Zoologiya uzb 2017. indd

Suvda hamda quruqlikda yashovchilarning xilma-xilligi. 
Suvda 
hamda quruqlikda yashovchilarga 4 000 dan ortiq tur kiradi. Ular 

---

128
8.2. Suvda hamda quruqlikda yashovchilar sinfi
dumsizlar (baqalar, qurbaqalar) va dumlilar (tritonlar, salamandralar) 
turkumlariga ajratiladi. Dum lilar O‘rta Osiyoda uchramaydi. Ulardan 
eng yirigi Janubi-Sharqiy Osi 
yoda tarqalgan gigant salamandraning 
uzunligi 1,7 metrga yetadi. O‘zbekis ton hududida dumsizlardan ko‘l 
baqasi va yashil qur 
baqa keng tarqalgan.
Yashil qurbaqa baqaga nisbatan ancha yirik, rangi och yashil yoki 
kulrang, terisida sassiq oqish zaharli suyuqlik ishlab chiqa 
radigan 
bezlari bo‘ladi. U kunduzi kemiruvchilar inida, daraxt 
lar ildizi va 
to‘nkalar ostida, yerto‘lalarda bekinib yotadi. Faqat kechqurunlari 
ovga chiqadi. Uning orqa oyoqlari nisbatan kuchsiz bo‘lganidan 
o‘rmalab yoki qisqa-qisqa sakrab yuradi. Qurbaqa 
ning terisi dag‘alroq, 
o‘pkasi nisbatan yaxshi rivojlangan. U kechqurunlari qurillab sayraydi. 
Qurbaqa faqat ko‘payish davrida suvga tushadi. U ko‘lmak suvlar va 
hovuzlarga marjon shodasiga o‘xshab tizilgan tuxumlarini qo‘yadi.
Ahamiyati
. Suvda hamda quruqlikda yashovchilar – foydali 
hayvonlar. Qurbaqa o‘simliklarga ziyon yetkazadigan hasharotlarni 
qirib, katta foyda keltiradi. Qurbaqa bir kechada 100 tagacha, 9 oy 
davomida uch mingtagacha hasharotni yeydi. Baqa zarar 
kunanda 
hasharotlar (chivinlar)ning suvdagi lichinkalarini va suv bo‘yidagi 
hasharotlarni qirib foyda keltiradi. Baqaning o‘zi ham turli hayvon-
lar uchun oziq bo‘ladi. Baqadan tibbiyot va biologi 
yada laboratoriya 
hayvonlari sifatida ham foydalaniladi.
Kelib chiqishi.
Dastlabki suvda hamda quruqlikda yashovchilar 
bundan 300 mln yil ilgari chuchuk suvda yashovchi panjaqanot-
lilardan kelib chiqqan. Haqiqatan ham, qadimgi panjaqanotlilarning 
suzgichlari skeleti suvda hamda quruqlikda yashovchilar oyoqlari 
skeletiga o‘xshab ketadi. Qadimgi panjaqa 
notlilar o‘pka bilan na-
fas olgan. Ular chuchuk suvli sayoz daryo va ko‘llarda yashagan. 
Suv qurib qolganida esa muskulli suzgichlari yordamida boshqa suv 
havzasiga o‘rmalab o‘ta olishgan. O‘pkali panjaqa notlilardan qadimgi 
dumlilar, ulardan dumsizlar kelib chiqqan.
1. Suvda hamda quruqlikda yashovchilar tuxumlari qanday urug‘lanadi?
2. Suvda hamda quruqlikda yashovchilar qanday rivojlanadi?
3. Suvda hamda quruqlikda yashovchilarning ko‘payishi va rivojla- 
nishining qaysi xususiyatlari baliqlarga o‘xshaydi?
4. Suvda hamda quruqlikda yashovchilar qanday turkumlarga ajratiladi?
5. Suvda hamda quruqlikda yashovchilar qanday ahamiyatga ega?
6. Suvda hamda quruqlikda yashovchilar qanday kelib chiqqan?

---

129
38-§. Ildam kaltakesakning tuzilishi, ko‘payishi va rivojlanishi
1. Baqa tuxumlarini:
a) suv tubiga yopishtirib qo‘yadi; 
b) suv o‘tlariga yopishtirib qo‘yadi;
d) suv yuzasiga to‘p-to‘p qilib qo‘yadi.
2. Dastlabki suvda hamda quruqlikda yashovchilar:
a) dengizda yashovchi baliqlardan kelib chiqqan;
b) chuchuk suvda yashovchi panjaqanotlilardan kelib chiqqan;
d) dengizdan chuchuk suvga yashashga o‘tgan.