Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki idarəetmə VƏ texnologiya kolleci

---

1 

 

 

 

AZƏRBAYCAN  RESPUBLİKASI  TƏHSİL NAZİRLİYİ 

 

 

BAKI  İDARƏETMƏ VƏ  TEXNOLOGİYA  KOLLECİ 

 

 

 

 

 

 

 

Mühazirə mətnlərinin müəllifləri :  

 

 

 

“Humanitar” kafedrasının müdiri Vüsalə 

 

Əbdürrəhimova 

 

 

 

“Humanitar” kafedrasının fənn müəllimi və Təhsil 

İnstitutunun  doktorantı  Fəxriyyə Həsənoğlu 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

2 

 

Mövzu 1, 2. Mədəniyyət anlayışı və kulturologiyanın 

predmeti. Maddi v

ə mənəvi mədəniyyət. Mədəniyyətin 

strukturu, funksiyaları və inkişaf qanunları 

Öyrənməliyik: 

 

Mədəniyyət anlayışı; 

 

Kulturologiyanın predmeti; 

  Maddi 

və mənəvi mədəniyyət; 

 

Mədəniyyətin strukturu; 

 

Mədəniyyətin funksiyaları; 

 

Mədəniyyət tarixi tipləri. 

“Mədəniyyət”  anlayışı  çoxmənalılığı  və  çoxəhəmiyyətliyiylə  diqqəti 

çəkir.  Mədəniyyətşünaslıq  mədəniyyətin  yaranması,  inkişafı  və  tətbiqi 

haqqında  elmdir.  “Mədəniyyət”  anlayışının  tərifi  yüzlərlədir.  Bu  elm 

antropologiya,  arxeologiya,  etnologiya

,  dilçilik,  psixologiya,  tarix,  fəlsəfə, 

mədəniyyət  fəlsəfəsi,  mədəniyyətin  sosiologiyası  və  digər  sahələrin 

öyrənilməsi  ilə  də  çox  sıx  bağlıdır.  Bu  elm  sahələrinin  tədqiqatçılarının 

fikirlərini  eyni  məxrəcə  gətirən  amillərdən  biri,  məhz  “mədəniyyət” 

anlayışının  eyni  məzmunda  olması  təşkil  edir.  Beləliklə,  “mədəniyyət”  - 

latınca  “kultura”  (cultura)  sözündən  olub,  işləmə,  qulluqetmə, 

yaxşılaşdırma,  həmçinin  tərbiyə,  inkişaf,  tərəqqi  deməkdir.  Qədim  latın 

dilində  həmin  söz  məhz  bu  mahiyyəti  kəsb  edərək  “aqri  kultura”  (aqri 

kultura) mənasını, yəni torpağı əkinə hazırlamaq fikrini izah edirdi. Bu fikri 

qətiləşdirməkdə  bizə  kömək  edən  əsas  informasiya  mənbəyi  dövrümüzə 

gəlib  çatan  Mark  Porsi  Katonun  kənd  təsərrüfatı  məsələlərinə  həsr  edilən 

eyni  a

dlı  “De  aqri  kultura”  əsəridir.  “Kultura”  sözünə  qədim  romalılar 

özünəməxsus  şəkildə  tərif  vermişlər.  “Kultura”nı  hər  hansı  bir  obyektin 

insan tərəfindən dəyişdirilməsi, yenidən yaradılması kimi qəbul edirdilər. Bu 

anlayışını  nəzəri  termin  kimi  ədəbiyyata  ilk  dəfə  b.e.ə.  45-ci  ildə  roma 

natiqi,  ritorikanın  görkəmli  banisi,  filosof  Mark  Tulli  Siseron  gətirmişdir. 

Onun  “Tuskulan  söhbətləri”  əsərində  bu  anlayış  məcazi  mənada 

işlədilmişdir.  Belə  ki,  Siserona  görə,  “kultura”  insan  zəkasının 

reallaşmasının  özünəməxsus  təzahürüdür.  Kəndlilər  torpağı  becərib,  ona 

qulluq  edib,  məhsul  yığdıqları  kimi,  insanlar  da  beyinlərini  hərəkətə 

gətirərək,  ruhunu  təkmilləşdirərək  əsil  mədəniyyət  yaradırlar.  Məhz  bu 

xüsusiyyətinə  görə  M.T.Siseronun  məşhur  ifadəsi  belə səslənir:  “Düşüncə 

mədəniyyəti-  fəlsəfədir».  Tarixi  inkişafın  sonrakı  mərhələlərində 

mədəniyyətin  digər  sahələrinə  aid  terminlər  formalaşmağa  başladı: 

“sivilizasiya”,  “təhsil”,  “tərbiyə”,  “tərəqqi”,  “inkişaf”  və  s.  Qədim  xalqlardan 

---

3 

 

biri hesab edilən və Şərq sivilizasiyasının aparıcı sütunlarından olan çinlilər 

və  hindlilər  də  “mədəniyyət”  anlayışını  öz  fəlsəfi  nəzəriyyə  və  təlimlərinə 

müvafiq  mənalandırmışlar.  Türklərdə  isə  “kültür”  formasında  ifadə  olunur. 

Çox qəribədir ki, mənşəcə soy kökü türk olan bizim xalqın dilində “kultura” 

anlayışı ərəb dilindən gətirilərək “mədəniyyət” sözü ilə ifadə olunub. Belə ki, 

ərəb  dilində  “mədinətun”  anlayışı  “şəhər”  sözü  ilə  bağlıdır.  Bu,  xam 

vəziyyətində  olanın  insan  əli  ilə  dəyişdirilməsi,  təkmil  formaya  salınması 

mənasını verir.