Zil o L a X u do y ber g a n o V a X a yru lla h a m id o V turk tilining

Sodda vositali to‘Idiruvchi. 
Sodda vositali to'ldiruvchilar 
so'zning sintetik shakli bilan ifodalanadi hamda quyidagi shaklga ega 
bo'ladi:
Jo'nalish kelishigi ko'rsatkichini olgan, harakat-holatning 
ta ’siri bevosita yo'nalmagan predmet, shaxs tushunchasini tashuvchi 
va 
kime? - kimga?, neye? - nimaga? 
so'roqlariga javob bo'luvchi 
so'zlar gapda vositali to'ldiruvchi vazifasini bajaradi. Jo'nalish keli- 
shigining ikki fonetik varianti 
(-a, -e) 
mavjud bo'lib, undoshlar bilan 
tugagan so'zlarga qo'shiladi: 
Cemal Bey resmimi ni§anlanacagim kiz
N erim an’a bizzat gostermis ve fikrini sormu§. — Jemalbey rasmimni
men bilan nishonlanadigan qiz Narimonning shaxsan о ‘ziga ко ‘rsa-
tibdi va fikrini so
‘rabdi
. Unli bilan yakunlangan so'zlarga birikkanda
182

---

negiz va affiks o ‘rtasida у undoshi orttiriladi: 
Fakat ben hala biraz
eskiye bagliyim. - Ammo men hali ham biroz eskicha urf-odatlarga
amal qilaman.
Turk tilidagi jo'nalish kelishi qo'shimchasi к undoshi 
bilan tugagan so'zlarga qo‘shilganda. 
g 
ga aylanadi: 
O, kurumaz, bit-
mez bir 
kaynaga benziyor.
-
U qurimaydigan, tugamaydigan chash-
maga о ‘xshaydi.
Vositali toidiruvchi o'rin-payt kelishigidagi 
kimde? 
•- 
kimda?,
nerede (predmetlar uchun)? - nimada? 
so'roqlaridan biriga javob 
bo‘luvchi so'z bilan ifodalanishi mumkin. Turk tilidagi o‘rin-payt 
kelishigining to ‘rt fonetik varianti 
(-da, -de, -ta, -te) 
mavjud bo'lib, 
unlilar, undoshlar uyg'unlashuvi qoidasiga ko'ra qo'llaniladi: