Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining

tarkibli
sanaladi. Masalan:
• “ot + yordamchi f e i ” bilan ifodalangan vositasiz toidiruvchi- 
lar: 
Halam da onun 
giizel olmadigim soylemi.pi. —Xolam ham uning
go ‘za l emasligini aytgan edi.
• “yetakchi f e i + koinakchi f e i ” bilan ifodalangan vositasiz 
toidiruvchilar: 
“D u§m am ”mn 
bakakaldrgim gorunce док sevindi.
-
“
D u sh m a m ’ning qarab qolganini ко ‘rib rosa quvondi.
Murakkab vositasiz to‘ldiruvchi. 
Vositasiz toidiruvchilar 
aniqlovchili 
birikmalar. 
izohlovchili 
birikmalar, 
frazeologik 
birikmalar, murakkab so‘zlar, teng bogianishli qo‘shilmalar, ajralmas 
sintaktik konstruksiyalar bilan ifodalanishi mumkin. Bunda vositasiz 
toidiruvchilar murakkab toidiruvchi hisoblanadi: 
Ak§amlan Cemel
Bey'in salonunda geng kizlar ve ihtiyar kadmlar arasmda kuma§
olguyor, moda gazetesine bakar, geng kizlarm 
diki§ dikmelerini
seyrediyordum. — Oqshom paytlari Jemalbeyning zalida yosh qizlar
va keksa ayollar orasida mato о Ichar, moda jurnallarini ко ‘zdan
kechirar, yosh qizlarning tikish-bichishlarini tamosha qilardim. Geng
kiz onun igin her $eyi goze 
alacagimyaziyordu. - Yosh qiz и uchun har
qanday fidokorlikka tayyorligini yozibdi.
180

---

VOSITALI T O ‘LD IRU VChI
Tayanch so‘z va ib oralar: 
to ‘Idiruvchi, vositali to ‘Idiruvchi, 
kelishikli va 
ко 
'makchili vositali to ‘Idiruvchi
, 
sodda vositali to ‘Idi­
ruvchi, tarkibli vositali to ‘Idiruvchi, murakkab vositali to ‘Idiruvchi.
Harakat-holat, belgi bilan obyekt o ‘rtasidagi turli grammatik-se- 
mantik munosabatlarni ifodalaydigan gap bo‘laklariga vositali to i d i­
ruvchi nomi beriladi. Vositali toidiruvchi anglatadigan m a’no muno- 
sabati uning materialiga. grammatik formasiga va toidirilm ishning 
leksik xusuciyatiga bog iiq . Bosh, qaratqich, tushum kelishigidan 
boshqa kelishikdagi so‘zlar orqali yoki ko‘makchili so‘zlar bilan 
ifodalangan gap boiaklari vositali toidiruvchi hisoblanadi. Shunga 
ко' ra vositali toidiruvchining ikki turi farqlanadi:
1. Kelishikli vositali toidiruvchi.
2. Ko‘makchili vositali toidiruvchi.
Kelishikli vositali to id iru v c h i jo'nalish, o'rin-payt, chiqish 
kelishigi shakllaridan biriga xos affikslarni oladi. Kelishikli vositali 
toidiruvchiiar kim e? - kim ga?, neye? - nim aga?, kim den? - kim- 
dan?, neden? - nim adan?, kim de? - kim da?, nerede? (predm etlar 
uchun) - nim ada? so'roqlaridan biriga javob beradi.