Turk tilining nazariy grammatikasi. Xudayberganova Z, Hamidov X
§ahislar. Taqsim sonlar (Ule§tirme Sayi Sifatlan) predm etlarning
miqdorini guruh-guruh qilib ko'rsatadi. Ular ayiruv. bo'luv. baham
k o ‘ruv, tarqatuv m a’nolarini ifodalaydi. Bunday sonlar sanoq sonlarga
otdan ot yasovchi
-er (-ar, -§er, -gar5) qo ‘shimchasini qo 'shish y o i i
bilan yasaladi:
bir-er (bittadan yoki
bitta-bitta), iig-er (uchtadan yoki
uchta-uchta), dokuz~ar, on-ar, iki-^er, yedi-$er, al/i-sar va
h. So‘z birikm asi shaklidagi sonlarning taqsim shakllari ikki
xil tarzda yasaladi:
on biner - onar bin, be§ yUzer - be§er y u z kabi.
O g‘zaki nutqda misollardagi faqat ikkinchi shakllar birichisidan
faolroq q o ila n a d i. Ayniqsa, m inglik sonlarda
otuzar bin, elli$er bin shakllari
otuz biner, elli biner shakllaridan k o ‘ra k o ‘proq q o ilan ad i.
X uddi shu qo‘shimcha bilan yasalgan
teker, azar, kagar so‘z!ari ham taqsim m aiio sin l ifodalaydi. Ular k o ‘pincha takrorlanib
(ilckilanib) keladi:
teker teker (bitta bitta ,
bitta bittcdab, ya kka yakka), azar azar (oz oz, oz ozdan), kagar kacar ,'nechtadan, nechta nechta, nechta nechtadan). Bulardan faqat
kagar so‘zi gapda otdan oldin
kelishi mumkin
(kagar giin - necha kundan). Bunday sonlardan keyin
keluvchi otlar k o ;plik qo‘shimchasi olmaydi.
J a m lik so n la ri
(Topluluk Sayi S ifatlan) kishilar, hayvonlar
orasidagi yaqinlikni, kichik guruhni ifodalaydi:
ikiz (qocuk), tiguz (yavrular) kabi. Ular asl sonlardan
-z va
-iz (uz) yasovchi qo‘ shimchasi
vositasida yasaladi. Turk tilida ularning m iqdori ju d a kam. Ular
