Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining

K oemakchili vositali to idiruvchi 
vosita, qurol kabi munosabat 
larni ifodalovchi ко'таксЬНяг ishtirokida keladi. Vositali to id iru v ­
chi ko'pincha fe’lga bogiam u ivelacli. lekin bu gap b o iag i boshqa 
turkumdagi so‘zlarga ergashib kelishi n-. mkin. Vositali toidiruvchi 
shu jihatdan vositasiz toidiruvchidan ajralib turadi. Zero, vositali 
toidiruvchi doim fe’l, feinin g vazifadosh shakllari bilan ifodalangan 
gap boiaklariga bogianadi.
К о1 makchili vositali toidiruvchiiar kim hakksnda? - kim 
haqida?, ne hakkinda? - nim a haqida?, nere hakkinda? - qayer 
haqida?, kim inle? - kim bilan?, neyle? - nim a bilan?, kime karsjsi? -
kim ga nisbatan (qarshi)?, neye kar§i? - nim aga nisbatan(qarshi)?, 
kim e ait? - kim ga oid?, neye ait? - nim aga oid ?19 kabi so'roqlarga 
javob boiadi.
Vositali to idiruvchi larni tuzilishiga ko‘ra uch guruhga ajratish 
mumkin:
19 
K o in a k c h ili vositali to id iru v c h iia r turk tilidagi bundan boshqa bir qator 
k o 'm akchilar bilan kelishi mumkin.
181

---

1. Sodda vositali to'ldiruvchi.
2. Tarkibli vositali to'ldiruvchi.
3. Murakkab vositali to'ldiruvchi.
~ E ^
y
^
b o r o t
Turk tilida vositali to'ldiruvchini ta’riflash va nomlashda turk 
tilshunoslari o'rtasida ayrim tafovutli nuqtalar ko‘zga tashlanadi. 
Turk tilshunoslarining vositali toTdiruvchi xususidagi fikrlarini tahlil 
etish natijasida ayon bo‘ladiki, turk tilida vositali toidiruvchi qayd 
etilgan kelishik formalarida bo'lishiga qaramay, o'rin. payt, joy, maq­
sad, sabab kabi m a’nolarni ham ifoda etishi mumkinligi e ’tirof etiladi. 
Ya’ni so'zlarning shakli asosida gapda holning turli m a’no turlari 
vazifasida keluvchi gap bo'laklarini ham vositali to'ldiruvchi sifatida 
tafovutlashadi. Bu vaziyat esa, hoi vazifasida asosan faqat ravishlargi- 
na qoilanadi. degan xulosa sababli qaror topgan. Shuningdek, turk 
tilshunoslarining fikr-mulohazalarida ziddiyatli qarashlar, yetarli asos- 
lanmagan, dalillanmagan xulosalar keltiriladi. Vositali toidiruvchi- 
larning tasniflarida ayrim hollarda muayyan tizimga tayanilmaganligi 
ko'rinadi. Natijada vositali to'ldiruvchi o'laroq tadqiq etilishi lozim 
bo'lgan ko'makchili so'zlar to'ldiruvchining alohida turiga ayla- 
nib ketgan. Gap tarkibidagi vositali to'ldiruvchilarni farqlashning 
asosiy mezoni muayyan kelishiklar yoki ko'makchilar ishtirokidagi 
So'zlarning predmet yoki shaxs tushunchasini tashishiga bog'liq.____