Ziyoda masharipova

1 Nizomiddin Mahmudov. 0 ‘qituvchi nutqi madaniyati. Alisher Navoiy nomidagi 0 ‘zbekiston
Milliy kutubxonasi nashriyoti. - Toshkent: 2007, 180-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

' Oorinni tortish mashqi. Bu mashq chuqur nafas olib, o'pka havo 
i 
to‘ldirilgach, nafasni chiqarmay, “ushlab” turgan holda, qorinni 
yuqoriga tortish mashqidir. Mashq qorinni tortib turish k o ‘nikmasi ho­
sil bo'lgunga qadar davom ettiriladi.
3. Sanash mashqi. Bu diafragmal usulda nafas olib, erkin turgan hol­
da, erkin ovoz bilan birdan beshgacha (1,2, 3 ,4 , 5 deb) sanash mashqi­
dir. Birdan beshgacha sanalgach, nafas olinadi va mashq yana davom 
ettiriladi. Keyin sanoq 10 gacha, 15, 20, 25 largacha oshirib boriladi. 
Mashq davomida ovoz va gavda erkinligi saqlanadi.
4. M usaiia’ mashqi. Bu mashq doston va ertaklardan olingan ra­
von, sodda va tasviriy xarakterdagi saj’ tekstlari asosida o ‘tkaziladigan 
mashqdir. Bunda matn erkin talaffuz etilgan holda, ikki-uch o'rinda na­
fas olib, keyin cho‘ziq nafas olinadi. Masalan:
“Hasan shunday yigitdi: V husni to ‘lgan oydayin, ming qo‘y sotgan 
boydayin, V qoshu ko ‘zi yoydayin, qomatlari kelishgan, kiygan to ‘ni 
yarashgan, qaragan ko ‘z qamashgan, yigitlari so‘rashgan. V Tomoshaga 
kelganlar, ancha qizu o‘g ‘lonlar, Hasanxonday lochinni, qizlar to‘nab 
sochini, gul ochilgan bahorda keldi bizning diyorga”
(“Hasanxon” dostonidan)
Bu parchani o ‘qishda “V” belgisi qo‘yilgan o ‘rinda nafas olinib, 
keyin talaffuz qilish tempi tezlashtirilib, matn bir yoki ikki nafasda 
o ‘qiladi. Mashq paytida, erkin o‘qishdan tashqari, talaffuzning aniqli- 
giga va matnning mantiqiy izchilligiga e ’tibor beriladi.
5. She’r o‘qish mashqi. Bu mashqda g‘oyaviy-badiiy jihatdan yuk­
sak bo ‘lgan uzun misrali she’ming oldin bir misrasi bir nafasda, keyin 
ikki misrasi bir nafasda va hokazo tarzda 
0
‘qiladi1.
OVOZ
Ifodali o ‘qish san’atida ovozning ahamiyati beqiyosdir. Ovoz ham, 
nutq ham insonga Yaratguvchi Zot tomonidan berilgan ilohiy n e’mat 
hisoblanadi. Shunday ekan, ovozning yoqimli yoki yoqimsizligi biz­
ning ixtiyorimizda bo‘lmagan hodisadir. Lekin ovozni o ‘m iga q o ‘yish, 
shakllantirish va uning sohibi bo‘lish - inson ixtiyoridadir. Ovozni