózlestirip alıwları ushın zárúr sharayatlar jaratılǵan.
Klub jetekshileri tárepinen " Qatarlas -qatarlasga" uranı astında alıp barılıp atırǵan úgit hám túsindiriw jumıslarına bólek itibar qaratilmoqda. Bunıń menen hár bir qız aldıńǵı oqıwshılar safida júriwge, oqılıwında, jámiyetlik jumıslarında aktiv bolıwǵa intilmoqda.

Búgingi kúnde mámleketimiz xalqı ushın sapalı hám zamanagóy turaq-jaylar qurıw hámde xalıqdı keń kólemli turaq-jaylar menen támiyinlew aktual wazıypa retinde quyilmoqda. Turaq-jaylar qurılısı nátiyjesinde óz jeke xojalıqına ıyelew xalqımızda ozaldan qádiriyat dárejesine kóterilgen. Bunda turaq-jayǵa jaysha kóshpelis múlk yamasa waqtınshalıq turar jay emes, bálki watan ishindegi moፄjaz watan retinde munasábette bólinedi. Sol sebepli, da jurtımızdaǵı hár bir shańaraq materiallıq sharayatı, sociallıq jaǵdayı hám dárejesinden qaramastan óz jeke úyine ıyelewin istaydi.

Mámleketimiz xalqı ushın sapalı hám zamanagóy turaq-jaylar qurıw hámde xalıqdı keń kólemli turaq-jaylar menen támiyinlew aktual wazıypa retinde quyilmoqda. Turaq-jaylar qurılısı nátiyjesinde óz jeke xojalıqına ıyelew xalqımızda ozaldan qádiriyat dárejesine kóterilgen. Bunda turaq-jayǵa jaysha kóshpelis múlk yamasa waqtınshalıq turar jay emes, bálki watan ishindegi moፄjaz watan retinde munasábette bólinedi. Sol sebepli, da jurtımızdaǵı hár bir shańaraq materiallıq sharayatı, sociallıq jaǵdayı hám dárejesinden qaramastan óz jeke úyine ıyelewin istaydi. Búgingi kúnde Respublikamizning qaysı aymaǵina borsangiz, álbette bolıp atırǵan qurılısshılıq jumıslarınan, zamanagóy turaq-jay hám jaylardıń qurılısıdan tańlanıwlanmay ılajıńız joq. Házirde eski qala ornıda jańa hám zamanagóy uyjoylar hám xalıqqa xızmet kórsetiwshi infratuzilma ob'ektlarining xizmet kórsetiw sapasın joqarılıǵı tańlanıwimizni jáne de asıradı. Málim bul baǵdarda, mámleketimiz Prezidentiniń Joqarı Jıynalısqa bildiriw xatıda sociallıq tarawdı reformalaw máselelerine bólek itibar qaratilib, “Ózbekstanda alıp barılıp atırǵan mámleketlik siyasatınıń oǵada za’ru’rli baǵdarı bolǵan sociallıq tarawdı reformalaw boyınsha qabıl etilgen programmalar atqarıwı da basqıshpa-basqısh támiyinlanmoqda”-dep ta'kidlandi.
Mámleketimiz Prezidentiniń 2017 jıl 7 fevraldagi “Ózbekstan Respublikasını jáne de rawajlandırıwdıń boyınsha Háreketler strategiyası tuwrısında" gi Pármanıǵa kóre, 2017-2021 jıllarda Respublikamizni rawajlandırıwdıń bes ústin turatuǵın baǵdarları belgilep berildi. Sonıń menen birge, Háreketler strategiyasın “Xalıq menen baylanıs hám insan mápleri jılı ”da ámelge asırıwǵa tiyisli Mámleketlik programması da tastıyıqlanǵan bolıp, programmanıń 4 baǵdarıda“Arzan turaq-jaylar qurıw boyınsha maqsetli programmalardı ámelge asırıw, xalıqtıń turmıs sharayatları jaqsılanıwın támiyinleytuǵın jol-transport, injenerlik-kommunikaciya jáne social infratuzilmani rawajlandırıwdıń hámde modernizaciyalaw ” belgilengen.
Tikkeley mámleketlik basshıınıń ǵayratı menen Ózbekstannıń kóp milletli xalqiniń talap hám tileklerin inabatqa alıp, 2017 jılda jeńillikli ipoteka kreditleri tiykarında arzan turaq-jaylar qurıw proektin ámelge asırıwǵa kiriwildi.
Turaq-jay qurılıs boyınsha Turaq-jay Kodeksinde, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń qarar hám húkimlerinde, hámde Ministrler Mákemesiniń qararlarında, tarawdıń boyınsha ilimiy-izertlew alıp barılıp atırǵanlıǵı da usı temanıń jáne de aktuallıǵını sáwlelendiredi.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017 jıl 13 yanvardaǵı " 2017 — 2020 jıllarda qalalarda arzan kóp kvartirali úylerdi qurıw hám rekonstruktsiya etiw programmasın nátiyjeli ámelge asırıw boyınsha qosımsha ilajlar tuwrısında" gi PQ-2728-sanlı qararı tiykarında bıyılǵı jılda jas shańaraqlardıń, gónergen úylerde jasawshılardıń hámde turaq-jay sharayatların jaqsılawǵa záriw bolǵan basqa kategoriyalardaǵı puqaralardıń turaq-jay sharayatların jaqsılaw maydanıdan qabıl etilgen qararlarǵa muwapıq Tashkent qalasında hám Respublikanıń basqa qalalarında maydanı 554, 8 mıń kvadrat metr bolǵan 191 dane kóp kvartirali úyler qurılısı hám rekonstruktsiya etiliwi ámelge asırılıp atır.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoevning 2016 jıl 21 oktyabrdegi " 2017-2021 jıllarda awıllıq jaylarda jańalanǵan úlgili proektlar boyınsha arzan uyjoylar qurıw programması tuwrısında" gi sheshimi málim bul baǵdardaǵı jumıslardı jańa basqıshqa alıp shıqtı. Usı qarar atqarıwı awıl xalqınń keń qatlamı ushın zamanagóy hám qolaylı úylerden paydalanıw dárejesin tupten asırıwǵa, jer resurslarınan aqılǵa say paydalanıwdı támiyinlewge hám awıllıq jaylarda jalǵız tártipte turaq-jay qurılısın jáne de rawajlandırıwǵa xizmet etip atır.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017 jıl 23 oktyabrdegi " 2017-2020 jıllarda qalalarda arzan kóp kvartirali úylerdi qurıw hám rekonstruktsiya etiw programmasın nátiyjeli ámelge asırıw boyınsha qosımsha ilajlar tuwrısında" gi PQ-3350-sanlı sheshimi hám usı máselege tiyisli qatar hújjetler bul tarawdaǵı jumıslardı natiyjeliligin asırıwǵa xizmet etip atır.
Keyingi jıllarda Respublikada awıl xalıq punktleriniń arxitekturalıq túsin jaqsılaw, úlgili proektlar boyınsha jalǵız tártipte turaq-jaylar qurıw esabıǵa awıl xalqınń turmıs dárejesi hám sapasın asırıw, awılda injenerlik hám transport kommunikatsiyaların, sociallıq infratuzilma ob'ektlerin jedel rawajlandırıwdıń boyınsha kólemli jumıslar ámelge asırıldı. Tek 2009 -2016 jıllarda awıllıq jaylarda 1308 turar jay dızbekinde ulıwma maydanı 9 million 573 mıń kvadrat metr bolǵan 69 557 dane qolaylı turaq-jay qurıldı. Awıllardaǵı 83, 5 mińnen aslam shańaraqtıń jasaw sharayatı jaqsılandi.
2017-2021 jıllarda awıllıq jaylarda jańalanǵan úlgili proektlar boyınsha arzan turaq-jaylar qurıw programması sheńberinde awıllıq jaylarda arzan turaq-jaylar qatlamıǵa — háwlidegi jaylar hám obod háwliler menen birge eki, úsh qabatlı kóp kvartirali (2-3 xanalı ) úyler hám 0, 02 gektar ólshemli jer uchastkalarında xalıq tıǵız rayonlarda jaylastırılatuǵın háwlisinde jayları bolǵan jalan qatlı 2 hám 3 xanalı úyler kiritilgen.
2017 jılda jas shańaraqlardıń, gónergen úylerde jasawshılardıń hámde turaq-jay sharayatların jaqsılawǵa záriw bolǵan basqa kategoriyalardaǵı puqaralardıń turaq-jay sharayatların jaqsılaw maydanıdan qabıl etilgen qararlarǵa muwapıq Tashkent qalasında hám Respublikanıń basqa qalalarında maydanı 554, 8 mıń kvadrat metr bolǵan 191 dane kóp kvartirali úyler qurılısı hám rekonstruktsiya etiliwi ámelge asırıldı.
Xalıq ara finans institutları qarjıların turar -jay qurılısın rawajlandırıwdıń boyınsha programmalardı finanslıq támiynlewge tartıw kórsetkishlerin analiziy noqatı názerden kóretuǵın bolsaq, áyne 2017-2021 jıllarda awıl úyleri qurılısıǵa, kóp kvartirali úyler qurılısıǵa hámde awıl dızbekleri infratuzilmasi qurılısıǵa jámi 1280, 0 mln. AQSh dolları muǵdarıdaǵı aqsha jalb etiliwi rejelestirilip atır.
Sonıń menen birge, Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi, wálayatlar hám Tashkent qala hákimlikleri basshılarınıń gerdenine arzan kóp kvartirali úyler, sırtqı injenerlik-kommunikaciya tarmaqları, infratuzilma ob'ektleri waqıtında paydalanıwǵa tapsırılıwı, aymaqlar obodonlashtirilishi, sonıń menen birge, puqaralar kvartiralarga jaylastırılıwı maydanıdan jeke juwapkershilik júkletiliwi belgilep qoyıldı.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017 jıl 23 oktyabrdegi " 2017-2020 jıllarda qalalarda arzan kóp kvartirali úylerdi qurıw hám rekonstruktsiya etiw programmasın nátiyjeli ámelge asırıw boyınsha qosımsha ilajlar tuwrısında" gi PQ-3350-sanlı Sheshiminde arzan kóp kvartirali úylerde kvartira satıp alıw ushın baslanǵısh badalning ortasha muǵdarı 25 procent dárejesinde saqlanıwı hám kvartiralarni qabatlar boyınsha bólistiriwde ózimshillik penen talan-taraj yetiwshilik faktlarining aldın alıw maqsetinde, muwapıq, kvartiralarni jas shańaraqlarǵa, gónergen úylerde jasawshılarǵa hám turaq-jay sharayatların jaqsılawǵa záriw basqa kategoriyadaǵı puqaralarǵa satıw shártleri tiykarında baslanǵısh badalning siyasiy gruppalastırılgan muǵdarı ámeliyatǵa qollanıw etiliwi belgilep qoyıldı.
Bunnan tısqarı, búgingi kúnde mámleketimizde xalıqtıń turmıs sharayatlar hám turmıs párawanlıǵın asırıw maqsetinde qala hám awıllıq jaylarında jol-transport, injinerlik-kommunikatsiya jáne social infratuzilmani rawajlandırıwdıń hámde moderinatsiyalash qatarı jumıslar alıp barılmaqta. Málim bul baǵdarda ja qolaylıq jaratıw maqsetinde Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017 jıl 7 fevraldagi “Ózbekstan Respublikasını jáne de rawajlandırıwdıń boyınsha Háreketler strategiyası tuwrısında" gi Pármanıǵa kóre, 2017-2021 jıllarda Respublikamizni rawajlandırıwdıń besew ústin turatuǵın jónelistń 4 jóneliste bólek beligilangan bolıp usı wazıypanı orınlaw boyınsha qatar ilajlar ámelge asırılıp atır.
Mámleketimizde alshaq awıllarda jasaw qılıp atırǵan ápiwayı adamlardıń jasaw sharayatını jaqsılawǵa jetkiliklishe shárt-shárayatlar jaratıw maqsetinde Mámleketimiz basshıınıń 2018 jıl 29 martdaǵı " Obod awıl programması tuwrısında" gi pármanıǵa muwapıq, bıyılǵı jılda hár bir rayonda 2 den awılda, keyingi jıldan baslap bolsa hár jılı hár bir rayonda 3 den awılda keń kólemli qurılıs -abadanlastırıw jumısları ámelge asırıw belgilendi.
2018 jılda “Obod awıl ” programması sheńberinde Respublikanıń 159 ta rayonındaǵı 417 dane awıldıń arxitekturalıq túsin tupten jańarıw hám aymaqlardı kompleks rawajlandırıwdıń maqsetinde olardaǵı jol-transport infratuzilmasi, injenerlik-kommunikaciya tarmaqları jáne social tarawdıń ob'ektlerinde qurılıs hám abadanlastırıw jumısları ámelge asırıldı.
Tariyxdan ekenin aytıw kerek, hár qanday mámlekettiń ǵárezsizligi, suverenitet, aymaqlıq pútinligi, xalqning erki hám paraxatshiliqti onıń óz armiyası, Qurallı Kúshleri tárepinen qorǵaw etiledi. Ǵárezsizligin, paraxatshiliqtin asray alǵan mámleketlikgine turaqlı rawajlanadı, tınıshlıq, biymálellik, arqayi’nlik qarar tapqan mámleket gullab-jasnaydı.
Sol sebepli ǵárezsizlikimizning dáslepki kúnlerinde - 1991 jıl 6 sentyabrde Ózbekstan Respublikası Qorǵaw jumısları ministrligi dúzildi. 1992 jıl 14 yanvar' kúni bolsa ózbetinshe mámleketimiz tariyxında taǵı bir za’ru’rli qádem qoyıldı. Sol kúni mámleketimiz aymaǵindaǵı barlıq áskeriy bólim hám bólindilerdi Ózbekstan yurisdiktsiyasiga ótkeriw tuwrısında qarar qabıllandı.
Qurallı Kúshlerdiń mámleket suverenitet hám aymaqlıq pútinligin saqlaw, xalqımızdıń paraxatshiliqti hámde qurılısshılıq miynetin qorǵaw, jetkinshekti watanparvarlik ruwxında tárbiyalawdaǵı áhmiyetin inabatqa alıp hámde mámleketimiz aymaǵindaǵı áskeriy bólim hám bólindilerdiń mámleketimiz ıqtıyarına ótkeriliwi munasábeti menen Ózbekstan Respublikasınıń 1993 jıl 29 dekabrde qabıl etilgen nızamıǵa qaray 14 yanvar' Ózbekstanda Watan qorǵawshıları kúni dep daǵaza etildi.
Ótken jıllar dawamında jurtımızda dáwir talabı hám jáhán ulgilerine juwap beretuǵın Qurallı Kúshlerdi qurıw, mámleketimiz ǵárezsizligi, qawipsizligi hám aymaqlıq pútinligin támiyinlew, turaqlı hám izbe-iz demokratiyalıq rawajlaniwimizdiń isenimli kepilligi bolǵan milliy armiyamizni qáliplestiriw jolında keń kólemli jumıslar ámelge asırıldı.
Áwele, áskeriy tarawdıń túpkilikli ózgerisleri menen baylanıslı strategik maqsetlerge erisiwdiń za’ru’rli huqıqıy tiykarı dóretiw etildi. Mámleketimiz Konstituciyasinń 52-statiyasında “Ózbekstan Respublikasını qorǵaw — Ózbekstan Respublikası hár bir puqarasınıń minneti” ekenligi bólek belgilep qoyıldı. Tiykarǵı qomusimizda, sonıń menen birge, Ózbekstan Qurallı Kúshleriniń huqıqıy huquqı da anıq belgilep berilgen bolıp, oǵan kóre Qurallı Kúshler Ózbekstan suverenitet hám aymaqlıq pútinligi, Respublikamız xalqınń osuda turmısı hám qawipsizligin támiyinlew maqsetinde dúziliwi jazıp qoyıldı. Sonıń menen birge, “Qorǵaw tuwrısında ”, “Ulıwma áskeriy minnetleme hám áskeriy xızmet tuwrısında ”gi nızamlar Qurallı Kúshlerimiz shólkemlestirilgen tiykarların ózinde sáwlelengen etdi.
Qurallı Kúshlerimizni reformalaw boyınsha waqıtında qabıl etilgen programmaǵa muwapıq ámelge asırılǵan keń kólemli jumıslar zamanagóy talaplarǵa juwap beretuǵın milliy armiyamizni qáliplestiriw hám basqarıwdıń sapa tárepten zinhar jańa sistemasına ótiw boyınsha za’ru’rli qádem boldı. Qısqa waqıt ishinde áskeriy okruglar, shegara aymaqları hám arnawlı operatsiyalarǵa qánigelestirilgen bólimler tuzildi. Milliy armiyamizni basqıshpa-basqısh hám sistemalı túrde qáliplestiriwde, áwele, qawipsizligimizga qarsı qaratılǵan saldamlı abay hám xatarlar, ásirese, xalıq ara terrorizm, ekstremizm, narkoagressiya, ǵalabalıq oba qurallarınıń tarqalıwı sıyaqlı bále-qadalar esapqa alındı.
Qurallı Kúshlerimiz hám olardıń tiykarǵı jangovar bólindileriniń principial tárepten jańa shólkemlestirilgen-strukturalıq strukturası engizildi, basqarıw hám strukturalardıń bir-birin tákirarlaytuǵın, kem nátiyjeli buwınları tugatildi. Bul bolsa, óz gezeginde, usı basqarıw hám strukturalardıń jıldamlıǵı, operativligi hám jangovar qábiletin asırıw imkaniyatın berdi.
Mámleketimiz aymaǵina suqilib kiretuǵın hár qanday basqınshı shabıwılchiga qarsı qatań zarba beriwge ılayıq bolǵan Arnawlı operatsiyalardı ámelge asıratuǵın kúshler, Terrorchilikka qarsı gúresiw korpusı bólindileri hám basqa zamanagóy jangovar bólindiler dúzildi hám olardıń iskerligin kúsheytiw dawam ettirilip atır. Búgin Armiyada xizmet etiwdiń orını bálent. Jigitlerimiz ushın áskeriy tarawda xizmet etiw, tekǵana jaǵımpazlı minnet, bálki joqarı dańq hám ataqǵa aylandı.. Barlıq áke-analardıńlar óz perzentleri voyaga yetgach, onıń Qurallı Kúshlerimiz saplarında xizmet etiwin nıyetleniwedi. Shunki zamanagóy jangovar texnikalıq qurallardı jetilisken iyelegen jigitlerimiz millettiń, yurtning maqtanıshı bolıwayotganini hámmemiz kórip turıpmız.
Ózbekstan Respublikasınıń 1992 jıl 8 dekabrde qabıl etilgen Konstituciyasinń 1 statiyasında «Ózbekstan -Suverenli demokratiyalıq Respublika». Mámlekettiń «Ózbekstan Respublikası» hám «Ózbekstan» ataması menen bir mánisdi ańlatadı» dep jazıp qoyılǵan.
Suverenli demokratiyalıq mámlekettiń belgilerine tómendegiler kiredi.
Suverenli mámleketlik bul - házirgi mámleketlikshunoslik páninde mámlekettiń ishki hám sırtqı siyasatıdaǵı tolıq ǵárezsizligi túsiniledi.
«Suverenliitet» «Suverenli» sózleri menen «Ǵárezsizlik» «Ózbetinshe» degen sózler óz-ara sinonim sózler bolıp, olar teń mánili
«Mámleketlik» degen túsiniktiń ózi da ǵárezsizlikti ańlatadı. Biraq tariyxda formalan ózbetinshe, mazmunan bolsa ǵárezli mámleketlikler kóp bolǵan.
Suverenli mámlekettiń eń áhmiyetli belgilerine tiykarınan tómendegiler kiredi
mámleketlik qol qatılmas óz aymaǵina hám qol qatılmas mámleketlik shegarasıǵa ıyelewi:
mámleketlik shaxslardı puqaralıqqa qabıl etiw hám olardı puqaralıqtan maxrum etiw xuquqiga ıyelewi
mámleketlik hám tiykarǵı nızamı -konstitutsiyaga ıyelewi
mámleketlik hákimiyatining 3 húkimetke ıyelewi yaǵnıy -nızam shıǵarıwshı, atqarıw etiwshi hám sud hákimiyatiga ıyelewi
mámleketlik óziniń áskeriy strukturası hám milliy áskerine ıyelewi
mámleketlik óz byudjetine, múlkine, finans hám salıq sistemasına ıyelewi
mámleketlik óz mámleketlik nishanları :gerbine, bayraǵina, madxiyasi, hám óz paytaxtine ıyelewi
Mámleketlik óziniń mámleketlik tiline ıyelewi: (bul til arnawlı nızam tiykarında yamasa tariyxıy dástúr boyınsha anıqlanadı )
mámleketlik óz tarakkiyot jolin hám óz basqarıw sistemasın belgiley alıw xuquqiga ıyelewi hámde taǵı basqa xuquqlar kiredi.
Ózbetinshe suverenli mámleketlik óz ishki hám sırtqı jumısların basqa mámleketlerdiń xuquqlarini, sonıń menen birge, xalıq ara xuquq koidalari hámde normalardı buzmagan túrde xal etedi.
Ózbekstan ǵárezsizliginiń tiykarları, koidalari, shártleri hám talapları 1991-jıl 31-avgustda qabıl etilgen «Ózbekstan Respublikasınıń mámleketlik ǵárezsizligi tiykarları tuwrısında» gi nızamda óz ańlatpasını tapqan
Suverenliitetlik, ǵárezsizlik bizge, xalqımızǵa, sawǵa etken baylıqlar, qolaylıqlar, xukuqlar, múmkinshilikler qanshellilik salmaqlı, mazmunli ekenligin hám biziń xalıq, millet, mámleketlik, aymaq retinde eliriwimiz, xalıq ara mikyosga shıǵıwımız, babalarımıznıń ullılıǵın múnásip túrde dawam ettiriw ushın ózimizdi saparbar etiwimiz kerekligin kórsetedi.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti tárepinen birinshi ret 2017 jıl 22 dekabrde mámleketimiz parlamenti - Oliy Máliske usınıs etilgen Múrajetinde qorǵaw hám qawipsizlik máselesine bólek itibar qaratildi. Prezidentimiz jáhánda keskin ekonomikalıq báseki, informaciya topılısları, terroristik abaylar kem-kemnen kúsheyip baratırǵanlıǵı. Dúnyanıń hár qıylı jaylarında, ásirese, Jaqın Shıǵıs regioninde qanlı dúgilisiw hám dawlar dawam jetip atırǵanı, bunday alaǵada keskinlik oshaqları azayıw ornına kóbeyip baratırǵanlıǵı aytıp, áne sonday abırjını esapqa alǵan halda, biz jurtımızda tınıshlıq -arqayi’nlikti bekkemlew, hár qıylı qawip-xaterlerge qarsı gúresiw boyınsha iskerligimizni hár tárepleme kúsheytiwimiz shártligi - zaman talabı ekenligin aytıp ótken ediler.
Mına nárseni ayrıqsha atap ótiw kerek, Ózbekstan mámleketiniń ishki hám tashki siyasatıda bekkem izbe-izliktiń bar ekenligi, Birinshi Prezidentimiz, mustakilligimizning baslamashıları, shólkemlestiriwshisi hám jetekshisi I. A. Karimov baslap bergen Ózbekstan Respublikasınıń konstituciyalıq basqarıw princpıı, suverenitet, aymaqlıq pútinligin qorǵaw, mustakil tarakkiyot jolı, ishki hám tashki siyasat dawam jetip atırǵanı mámleketimiz kudratining hám siyasiy barkarorligining yorkin mısalı bolıp tabıladı.
Prezidentimiz Sh. M. Mirziyoevning Oliy Máliske Múrajetinde milliy qawipsizlikti támiyinlew jáne onı kepillik beriw máselesine bólek itibar qaratildi. Tuwrısında, turaqlılıq hám qawipsizlikti támiyinlemey turıp, basqa sociallıq-ekonomikalıq, siyasiy-huqıqıy máselelerdi sheship bolmaydı. Usınıń sebepinen Prezidentimiz derlik hár bir ilajda bul aktual temaǵa bólek itibar qaratadı. 2017 jıl 7 fevralda Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Ózbekstan Respublikasını jáne de rawajlandırıwdıń boyınsha Háreketler strategiyası tuwrısında ”gi PF- 4947 sanlı Pármanınıń. besinshi baǵdarı Qawipsizlik, milletleraro atıwlıq hám diniy bag'rikenglikni támiyinlew hámde sırtqı siyasat salasındaǵı ústin turatuǵın jónelislerge arnalǵanı da usı máselenń qanshelli za’ru’rli áhmiyetke iye ekenligiden dárek bolıp tabıladı.
Múrajet xatı hám Háreketler strategiyasında Qawipsizlik, milletleraro atıwlıq hám diniy bag'rikenglikni támiyinlew hámde sırtqı siyasat salasındaǵı ústin turatuǵın jónelisler retinde tómendegi máselelerdi sheshiw wazıypaları qoyılǵan :
Ózbekstan Respublikasınıń konstituciyalıq basqarıw princpıı, suverenitet, aymaqlıq pútinligin qorǵaw ;
informaciya qawipsizligin támiyinlew hám informaciyanı qorǵaw sistemasın jetilistiriw, informaciya salasındaǵı abaylarǵa qarsı waqıtında hám múnásip háreketlerdi shólkemlestiriw;
puqaralar, milletler hám konfessiyalararo tınıshlıq hámde atıwlıqdı bekkemlew;
mámlekettiń qorǵaw qábiletin bekkemlew, Ózbekstan Qurallı Kúshleriniń jangovar qudıreti hám potencialın asırıw ;
átirap -tábiy ortalıq, xalıq salamatlıǵı hám genofondiga zálel jetkizetuǵın ekologiyalıq mashqalalardıń aldın alıw ;
ayrıqsha jaǵdaylardıń aldın alıw hám saplastırıw sistemasın jetilistiriw.
Shuqur oylanǵan, óz-ara mápli hám ámeliy sırtqı siyasat salasındaǵı ústin turatuǵın jónelisler máselesinde bolsa :
mámleketlik ǵárezsizligi hám suverenitetti bekkemlew, mámlekettiń xalıq ara munasábetlerdiń teń haqılı sub'ekti retindegi ornı hám rolin asırıw, rawajlanǵan demokratiyalıq mámleketlikler qatarına kiriw, Ózbekstannıń ortalıǵında qawipsizlik, turaqlılıq hám tatıw qońsılasshılıq ortalıǵını qáliplestiriw;
Ózbekstan Respublikasınıń xalıq ara orının bekkemlew, jáhán hamjamiyatiga mámlekette alıp barılıp atırǵan túpkilikli ózgerisler haqqında qalıs informaciya jetkiziw;
Ózbekstan Respublikasınıń sırtqı siyasiy hám sırtqı ekonomikalıq iskerligin normativlik-huqıqıy bazasın hámde xalıq ara xızmetlesliktiń shártnamalıq -huqıqıy tiykarların jetilistiriw;
mámleketlik shegarasını demilitatsiya hám demarkatsiya etiw máselelerin sheshiw.
Mámleketimiz qawipsizliginiń isenimli súyenishi bolǵan milliy armiyamizda olibborilayotgan reformalarımızdıń nátiyjesin asırıwda tazadan qabıl qılınıp atırǵan Qorǵaw doktrinasi za’ru’rli rol' oynaydı. Usı doktrina Ózbekstan sırtqı siyasatınıń ashıqlıq printspın, jaqın qońsılaslar menen dos sıpatında hám ámeliy munasábetlerdi rawajlandırıwdı bildiredi. Ol jaǵdayda mámleketimiz ǵárezsizligi hám suverenitetti bekkem qorǵaw ústin turatuǵın wazıypa retinde anıq belgilep qoyılǵan. Mámleketimiz geostrategik jaylasıwınıń ayriqshalıǵı, sonıń menen birge, regionda vujudga kiyatırǵan áskeriy-siyasiy jaǵdaynı esapqa alǵan halda, Qurallı Kúshler birlespeleriniń wazıypa hám strukturaları qayta kórip shıǵıldı. Milliy gvardiya qurıldı, armiyanı jańa qural - sayman hám zamanagóy áskeriy texnika menen támiyinlew boyınsha kompleks ilajlar ámelge asırılıp atır. Qorǵaw sanaatı boyınsha mámleketlik komiteti tuzildi. Áskeriy kadrlar tayarlaw salasında alıp barılıp atırǵan sistemalı ózgerisler tiykarında Qurallı Kúshler akademiyasınıń iskerligi tupten qayta dúzildi. Áskeriy xizmetkerler, olardıń shańaraqları hám eń húrmetlilerdi sociallıq qorǵaw boyınsha salmaqlı jumıslar ámelge asırılıp atır. Bul haqqında sóylegende, 2017 jılda áskeriy xizmetkerler ushın 56 ta ko'pqavatli úy qurılǵanını jáne bul jumıslar kelesi jılda jáne de úlken kólemde dawam ettiriliwin atap ótiw kerek.
Háreketler strategiyasında taǵı bir jańalıq retinde mámleketimizniń qorǵaw qábiletin jáne de bekkemlew, armiyamizning jangovar qudıreti hám potencialın asırıw da eń za’ru’rli wazıypalarimizdan biri esaplanadı. Qurallı Kúshlerdi zamanagóy qural - sayman hám áskeriy texnikaler menen támiyinlew ushın Qorǵaw -sanaat kompleksın qáliplestiriw hám rawajlandırıwdıń mámleketlik programmasın qabıllawı zárúrligi belgilep qoyıldı.
Qawipsizlik ishki hám sırtqı faktorlarǵa baylanıslı. Sol sebepli Ózbekstan sırtqı siyasatınıń tiykarǵı printspı hár qanday waqıyanı tınısh, siyasiy muzakoralar jolı menen sheshiwdi názerde tutadı, kúsh isletiw, kúsh menen abay etiw sıyaqlı usıllardı qat'i biykarlaw etedi. Milliy qawipsizlik kóp tárepten regiondaǵı sociallıq-siyasiy jaǵdayǵa baǵlıq.
Ózbekstan Respublikası Oliy Málisı Senatining on úshinshi jalpı májilisinde “Ózbekstan Respublikasınıń Qorǵaw doktrinasi tuwrısında ”gi Ózbekstan Respublikasınıńqonunisenatorlartomonidanma'qullandi.
Áskeriy tarawda milliy qawipsizlikka abaylar kólemi ózgeriwine, áskeriy-siyasiy jaǵday shárt-shárayatlarına hámde házirgi áskeriy dawlar ayrıqshalıqına, mámleketimiz áskeriy strukturasını rawajlandırıwdıń wazıypaları hám baǵdarlarıǵa qaray Qorǵaw doktrinasining ayırım qaǵıydalarına nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte anıqlıq kiritiliwi hám toltırılıwı múmkin. Bunda áskeriy qawipsizlikti támiyinlew salasındaǵı mámleketlik iskerliginiń ústin turatuǵın baǵdarları Ózbekstan Respublikası Prezidenti - Qurallı Kúshler Joqarı Bas Komandiri tárepinen anıqlawtırıladı. Qorǵaw doktrinasi ashıq ayrıqshalıqǵa iye, bul bolsa soǵan uqsaw kontseptual hújjetler qabıllaw boyınsha sırt el tájiriybesine sáykes keledi. Hújjet Ózbekstan sırtqı siyasatınıń ashıqlıǵı, jaqın qońsılaslar menen ámeliy munasábetlerdi rawajlandırıwdıń artiqmashliǵin bekkemleydi hám rawajlantıradı, sonıń menen birge, mámleketimiz qorǵaw siyasatınıń tazalıǵın támiyinleydi, qawipsizlik hám qorǵaw salasında basqa shet mámleketlikler menen nátiyjeli áskeriy- siyasiy munasábetler hám xızmetleslik etiw ushın shólkemlestirilgen-huqıqıy sharayatlar jaratadı.
Regionlıq hám xalıq ara qawipsizlikti támiyinlew maqsetinde islengen Shanxay Xızmetleslik Shólkeminiń ǵayratkor mámleketlerinen biri Ózbekstan bolıp, xalıq ara qawipsizlik kollektiv tárzde isenimli, kepillikli bolıwına ishonadi.
ShHTning eń za’ru’rli hújjetlerinen biri - “Terrorizm, ekstremizm hám separatizmga qarsı gúres tuwrısında ” Konventsiya qabıl etiledi. ShHTning 2002 yilgi sammitida onıń Xartiyasi qabıl etiledi hám Tashkentte jaylastırılǵan ShHTning Regionlıq Hákisilterror strukturası jaratıladı. ShHTning Xatkeriyati Shanxayda jaylasqan. 2000- jıllarǵa shekem shólkemniń iskerligi talay keńeyiplik keldi hám usı waqıtta onıń kún rejiminde aǵza dalatlarning ekonomikalıq, materiallıq, transport, energetika hám qawipsizlik tarawlarıda xızmetleslik máseleleri mudam talqılawda turıptı.
Mámleketimizge salıstırǵanda sırtqı qısıwlar diniy ekstremizm, terrorizm, «demokratiya kiripi» sıyaqlı hár qıylı kórinislerde ózin kórinetuǵın etpekte. Ayırım jaǵdaylarda birpara puqaralardıń bunday kúshler tásirine túsip qalıwı da uchramoqda. Biraq áne sonday basqınshı kúshlerdiń túp maqsetleri oyıq anglangan halda olardıń niyetleri puchga chiqarishga erisip kelinyapti. Mámleketimiz basshısı tárepinen islep shıǵılǵan puqta strategiyalar sebepli diniy ekstremizm, terrorizm sıyaqlı usıllar jardeminde etilgen hurujlar jeńip o'tilmoqda. Ótken dáwir tájiriybesi keleside húkimet hám basshılar aldına qawip-xaterlerge qarsı ápiwayıǵana gúres emes, bálki olardıń aldın alıw máselesin kese etip qoyıp atır. Prezident dóretpeleri qánige ilimpazlar, kishi hámeldar basshılardıń programmaul-ámeli, bul dóretpelerde kórsetip berilgen tınıshlıq hám turaqlılıq printspları húkimetimiz sırtqı siyasatınıń tiykarǵı qaǵıydası bolıp qaldı. Xalıq bul dúnyada kimning kim ekenligin angladi. Nátiyjede ótken dáwir dawamında xalqımızda sırtqı tásirinlerge salıstırǵanda “ideologiyalıq immunitet” qáliplesti. Onıń ushın bolsa, áwele, juwapkershilikti óz gerdenine alǵan hár bir shaxs “milliy mápler” strukturası, jámiyet qawipsizligi hám turaqlılıǵındı támiyinlewdiń nátiyjeli jolı nelerden ibarat ekenligin anıq oyda sawlelendiriw etiwi, oyıq ańǵarıwı kerek.
Hár bir shaxs qawipsizlik hám arqayi’nlikti áskeriy qurallar yamasa sazay ilajları menen emes, bálki sırtqı ideologiyalıq tásirinlerge tolıqqonli juwap bere alatuǵın jámáátni qáliplestiriw arqalı támiyinlewge umtılıwı kerek. Onıń ushın bolsa, ol jetkilikli bilimge, siyasiy potencialǵa ıyelewi kerek. Zero, Prezidentimiz ta'biri menen aytqanda, búgingi kúnde hár qanday basshı, ol qaysı lawazımda ishlamasin, áwele siyasiy processlerdi oyıq aqıl eta biliwi kerek. Usı izertlew mámleketlik basshıınıń usı pikirin názerde tutqan halda milliy ústin turatuǵınlıqlardıń strukturalıq tárepi - tınıshlıq hám turaqlılıqtı támiyinlew máselesi boyınsha áwele basshı xızmetkerler bilimin kúsheytiwge qaratılǵan.
Korrupciya hár qanday mámleketlik hám jámiyettiń siyasiy-ekonomikalıq rawajlanıwına saldamlı ziyan jetkizedi, mámlekettiń konstituciyalıq tiykarların hám nızam ústinligin hálsizlendiredi, sońında insan huqıq hám erkinlikleriniń ayaq astı bolıwına alıp keledi. Korrupciya — bul jámiyetti hár qıylı jollar menen iskenjege alatuǵın qorqınıshlıi illet bolıp tabıladı. Ol demokratiya hám huqıq ústinligi tiykarlarına ziyan jetkizedi, insan huqıqları buzılıwına alıp keledi, bazarlar iskerligine tosqınlıq etedi, turmıs sapasın jamanlastıradı hám adamlar qawipsizligine qawip salatuǵın birlesken ayıpkerlik, terrorizm hám basqa hádiyseler háwij alıp, gúllewi ushın sharayat jaratıp beredi. Usı zıyanlı hádiyse úlken hám kishi, bay hám jarlı bolıwıdan qatiy názer, barlıq mámleketlerde ushraydı. Usı illetka qarsı gúresiwshi jáhán talapları tiykarında shólkemlestiriw maqsetinde 2008 jılda mámleketimiz Birlesken Milletler Shólkeminiń 2003 jıl 13 oktyabrdegi " Korrupciyaǵa qarsı" Konvensiyasin ratifikatsiya etti, sonıń menen birge, " Birlesken Milletler Shólkeminiń " Korrupciyaǵa qarsı" konvensiyasına Ózbekstan Respublikası qosılıwı tuwrısında"ǵı Nızam qabıllandı. Ǵárezsizlik bergen tınısh hám jarqın turmısımızdıń, párawan turmıs tárizimiz, erisip atırǵan hár qıylı tarawdaǵı tabıslarımız, ásirese jetkinshek kámalı jolında qılınıp atırǵan iygilikli jumıslardı hár qansha tán alıp ótsek, arzıydı. Álbette, bunday háwes qilsa arziytuǵın kúnge jetisiwdiǹ ózi bo'lmaytuǵınlıǵı hám bunıń astında qıyın miynet jatqanlıǵı hesh birimizge sır emes. Búgingi kúnde qaysı bir tarawǵa itibar qaratayıq, olardıń hár birinde joqarı nátiyjelililikke erisip atırǵanlıǵımız, bul qurılısshı xalqımızdıń óz Watanına bolǵan mehir-muhabbatınan dárek beredi. Haqıyqattan da, jámiyetimiz gúlleniwi ushın shın júrekten miynet qılıp atırǵan insanlar menen tek maqtanıwımız kerek. Lekin ayırım gey birewler bar, toqlıqqa tenteklik etip, óz wazıypaların ózimshillik penen talan-taraj etken halda, rawajlanıp p kiyatırǵan mámleketimiz múlkine kóz salıp atırǵanliklari ashınarlı hal bolıp tabıladı. Birinshi Prezidentimiz Islom Karimov óziniń “Ózbekstan XXI ásir bosaǵasıda: qáwipsizlikke qáwip, turaqlılıq shártleri hám rawajlanıw kepillikleri” shıǵarmasında korrupciya hám paraxorlıq haqqında toqtalıp, “Ayıpkerlik hám korrupciyanıń kúsheyiwi mámlekettiń konstituciyalıq tiykarların ayaq astı qıladı, puqaralardıǹ huqıq hám erkinlikleri saldamlı tárizde aynıwıǵa alıp keledi. “Nızamlar hám húkimlerdi qabıllawdan maqset olardı shetlep ótiw bolıp tabıladı” degen jaramsız qaǵıyda jámiyettiń eń ápiwayı huqıqıy tártibin hám jámiyetlik rejimin saqlap turıw qábiletinen ayrılıwına alıp keledi” dep aytıp otedi. Korrupciya jáne onı payda etetuǵın sebepler hám óz-ara baylanıslar tómendegishe juwmaqta,