Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining

(-
1
, -i, -u, -ii), 
singarmonizm qonuniga muvofiq ayni affiks- 
lardan mosi ishlatiladi. Bu affikslar undosh bilan tugagan so‘zlarga 
qo‘shiladi. Unli bilan yakunlangan so‘zlarga tushum kelishigi affiksi 
birikkanda, negiz va qo‘shimcha o ‘rtasida у undoshi orttiriladi. Ma­
salan: 
Neriman bu m eseleyi agiklamak igin benden on be,? gun izin
istedi - Narimon mendan bu masalaga izoh berish uchun о ‘n besh
kunga ruxsat so ‘radi.
M aium ki, tushum kelishigi ham qaratqich kelishigi singari 
belgili va belgisiz formada qoilaniladi, shunga ko‘ra har xil m a’no va 
stilistik ottenkalarga ega boiadi. Shuning uchun ham badiiy nutqda 
shoir va yozuvchilar tushum kelishigidagi so'zni turlicha mazmuniy 
va stilistik talablarga ko‘ra goh belgili formada, goh belgisiz formada 
qoilaydilar. Tushum kelishigi belgili (qo‘shimchali) qoilanganda, 
asosan, so‘zlovchi va tinglovchilarga ilgaridan m a’lum b o ig an
narsa haqida gap boradi. Bunday vositasiz toidiruvchilar 
belgisiz
vositasiz to‘ldiruvchi 
sanaladi. Tushum kelishigidagi so‘z belgisiz 
(qo'shimchasiz) formada qoilanganda, ko'pincha umumiy m a’noni 
bildiradi. Bunda so‘zlovchi va tinglovchining tasavvur va tushun- 
chasida b o ig a n umumiy predmet va voqea-hodisa haqida gap boradi. 
Masalan: 
Neriman, biittin kadinhgi, sevgi ve mutlulugu temsil eden
Neriman. dinlenm e ve sessizlik veriyor ve hep verecekl - Narimon,
butun ayollikni, sevgi va baxt-saodatni tamsil etgan Narimon sokinlik
va osuda hayot baxsh etmoqda va hamisha baxsh etadi.
178

---

Turk tilida stilistik talab bilan harakat nomi bilan ifodalangan 
vositasiz toidiruvchilarning ko‘proq belgisiz qo'llanilishi ko'zga 
tashlanadi: