Azad Mətbuatın Ölüm-Dirim Mübarizəsi
Yüklə 1,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mündəricat 1.
- Tövsiyələr ........................................................................................................... 5 3.
- Fəsil 1: Jurnalistlərə qarşı zorakılıq, şantaj və təzyiq ............................................ 9 5.
- Fəsil 3: Jurnalistlərin, bloqçuların və hüquq müdafiəçilərinin həbsi ..................... 20 7.
- Fəsil 5: Onlayn ifadə azadlığı ................................................................................ 27 9.
- Giriş 1.1. Ümumi məlumat
- 1.3. Metodologiya və struktur
- Tövsiyələr
- Tənqidi səsləri susdurmaq üçün həbs tədbirindən istifadəyə son qoyulsun
- Qanunvericilik və siyasət təkmilləşdirilsin
- Qısa Xülasə: 366 gün davam edən təzyiq
- Xədicə İsmayılovaya qarşı intim şantaj
- Etiraz aksiyalarının boğulması
- İlham Əliyev
- Əli Həsənov
- Anar Məmmədov “Yeni Müsavat” və “Azadlıq” qəzetlərinə qarşı 500 min manatlıq diffamasiya iddiası Bakı Metropoliten İdarəsinin rəisi Tağı Əhmədov
- Cahangir Əsgərov “Yeni Müsavat” qəzetinə qarşı 500 min manatlıq diffamasiya iddiası Daxili İşlər Naziri Ramil Usubov
|
Azad Mətbuatın Ölüm-Dirim Mübarizəsi 2012-ci ildə Azərbaycanda İfadə Azadlığının Durumuna Dair İllik Hesabat 2012-ci ili Əhatə Edən İfadə Azadlığı Hesabatı Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnstitutu 2
2012-ci ili Əhatə Edən İfadə Azadlığı Hesabatı Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnstitutu 3
Bu hesabat Azərbaycanda ifadə azadlığının təşviqi və müdafiəsi sahəsində fəaliyyət göstərən müstəqil qeyri-kommersiya təşkilatı- Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnstitutunun (RATİ) nəşridir. RATİ 2006-cı ildə Beynəlxalq Mətbuat Günündə iki Azərbaycanlı jurnalist tərəfindən, ifadə və mətbuat azadlığının hökumət tərəfindən ciddi məhdudlaşdırılmasına cavab olaraq yaradılmışdır. Təşkilatın fəaliyyəti Azərbaycanda ifadə azadlığı sahəsindəki problemləri müvafiq beynəlxalq qurumların, ABŞ və Avropa rəsmilərinin diqqətinə çatdırmaqda mühüm rol oynamışdır. RATİ 2007-ci ilin oktyabrından Beynəlxalq Söz Azadlığı Mübadiləsi (IFEX) təşkilatının, 2012-ci ilin noyabrından isə Qlobal Şəbəkə Təşəbbüsünün (Global Network Initiative) üzvüdür. Söz azadlığına dəstək və mətbuat azadlığına qarşı təzyiqlərə, sərt tədbirlərə dərhal reaksiya vermək RATİ-nin Azərbaycandakı fəaliyyətinin əsasını təşkil edir. Bu hesabat RATİ-nin Azərbaycanda ifadə azadlığını qorumaq və təşviq etmək strategiyasının bir hissəsini təşkil edir.
RATİ bəyanatlar verməklə, müraciətlər etməklə, araşdırmalar aparmaqla, gündəlik xəbərlər yaymaqla, mətbuat konfransları keçirməklə və jurnalistlərin hüquqları barədə maarifləndirmə işləri aparmaqla Azərbaycanda söz azadlığının pozulması hallarını araşdırır və bu pozuntular barədə məlumat verir. Öz fəaliyyətinin əsas tərkib hissəsi kimi RATİ Azərbaycanda ifadə azadlığının durumu barədə geniş hesabatlar hazırlayır.
Ötən ilin may ayında Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin, noyabr ayında isə İnternet İdarəçilik Forumunun keçirildiyi Azərbaycanda 2012-ci il tənqidi fikirləri dilə gətirən insanlar üçün daha təhlükəli il olub. Xüsusilə də, bu tədbirlər başa çatdıqdan sonra ölkəyə beynəlxalq diqqət zəifləməyə başlayan kimi bu tədbirlər zamanı ölkə haqqında acı həqiqətləri ifşa edən şəxslər sərt cəza tədbirləri ilə üzləşib.
Ötən il ərzində hökumətin tənqidi səsləri susdurmağa davam etməsi ilə Azərbaycanda ifadə azadlığı üçün məkan daha da kiçildi. Jurnalistlər, media işçiləri, bloqçular və hüquq müdafiəçiləri ifadə azadlığı hüququnu həyata keçirmələri ilə əlaqədar təqib, təhdid, şantaj, hücum, həbs və təzyiqin digər formaları ilə üzləşiblər. 2012-ci ilin sonuna olan statistikaya görə, on doqquz jurnalist zorakı hücuma məruz qalıb, səkkiz jurnalist və bir hüquq müdafiəçisi isə dəmir barmaqlıqlar arxasında qalıb. 2012-ci ilin 1 yanvar- 31 dekabr dövrünü əhatə edən bu hesabat yuxarıda qeyd olunan məsələlər və ifadə azadlığının pozulmasının digər halları barədə ətraflı məlumat verir.
1.2. Məqsəd Bu hesabatı hazırlamaqda RATİ-nin məqsədi:
qiymətləndirmək;
Söz azadlığının pozulması halları barədə yerli və beynəlxalq tərəfdaşları məlumatlandırmaq və onları islahatların təşviqinə cəlb etmək;
ölkədə ifadə azadlığı durumunun yaxşılaşdırılması üçün konkret tövsiyələr vermək olmuşdur.
1.3. Metodologiya və struktur Bu hesabat masaüstü və yerində aparılmış araşdırmalar, müsahibələr, məhkəmə proseslərinin monitorinqi, 2012-ci ili Əhatə Edən İfadə Azadlığı Hesabatı Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnstitutu 4 media monitorinqi, daxil olan sorğuların və şikayətlərin təhlil olunması, RATİ-nin jurnalistlərin təhlükəsizliyi üçün yaradılmış “Qaynar xətti”nin statistikası və qanuni yolla əldə olunmuş digər informasiyaların əsasında hazırlanmışdır. RATİ personalı bu hesabatı yerli və beynəlxalq ifadə azadlığı ekspertləri ilə məsləhətləşmələr aparmaqla hazırlamışdır. Bu hesabat 5 fəsildən ibarətdir və RATİ-nin diqqət yetirdiyi aşağıdakı əsas sahələri əhatə edir: ifadə azadlığı üçün konstitusional, siyasi və hüquqi mühit; jurnalistlərə qarşı törədilmiş cinayətlərə görə cəzasızlıq, jurnalistlərin və digər media nümayəndələrinin fəaliyyət mühiti. Giriş hissənin ardınca, hesabat RATİ-nin Azərbaycan hökumətinə söz azadlığı durumunun yaxşılaşdırılması üçün tövsiyələrini təqdim edir. Hesabatın birinci fəsli jurnalistlərə qarşı zorakılıq halları, şantaj və təzyiqin digər formalarını nəzərdən keçirir. İkinci fəsildə ifadə azadlığını məhdudlaşdırmağın hüquqi vasitələri öz əksini tapmışdır. Üçüncü fəsil ifadə azadlığı ilə bağlı hazırkı və əvvəllər baş vermiş tutulma və həbs halları barədə məlumat verməklə jurnalistlərin, bloqçuların və hüquq müdafiəçilərinin həbslərini əhatə edir. Dördüncü fəsil dövlətin yayım və çap mediasına nəzarət üsullarını təsvir edir. Beşinci fəsil Azərbaycanda ifadə azadlığı üçün son azad məkan olan internetdə söz azadlığının durumunu təhlil edir. Hesabatın sonunda ölkədə söz azadlığının vəziyyəti barədə RATİ-nin yekun rəyləri yer almışdır.
2012-ci ili Əhatə Edən İfadə Azadlığı Hesabatı Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnstitutu 5
Hesabatdan da göründüyü kimi, Azərbaycanda ifadə azadlığı ciddi təhlükə altındadır. Azərbaycan hökuməti bu azadlıqların məhdudlaşdırılmasına dərhal son qoymalı və insan hüquqları ilə bağlı beynəlxalq öhdəliklərinə uyğun olaraq vəziyyəti düzəltmək üçün təcili tədbirlər görməlidir. Bu məqsədlə RATİ ifadə azadlığının müdafiəsi üçün lazım olan addımları özündə əks etdirən aşağıdakı tövsiyələri işləyib hazırlamışdır. RATİ Azərbaycan hökumətini xüsusilə aşağıdakı tövsiyələri yerinə yetirməyə çağırır: Jurnalistlərə qarşı zorakılığa və təzyiqin digər formalarına son qoyulsun:
Jurnalistləri qətlə yetirən və onlara fiziki təzyiq göstərən şəxslərə qarşı cəzasızlığın bütün formalarına son qoyulsun, jurnalistlərə qarşı bütün cinayət işlərinin üstünün açılması və cavabdehlərin qanuna uyğun olaraq cəzalandırılması təmin edilsin
publisist-jurnalist Rafiq Tağının qətllərinin sifarişçiləri və icraçıları həbs olunsun və məhkəmə qarşısına çıxarılsın.
2012-ci ilin martında tanınmış xanım jurnalist Xədicə İsmayılovaya qarşı hədə-qorxu və şantaj təxribatını həyata keçirənlər həbs edilsin və məsuliyyətə cəlb olunsun.
Jurnalistlərin hədə-qorxuya məruz qalması halları tam araşdırılsın və onlar üçün etibarlı müdafiə mexanizmləri yaradılsın. Tənqidi səsləri susdurmaq üçün həbs tədbirindən istifadəyə son qoyulsun:
İfadə azadlığı hüququnu həyata keçirmələri ilə bağlı olaraq həbs olunmuş və hal-hazırda həbsdə olan jurnalistlər, bloqçular və fəallar dərhal azad olunsun.
jurnalistlərə və fəallara qarşı irəli sürülmüş ittihamlara xitam verilsin.
məhdudlaşdırmağı nəzərdə tutan” dəyişikliklər ləğv olunsun.
Sərbəst toplaşma azadlığı haqqında qanuna “icazəsiz etiraz aksiyalarının təşkilatçıları və iştirakçıları üçün yüksək cərimələr nəzərdə tutan” əlavələr ləğv olunsun.
çıxarılsın.
Tənqidi qəzetlərin fəaliyyətinə mane olmaq məqsədi ilə diffamasiya ittihamından həddindən artıq istifadəyə son qoyulsun.
Media haqqında qanunvericiliyə yenidən baxılsın və onun mətbuat azadlığının beynəlxalq standartlarına uyğunluğu təmin edilsin.
Beynəlxalq standartlara uyğun olaraq müstəqil İnformasiya Məsələləri üzrə Müvəkkil (Ombudsmanı) vəzifəsi təsis edilsin və İnformasiya Məsələləri üzrə Müvəkkilin səlahiyyəti İnsan Hüquqları Üzrə Müvəkkildən alınaraq İnformasiya Məsələləri üzrə Müvəkkilə verilsin.
Televiziya və radio tezliklərinin sadə lisenziya əsasında şəffaf və ədalətli qaydada verilməsini təmin etmək üçün tele-radio yayımını tənzimləyən müstəqil qurum yaradılsın. 2012-ci ili Əhatə Edən İfadə Azadlığı Hesabatı Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnstitutu 6
İctimai teleradio yayımçısının fəaliyyətinin bu sahədə beynəlxalq standartlara uyğunluğu və bu yayımçının cəmiyyətin bütün sektorları üçün balanslı, plüralistik və müxtəlifliyi əks etdirən proqramlar yayımlaması təmin olunsun.
Peşəkar media nümayəndələrinin müstəsna səlahiyyətində olan müstəqil mətbuat şurası və ya media hesabatlılığın digər özünütənzimləmə sistemi yaradılsın.
Hökumət tərəfindən maliyyələşdirilən reklamın media qurumları arasında ədalətli və şəffaf qaydada bölüşdürülməsini təmin edən müstəqil nəzarət orqanı yaradılsın. RATİ media təşkilatlarını qabaqlayıcı tədbirlər görməklə, habelə tibbi xərcləri qarşılamaq üçün yardım göstərməklə öz fiziki təzyiqə məruz qala biləcək əməkdaşlarına lazımi qayğı göstərməyə çağırır. RATİ jurnalistlərə və media nümayəndələrinə peşə etikasına əməl etməyi, şəxsi təhlükəsizliklə bağlı hər hansı təhlükə yarandıqda isə RATİ-nin qaynar xəttinə (+99412 408 75 30, +99450 398 48 38 və ya +99 455 398 48 38), digər vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarına, mətbuata, xarici və beynəlxalq diplomatik nümayəndəliklərə dərhal məlumat verməyi tövsiyə edir. Son olaraq, RATİ beynəlxalq ictimaiyyəti Azərbaycanda ifadə azadlığı ilə bağlı vəziyyətə biganə yanaşmamağa çağırır. RATİ beynəlxalq ictimaiyyəti aşağıdakı tövsiyələrə diqqət yetirməyə çağırır:
İkitərəfli və çoxtərəfli müstəvidə bütün imkanlardan istifadə edilməklə, Azərbaycan hökumətindən ifadə azadlığı və insan hüquqları ilə bağlı üzərinə götürdüyü öhdəliklərini sözdə deyil, əməli şəkildə yerinə yetirməsi tələb olunsun.
Azərbaycan hökuməti və hüquq müdafiə orqanları jurnalistlərə qarşı zorakılıq əməllərinə görə cəzasızlığa son qoyulmasına, bütün cinayət işlərinin lazımi şəkildə araşdırılmasına və cavabdeh şəxslərin qanuna uyğun olaraq hüquqi məsuliyyətə cəlb olunmasına çağırılsın.
Azərbaycan hökuməti ifadə azadlığı hüququnu həyata keçirmələri ilə bağlı olaraq tutulmuş və ya həbs olunmuş jurnalistlərin, bloqçuların və fəalların dərhal azad olunmasına çağırılsın.
2012-ci ili Əhatə Edən İfadə Azadlığı Hesabatı Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnstitutu 7
İfadə azadlığı baxımından 2012-ci il barəsində çox danışmaq olar, amma ən azı onu demək olar ki, bu il heç də sıradan bir il olmamışdır. 2012-ci il Avroviziya mahnı müsabiqəsinin parlaq və gözqamaşdırıcı görüntüsü ilə ifadə azadlığının boğulmasının- onlarla insanın həbsinin, şantaj olunmasının və hədə- qorxuya məruz qalmasının kəskin ziddiyyəti ilə yadda qalmışdır.
2012-ci il ifadə azadlığı durumunu yaxşılaşdırmaq üçün Azərbaycan hökuməti heç bir müsbət addım atmayıb. Əksinə ifadə azadlığına mənfi təsir göstərən siyasət yürüdülüb, qərarlar qəbul edilib.
RATİ 2012-ci ildə Azərbaycanda ifadə azadlığı ilə bağlı baş vermiş ən mənfi hadisələrdən üç nümunəni sizin diqqətinizə çatdırır:
2012-ci ilin martında Azad Avropa/Azadlıq Radiosunun Azərbaycan xidmətinin müxbiri Xədicə İsmayılova gizli yolla çəkilmiş intim videosu internetdə yayılmaqla mənəvi təzyiqə məruz qalmışdır. Hadisədən bir həftə əvvəl isə İsmayılova intim fotolarının da yer aldığı və onun susdurmaq məqsədi daşıyan hədə-qorxu dolu bir məktub almışdı. Məktubda deyilirdi: “Fahişə, özünü yaxşı apar. Yoxsa səni biabır edərik!”. Xədicə İsmayılova dövlət səviyyəsində korrupsiya hallarını ifşa edən məqalələri ilə tanınmış tənqidçi jurnalistdir.
2012-ci ilin iyunun 1-də Azərbaycan Parlamenti (Milli Məclis) “İnformasiya əldə etmək haqqında”, “Kommersiya sirri haqqında” və “Hüquqi Şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında” Qanunlara dəyişiklikləri qəbul etdi. Bu dəyişikliklər kommersiya hüquqi şəxslərə öz dövlət qeydiyyatları, təsisçiləri (iştirakçıları) və onların nizamnamə kapitalında payı haqqında informasiyanı gizli saxlamağa imkan verir. Digər bütün qanun layihələrində olduğu kimi, bu dəyişikliklər də Azərbaycan Parlamentinə ictimaiyyətin xəbəri olmadan göndərilmişdir. 6 iyul 2012-ci il tarixində Azərbaycan prezidenti bu dəyişikliklərin üç ay müddətində qüvvəyə minməsi üçün fərman verdi və dəyişikliklər oktyabrda qüvvəyə mindi. Bu dəyişikliklər informasiya azadlığı ilə bağlı beynəlxalq standartlara ziddir və jurnalistlərin korrupsiya hallarını araşdırmasını daha da çətinləşdirir.
2012-ci ilin martın 1-də Qubanın keçmiş icra başçısının Quba sakinləri barədə təhqiramiz ifadələr səsləndirdiyi çıxışının YouTube video portalında yayılmasının ardınca Qubada kütləvi etiraz aksiyaları baş verdi. 1000-ə yaxın insanın iştirak etdiyi etiraz aksiyasından bir gün sonra icra başçısı vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı. Hökumət aksiyanı dağıtmaq üçün güc tətbiq etdi və bu zaman ən azı iki jurnalist ciddi xəsarət aldı, digər beşi isə gözyaşardıcı qazın təsirinə məruz qaldı. “Xəyal” televiziyasının iki jurnalisti- Vüqar Qonaqov və Zaur Quliyev sözügedən videonun YouTube portalına yüklənməsi ittihamı ilə həbs olunub və hesabatın dərc olunduğu vaxt həbsdə qalıblar. Hər iki jurnalist kütləvi iğtişaşı təşkil etmə və vəzifədən sui-istifadə maddələri ilə ittiham olunurlar. Məhkəmə tərəfindən günahkar hesab olunarlarsa, jurnalistlərin hər biri 10 il həbs cəzasına məhkum oluna bilər.
RATİ 2012-ci il ərzində Azərbaycanda ifadə azadlığı hüququnu ən çox pozmuş səkkiz vəzifəli şəxsi müəyyən etmişdir. Bu dövlət xadimləri tənqidi səsləri susdurmaq üçün müxtəlif metodlardan (reqressiv qanunların və siyasətin tətbiqi; jurnalistlərə görə mütləq cəzasızlıq mühitinin yaradılması; tənqidçi jurnalistlərin, bloqçuların və hüquq müdafiəçilərinin həbsi; və tənqidçi jurnalistlərə və media qurumlarına qarşı diffamasiya ittihamlarının irəli sürülməsi) istifadə edirlər.
Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev 2012-ci ildə prezident Əliyev insan haqlarını, həmçinin QHT-lərin və medianın fəaliyyətini məhdudlaşdıran qanunları imzaladı. İyulun 6-da prezident iyunun 12-də parlament tərəfindən qəbul
2012-ci ili Əhatə Edən İfadə Azadlığı Hesabatı Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnstitutu 8 olunmuş hüquqi şəxslərin təsisçiləri və onların nizamnamə kapitalındakı payları barədə məlumatların açıqlanmasını məhdudlaşdıran qanuna dəyişikliyi təsdiqlədi.
Noyabr ayında isə prezident icazəsiz aksiyaların təşkilatçıları və iştirakçıları üçün nəzərdə tutulmuş cərimələri kəskin şəkildə artıran dəyişiklikləri imzaladı.
İlham Əliyevin prezident olduğu dövrdə iki jurnalist birbaşa öz fəaliyyətləri ilə bağlı olaraq qətlə yetirilib. Tənqidçi şəxslərə qarşı hücumlar mütəmadi olaraq baş verir və bu əməlləri törədənlərə qarşı heç bir cəza tədbiri görülmür. Bu media ictimaiyyəti arasında qorxu hissinin, tənqidi fikirləri zor tətbiq etməklə boğan şəxslər üçün isə cəzasızlıq mühitinin yaranmasına gətirib çıxarmışdır.
Prezident Administrasiyasının mətbuat xidməti bu quruma sadiq olan və sifarişlə iş görən jurnalistlərdən ibarət qapalı birlikdir. Yüksək elitaya çatımı olan jurnalistlər vəzifəli şəxslərə xoş gəlməyəcək suallar vermir, soruşmağa daha çox sualları olan jurnalistlərin isə rəhbər dövlət məmurları ilə görüşünə imkan yaradılmır.
Prezident Administrasiyasının rəhbəri Ramiz Mehdiyev
Mehdiyev məhkəmədən tutmuş fiziki təzyiqə kimi müxtəlif silahlardan istifadə etməklə mediaya repressiv şəkildə nəzarət edilməsinə rəhbərlik edir. Media nümayəndələrinə hədə-qorxu və təzyiq, mətbuata qarşı yüksək məbləğli cərimələr və media təşkilatlarına lisenziyaların verilməməsi yolu ilə mətbuatın boğulmasının arxasında məhz Mehdiyev dayanır.
Dəfələrlə vəd verilməsinə və “Azərbaycan Respublikasında insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin səmərəliliyini artırmaq sahəsində Milli Fəaliyyət Proqramı”nda da nəzərdə tutulmasına baxmayaraq, diffamasiyaya görə cinayət məsuliyyətinin ləğv olunması məsələsi hələ də həll olunmayıb.
Prezident Administrasiyasının İctimai-Siyasi Şöbəsinin müdiri Əli Həsənov Hakim rejimin birbaşa sahibliyində və ya nəzarətində olan əsas medianın hakimiyyətin siyasi maraqlarına xidmət etməsini təmin edir.
İfadə azadlığı ilə bağlı beynəlxalq normalara görə, dövlət məmurlarının öz nüfuzunu qorumaq hüququ olsa da, onlar tənqidə adi vətəndaşlardan daha dözümlü yanaşmalıdırlar. Dövlət xadimləri qəsdən elə diqqəti cəlb edən vəziyyət yaradırlar. Bu nöqteyi-nəzərdən RATİ hesab edir ki, aşağıda adları çəkilən məmurlar ifadə azadlığına qarşı cinayət törədiblər:
Fövqəladə Hallar Naziri Kəmaləddin Heydərov “Yeni Müsavat” qəzetinə qarşı 1 milyon manatlıq diffamasiya iddiası ifadə azadlığına qarşı cinayətdir.
Nəqliyyat naziri Ziya Məmmədovun oğlu Anar Məmmədov “Yeni Müsavat” və “Azadlıq” qəzetlərinə qarşı 500 min manatlıq diffamasiya iddiası
Bakı Metropoliten İdarəsinin rəisi Tağı Əhmədov “Azadlıq” qəzetinə qarşı 200 min manatlıq diffamasiya iddiası
AZAL rəhbəri Cahangir Əsgərov “Yeni Müsavat” qəzetinə qarşı 500 min manatlıq diffamasiya iddiası
Daxili İşlər Naziri Ramil Usubov Tənqidi səslərin susdurulması vasitəsi kimi hakim rejimin maraq dairəsinə aid məsələləri araşdıran jurnalistlərin qətllərinin, onlara qarşı fiziki və mənəvi təzyiqlərin cəzasız qalmasına görə Ramil Usubov məsuliyyət daşıyır.
2012-ci ili Əhatə Edən İfadə Azadlığı Hesabatı Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnstitutu 9
Yüklə 1,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|