Bİyoloji fen lisesi (haftalık ders sayısı 3, yıllık toplam 99 ders saati)

BİYOLOJİ

FEN LİSESİ (haftalık ders sayısı 3, yıllık toplam 99 ders saati)

GİRİŞ

Biyoloji dersi programının 99 ders saatinde gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. Lisenin 12. sınıfında, diğer sınıflara kıyasla, pratik ve serbest ders saatlerinin sayısı fazladır (toplam 18 ders saati). Bu sayının artırılması nedenlerinden biri okul ve sınıftaki koşulların elverişli olup olmamasıdır. Program içeriği iki kategori ve beş alt kategoriden oluşmuştur. Birinci kategori (Hayatsal Olaylar) iki altkategoriden oluşur: 1. Genetik Mühendisliği ve 2. İnsan Genetiği. İkinci kategori (Canlılar ve Çevre) üç altkategoriden oluşur: 1. Ekoloji-Etoloji; 2. İnsan ve Çevre ve 3. Evrim. 12. sınıf öğretim programı uzak ve yakın çevre ihtiyaçlarının, ayrıca öğretim müfredatlarının ortaya koyduğu amaçların gerçekleştirilmesi doğrultusunda hazırlanmıştır. Bu sırada ortaöğretimin ikinci ve üçüncü seviyesine ait içerikler arasında bağlılığın sağlanmasına da ayrı önem verilmiştir. Bu sınıfta gerçekleştirilmesi öngörülen program bir bütün ve ayrı ayrı konular olarak kendi içinde bir tutarlık gösterecek, mantıklı olacak ve yeni milenyumun ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde hazırlanmıştır. Örneğin, genetik mühendisliği ve insan genetiği, insan ve çevre gibi konular. Reformlara uygun olan biyoloji 12. sınıf öğretim programının ikinci bir özelliği, ders içeriklerinin ’’karışım’’ şeklinde sunulmasıdır. Geleneksel programlarda botanik, zooloji, ekoloji ve diğer biyoloji kollarına ait içerikler ayrı ayrı işlenirken, yeni programlarda bu içerikler iç içe girmiş, bir bütünlüğü oluşturmuş ve diğer bilimlerle ilişki kurmuş şeklinde verilmiştir. Böylece öğrencilere günlük yaşamda gerekli olan bilgileri benimseme ve ileride bu bilgilerden yararlanabilme fırsatı verilmiştir.

Sonunda belirtilmesi gerekir ki, birbirine çok benzer olan birinci, ikinci ve üçüncü seviye öğretim programları her derste gerçekleştirilmesi gereken konulara indirgenince farklı içeriklerin ortaya çıktığı görülür.


UZAK HEDEFLER
12.sınıf ders programının hedefi:

• 
  Birey ve populasyonlarda görülen hayatsal olaylara ait esas kanunları, evrimsel açıdan ve moleküler düzeyde kavrayabilmek (evrim, genetik mühendisliği, insan genetiği) için yetenekleri geliştirebilme;
  
• 
  Canlılar ve çevre (ekoloji, evrim) hakkındaki bilgileri geliştirebilme ve çevre sorunlarını yapıcı ve onarıcı bir şekilde çözebilme (insan ve çevre);
  
• 
  Bilimsel verilerin elde edilmesi ve işlenilmesi konusunda, insan ile çevre yararları doğrultusunda uygulayabilmek (biyolojik monitoring, genetik tavsiyeler vb.) için becerileri geliştirebilme.
  

GENEL HEDEFLER
12. sınıf öğrencisi:

• 
  Tutum ve değerlerin geliştirilmesi açısından:
  

· Canlılara ve çevreye karşı saygılı ve sorumlu davranarak ekolojik dengeyi sağlayabilme;

· Kişisel davranışları (iş birlikçilik, açıklık, hoşgörülük, saygınlık, gönüllülük, eleştirilik) geliştirebilme (gönüllü 10 kişi zorunlu 1000 kişiden daha çok iş yapar);

• 
  Bilgi açısından;
  

· Biyolojik kavram ve terimleri (genetik mühendisliği, ekoloji, biyoteknoloji vb.) kavrayabilme;

• 
  Biyolojik kavram ve ilkeleri kavrayıp aralarında ilişki kurabilme;
  
• 
  Biyolojik işlem ve yöntemleri kavrayabilme;
  

• 
  Anlama açısından:
  

· Biyolojik gerçek ve ilkeleri anlayabilme ve aralarında mantıklı bağlılık (biyoloji ve teknik, biyoloji ve eczacılık arasındaki bağlılık) kurabilme;

· Etki ve tepki ilişkilerini anlayabilme (sera etkisinin sıcaklığı artırması neticeleri);

• 
  Yöntem ve süreçleri açıklayabilme;
  

• 
  Uygulama açısından:
  

• 
  Biyolojik gerçek ve ilkeleri uygulayabilme;
  
• 
  Süreç ve yöntemleri uygulayabilme;
  
• 
  Biyolojik sorunları çözebilme;
  

• 
  Bilgi alış verişi açısından:
  

· Pratik çalışma yada incelemeye ait bir rapor yazabilme;

• 
  Bilgi kaynaklarından yararlanarak incelemelere ait verileri takdim edebilme;
  
• 
  Biyolojik sorunlara ait bilgileri aktarabilme (genetik mühendisliği, insan genetiği ve diğer bilimlere ait bilgileri sözlü anlatabilme, tablo ve grafik şeklinde gösterebilme);
  
• 
  Çevre sorunları konusunda ’’Green haus’’ kuralına uygun olarak tartışabilme (çevre OYQ);
  

• 
  Eleştirel düşünme açısından:
  

· Yararlı olan ve yararlı olmayan bilgileri birbirinden ayırt edebilme;

· Gerçekleri yargılardan ayırt edebilme;

• 
  Hekimlik, baytarlık, tarım, enerjetik (yapay petrol vb.) alanındaki sorunları çözebilmek için biyolojik ilkeleri uygulayabilme;
  
• 
  ’’Bir figür 1000 sözcük kadar değerlidir’’ deyimini açıklayabilme.
  

PROGRAM İÇERİĞİ

Kategori	Altkategori	Ders saatleri	Yüzdelik %
I. Hayatsal Olaylar	I.1.1.Genetik Mühendisliği	10	10.1
	I.1.2.İnsan Genetiği	12	12.1
II. Canlılar ve Çevre	II.1. Ekoloji	20	20.2
	II.1.2. Etoloji	7	7.1
	II.1.3. İnsan ve Yaşam Ortamı	22	22.2
	II.2. Evrim	10	10.1
	Pratik Çalışma	12	12.1
	Serbest Saatler	6	6.0
Toplam: 99 100

Kategori	Alt kategori	Program İçeriği	Kazanımlar	Dersler arası ilişki
1. Hayatsal Olaylar	1.1.Genetik Mühendisliği	Gen, kromozom ve genom düzeyinde kalıtsal madde ile manipulasyon (genetik mühendisliği) sayesinde ’’genetik makinesi’’nin, ayrıca özellikleri birçok alanlarda insan ihtiyaçları doğrultusunda değiştirilmiş canlıların elde edilmesi. Örneğin, besin endüstrisi, enerjetik, tarım, eczacılık, içki endüstrisi, ekoloji, hekimlik vb. alanlar. Hücre ve organizmaların kopyalanması (klonlama). -	Bu konuları başarıyla tamamlayan her öğrenci: Genetik mühendisliği kavramını açıklar; Genlerin DNA’dan izole edilmesini açıklar; Endonükleaz ve ligaz enzimleri aracılığıyla rekombinant DNA’ların elde ediliş tekniğini açıklar; Plazmid ve bakteriyofaj gibi taşıyıcı araçların genetik mühendisliğindeki önemini açıklar; Kromozom mühendisliğindeki operasyonların mikroskopta incelenebileceğini açıklar; Kromozomlardan genlerin enzimler aracılığıyla koparılıp aktarılması tekniğini açıklar; Kromozom mühendisliği ve kromozom parçalarının ya da tüm kromozomların aktarılması ayrıca kromozom mühendisliği ve yapay kromozomların yapısı arasında bağ kurar; Yapay kromozomların doğal kromozomların görevini yapabileceğini (kromozom ikileşmesi, kromatidlerin ayrılması vb.) açıklar; Kromozom manipülasyonlarının zararlı böceklerin üremesini kontrol etmedeki önemini açıklar; Kurbağa, fare ve Doli koyununun klonlama safhalarını açıklar, ayrıca klonlamanın pratik ve etik sorunlarını inceler; Hücredeki kromozom takımlarıyla yapılan doğrudan manipülasyonlara genom mühendisliği dendiğini açıklar; Bitki ve hayvan hücrelerinin melezleme olayını açıklar; Poliploid kavramını tanımlar ve nedenlerini (spontan, stres, sıcaklık, kolkisin vb.) açıklar; Poliploidliğin istenilen bitki ve hayvan ırklarını elde etmedeki rolünü değerlendirir, ayrıca poliploidlerin gen mühendisliği sayesinde de elde edilebileceğini açıklar; Genetik mühendisliğinin teknikteki rolünü inceler ve biyoteknolojinin ilaç, tıbbi protein, hormon, peynir, bira, yoğurt, enerjetik kaynakların (biyogaz vb.) üretimindeki önemini açıklar.

Kategori	Alt kategori	Program İçeriği	Kazanımlar	Dersler arası ilişki
1. Hayatsal Olaylar	1.2. İnsan Genetiği	İnsan genetiğinde çeşitli özelliklerin gözlenmesi ve kalıtımın incelenmesiyle ilgili özel yöntemler (hibridleştirme yöntemi) genolojik yöntem, ikizler yöntemi vb.) geliştirilmiştir. Kalıtsal hastalıklar gen düzeyinde (otozomal baskın ve çekinik hastalıklar) ve kromozom düzeyinde (otozomal ve eşeysel kromozomların yapı ve sayısındaki değişmeler) meydana gelen patolojik değişmelerdir. İnsanda görülen birtakım davranışların ve akıl hastalıklarının kalıtsal olduğu bilinir. PRAKTİKUM Eşeye bağlı özelliklerin kalıtımı; Soy ağacı (akrabalık derecesi); Eşeye bağlı kalıtsal hastalıklar; Eşey kromozomları; Soğan kökü uç kısmı yada sirke sineği (Drosophila melanogaster) tükürük bezleri hücrelerinde bulunan kromozomların mikroskopta gözlenmesi.	İnsan genetiği kavramını açıklar; Soy ağacı – filogramın (heredogram) nasıl yapıldığını açıklar; Akraba evliliklerinin zararlarını açıklar; Akrabalık derecelerini açıklar; Akrabalık derecelerini ve önemini açıklar; Baskın (polidaktilia, adaktilia, sindaktilia, brahidaktilia, ahandroplazia) ve çekinik (alkaptonuria, fenilketonuria, albinizm) anormal özelliklerin kalıtımını açıklar; Eşeye bağlı çekinik özelliklerin kalıtımını (daltonizm, hemofili), ayrıca otozom sayısı değişmelerini (Daun hastalığı) ve gonozom sayısı değişmelerini (Klinefelter hastalığı) açıklar; Kromozom yapısı değişmelerinden kaynaklanan ’’Kedi ağlaması’’ (“Cri du chat”) adında kalıtsal hastalığı açıklar; Embriyon gelişiminde özel yöntemlerle keşfedilebilen bazı hastalıkları sayar; İnsan genetiğinin, davranışların incelenmesindeki önemini açıklar; Bazı akıl hastalıklarının (şizofreni, Parkinson hastalığı) kalıtımla bağlı olduğunu açıklar; Zekâ katsayısının (Qİ) kalıtıma bağlı olduğunu açıklar; Zekâ teriminin elektrisetet terimiyle benzer olduğunu açıklar (kolay ölçülür, zor tanımlanırlar); Özelliklerin kalıtımını incelemede kullanılan sembolleri tanır; İnsanda eşeye bağlı kalıtımı şematik olarak gösterir; MN, ABO ve Rezus (Rh) faktör sisteminde kan grupları kalıtımyla ilgili ödevleri çözer; Renk körlüğü (daltonizm) özelliğinin kalıtımını örneklerde açıklar; Hemofili hastalığının aile soyu içindeki kalıtımını, hastalığın genelde erkeklerde görüldüğünü ve akraba evliliklerinin neden yasak olduğunu açıklar; Ağıziçi epitel (erkek ve dişi) preparatlarını hazırlar, onları karmin-asido –asetikle boyar ve eşey kromozomlarını yada çekirdek yakınında bulunan Bar cisimciklerini tanımlar; Bar cisimciklerini içeren preparatları karşılaştırır ve bu cisimciklerin dişi gametlere ait olduğunu açıklar;	Fizik, Kimya, Matematik, Biyokimya,

Kategori	Alt kategori	Program İçeriği	Kazanımlar	Dersler arası ilişki
2. Canlılar ve Çevre	2.1. Ekoloji	Ekosistemin yaşayışını anlayabilmek için sistemin ne olduğunu ve değişik sistem modellerinin nasıl yapıldığını bilmek gerekir. Ekosistemlerde gerçekleşen madde ve enerji dolaşımını anlayabilmek için ekosistemi oluşturan canlıları ve madde ile enerjinin bu canlılar tarafından nasıl istifade edildiğini bilmek gerekir. Ekosistemlerin canlı ve cansız bölümünde birçok element ve bileşikler dolaşır. Fotosentez aracılığıyla ekosisteme giren enerji besin zincirinin bir halkasından diğer halkalarına aktarılarak ekosistemde dolaşır. Ekosistemlerde dolaşan madde şeklini değiştirerek yeniden kullanılabilir hale gelir. Besin zincirinin bir halkasından diğer halkalarına (üreticilerden birinci, ikinci ve üçüncü derece tüketicilere) aktarılırken enerji miktarı gitgide azalır ve bu azalma bir enerji piramidi şeklinde gösterilebilir. Enerji piramidinde üreticilerin sahip olduğu enerji miktarı en büyüktür. Birbiriyle beslenen iki tüketici arasında av-avcı ilişkisi vardır. Farklı tür populasyonları kendi ihtiyaçlarını giderebilmek için birbiriyle yarışırlar. Farklı tür populasyonları kendi ihtiyaçlarını giderebilmek için birbiriyle işbirliği yaparlar. Aynı bir yerde yaşayan ve birbirine yardım eden canlılar arasında sembiyoz (ortak yaşama) ilişkileri meydana gelir. Sembiyoz ilişkilerinin bir kaç çeşidi vardır: mutualizm (iki organizmanın yarar gördüğü ilişki), komensalizm (iki organizmadan biri yarar görür, diğeri ne yarar, ne de zarar), parazitizm (iki organizmadan bir yarar, diğeri zarar görür); Her canlı yaşadığı ortamda bir rol oynar (ekolojik niçe). GEZİ - Orman ekosisteminin özellikleri. PRAKTİKUM Biyokütle artışının incelenmesi. - Tatlı su ekosistemlerinin incelenmesi.	Ekosistemi oluşturan canlıları gözler ve bu canlılar arasındaki ilişkileri kaydederek grafik şeklinde göterir (kaynak olarak gözlem, literatür ve elektronikten yararlanır); Yerel bir ekosistemi oluşturan canlıları üretici ve birinci, ikinci ve üçüncü derece tüketicilere sınıflandırır; besin zinciri örnekleri çizer; Su, karbon ve azot dolaşımına ait esas süreçleri ayırt eder ve bu süreçlerde bakteri ve mantarlardan başlayarak üçüncü derece tüketicilere kadar bütün canlıların nasıl yaşadığını açıklar; Kara, tatlı su ve tuzlu su ekosistemlerinde görülen canlılar arası bağlılıkları açıklar; Besin zinciri, besin ağı ve enerji piramidleri örneğinde madde ve enerji dolaşımını açıklar; Ekosistemi oluşturan populasyonlar arasındaki bağlılıklara ait verileri yorumlar, inceler ve değerlendirir; Sembiyoz çeşitlerini sayar ve örnekler verir (mutualizm, komensalizm, parazitizm); Ekoloji niçesi ve organizmaların fiziksel özellikleri arasında bağlılık kurar; Ormanda yaşayan ağaç, ağaçcık ve otsu bitkileri birbirinden ayırt eder, tabakalar üzere yaşamayı ve mevsimlere göre değişmeleri açıklar; Tabakaları oluşturan türleri sayar ve adlandırır; En yüksek tabakayı oluşturan bitkilerin neden rüzgârla tozlaştıklarını açıklar; En alçak tabakayı oluşturan bitkilerin ağaçlar yapraklanmadan önce neden çiçek açtıklarını açıklar; Odunsu bir gövdeye ait biyokütlenin, gövde kalınlığı yada yıllık halkalarının sayı ve büyüklüğüne göre artışını değerlendirir; Yıllık halkaların açık renkli bölümlerinin ilkbahar odununu oluşturduğunu ayırt eder; Akar suların (dere, çay, ırmak vb.) fizyografik ve biyosenolojik özelliklerini betimler; Su ekosistemlerinin bitki ve hayvanlarını toplayıp inceler; Bataklık yada su birikintisi planktonik organizmalarının plankton ağı ile nasıl alınıp incelendiğini açıklar; Planktona ait su yosunlarını mikroskopta gözler ve adlandırır;	Jeoloji, Coğrafya, Fizik, Kimya

Kategori	Alt kategori	Pogram İçeriği	Kazanımlar	Dersler arası ilişki
2. Canlılar ve Çevre	2.2 Etoloji (Davranış Biyolojisi)	Davranış, hayvan organizmalarının dış yada iç ortamdan gelen uyartılar sonucunda gösterdikleri etkinlikler anlamına gelir. Canlılar beslenebilmek, çevre etkenlerinden korunabilmek, grup içindeki hiyerarşide yer alabilmek, yaşam alanını belirleyebilmek için değişik davranışlarda bulunurlar (beslenme davranışları, aile içindeki davranışlar, topluluk içindeki davanışlar vb.). Doğuştan gelen davranışlar kalıtsal, sonradan kazanılan davranışlar ise, tecrübelere dayanan davranışlardır. Doğuştan gelen ve sonradan kazanılan davranışlar bir bütünlüğü oluşturur. İnsan kendi davranışlarını kontrol edebilir. Bu yüzden insanın toplumsal davranışları kalitatif olarak hayvan davranışlarından ayırt edilir. İnsan için karakteristik olan içgüdüsel davranışlar, kooperasyon davranışları, korku davranışları, saldırganlık davranışları, sosyal davranışlardır vb.	Davranış kavramını tanımlar ve davranışın reseptör, efektör ve sinir sisteminin belirdiği sınırlar içerisinde gerçekleştiğini açıklar; Hayvanlarda davranışın değişik şekillerini (ana-babanın yavrularına karşı davranışları, cinsel davranışlar, korunma davranışları, beslenme davranışları, göç ile ilgili davranışlar, alan belirleme davranışları vb.) betimler; Ana-baba ve oğul döl arasındaki ilişkileri açıklar; Dişi ve erkek bireylerin kimyasal (feromonlar) ve ses sinyalleri (böcekler, kurbağalar, kuşlar) aracılığı ile bir araya gelip çiftleştiklerini açıklar; Omurgalı hayvanların salgıladığı feromon adında kimyasal maddelerin çiftleşmede olduğu gibi, alan belirlemede de rol oynadığını açıklar; Balık, kurbağa, kuş ve memelilerde cinsel davranışları açıklar; Hayvanlarda toplumsal yaşamanın önceliklerini, gruplaşmanın da görme, ses ve kimyasal sinyaller aracılığı ile gerçekleştiğini açıklar; Hayvanlarda toplumsal yaşama şekillerini açıklar; Hayvanlarda alan belirleme şekillerini açıklar; İnsan ve hayvan davranışları arasındaki farkları ayırt eder ve insanın davranışlarını kontrol edebilen bir canlı olduğunu açıklar. Sosyal içgüdü (enstinkt) kavramını açıklar; İnsanda kalıtımın içgüdü ile ilişkisini belirler; Bugünkü insan ve ilk insanların içgüdüsel davranışlarını karşılaştırır; İnsanda babaya ait (paternal) davranışları açıklar; İnsanda saldırganlık içgüdüsünün ne derecede kontrol edildiğini açıklar; İnsanda alan belirlemeyle ilgili kooperatif ve agresif davranışları açıklar; İnsanda bazı sapık davranışların kalıtımla bağlılığını açıklar;	Ekoloji, Fizyoloji, Karşılaştırmalı Psikobiyoloji, Sosyoloji ve Zoososyoloji.

Kategori	Alt kategori	Program İçeriği	Kazanımlar	Dersler arası ilişki
2.Canlılar ve Çevre	2.3. İnsan ve Yaşam Ortamı	İnsanın yaşam ortamını iki ayrı dünya oluşturur. Bunlardan biri insandan milyonlarca yıl önce meydana gelmiş olan ve insanın da bir parçası olduğu doğa (bitki ve hayvanlar; hava, su ve toprak), diğeri de insanın bilim, teknik ve teknoloji sayesinde kendi ihtiyaç ve amaçlarını gerçekleştirebilmek için meydana getirdiği binalar, enstitüler, araçlar dünyası. Bugün biyosfer için genel, yaşam ortamı için de özel anlamda karakteristik olan antropojen ekosistemlerin genişlemesi (agrar, rural ve ürban), doğal ekosistemlerin azalmasıdır. Biyosferin insan etkisiyle yok edilmesinin tipik örnekleri hava, su ve toprak kirliliğidir. Kirlilik sonucunda Antarktik üzerinde ozon tabakası incelmiş, birçok ormanlar yok olmuş (asit yağmurları), bitki ve hayvan türleri tükenmiştir. İnsan agroekosistemlerin verimini artırabilmek için agrokimyasal madde kullanımını artırmakta, bununla birlikte besinleri kirletmekte ve insanın sağlığını ve geleceğini tehlikeye koymaktadır. İnsan, yozlaştırılmış olan doğayı koruyabilmek ve yenileyebilmek için birçok önlemler almaktadır. Praktikum Otomobiller ve yaşam ortamının termal kirliliği. Asit yağmurları. Hava kirliliğinin göstergesi olarak flora. Yer solucanı populasyonunun yoğunluğu kirlilik göstergesi olarak.	Yaşam ortamında insan etkisiyle meydana gelen fiziksel ve kimyasal değişmeleri açıklar; Genel ve yerel kirlilik kaynaklarını sayar ve açıklar; İnsanın genel ve yerel kapsamda çevreyi etkilediğini örneklerde açıklar; Yaşam ortamının fiziksel, coğrafik, biyolojik, ekonomik, politik, sosyolojik, teknolojik, estetik, psikolojik vb. açıdan ne olduğunu açıklar; İnsanın canlılara etkisini açıklar; Şehirleşme ve endüstrileşmenin yaşam ortamına etkisini açıklar; Su, hava, toprak (ve besinlerin) fiziksel, biyolojik ve termik kirliliğinin nedenlerini ve canlılar ile biyosferdeki zararlarını açıklar; Biyokütlenin yakıtlara dönüştürülmesinde uygulanan ekoteknolojik önlemleri betimler; Mineral gübre yerine mikrobiyal gübrelerin kullanımının önemini değerlendirir, ayrıca mikrobiyolojik türlerin (fosfat ve mikroelementlerin topraktan asimile edilmesini artıran azotofiksatör mikroorganizmalar ve mikoriz mantarlar) toprağa ekiminin nasıl gerçekleştiğini açıklar; Mikrobiyal insektisidlerin kullanımından örnekler verir; Ekosistemlerde meydana gelen bir değişmenin, ekolojik denge kuruluncaya dek, yeni değişmelere yol açtığını açıklar; Çevre kirliliğinin canlılar ve insanda sağlık ve genetik sorunlara neden olduğunu örneklerle açıklar; Monitoring kavramını açıklar; kimyasal, radyoaktif ve biyolojik monitoringin yaşam ortamı kirlilik derecesinin saptanmasındaki önemini açıklar; Aktif biyolojik monitoringi pasif olandan ayırt eder ve biyoendikatör organizmaların monitoring sistemindeki rolünü değerlendirir; Floristik ve faunistik kayıtlar, kırmızı kitap, doğal rezerv, botanik bahçesi, hayvanat bahçesi ve milli parkların önemini değerlendirir; Yaşam ortamının korunması ve geliştirilmesinde alınan kanuni, teknik, bilimsel, eğitsel ve monitoring önlemleri sayar; Yaşam ortamı sorunlarının yapıcı ve onarıcı bir şekilde çözümü doğrultusunda çalışır; Yaşam ortamını koruyabilmek ve iyileştirebilmek için uygun bir tutum alarak var olan bilgilerden yararlanır; Yaşam ortamının korunması doğrultusunda birey ve toplumların nasıl davranması gerektiğiyle ilgili önerilerde bulunur; Yaşam ortamı sorunlarının yerel, rayonel ve milli düzey çözümünde aktif rol oynar; Yaşam ortamına ait bilgileri inceleyip eleştirel davranır; Yaşam ortamı sorunlarına ait bilgileri sözlü, tablo ve grafiklerle ifade eder ve bu sorunların çözümü için önerilerde bulunur; Yaz aylarında semafor yakınında ve semafordan 200-330 metre uzaklıkta (dairesel olarak ) hava sıcaklığını ölçer ve sıcaklık farklılıklarını açıklar; Endüstri bölgesinde ve az kirli olan yerleşim yerinde turnusol kağıdı kullanarak yağışların (yağmur, kar) ve toprağın pH değerini tespit eder; Toprak (asit yağmurları) pH değeri değişmesinin bitkilere zararlarını açıklar; Havanın kükürt dörtoksit (SO2) ile kirliliğinin göstergesi olan bitkileri (liken ve kara yosunlarını) adlandırır; Yaşam ortamının ozonla kirlenmesi sonucunda tütün yapraklarında meydana gelen değişmeleri betimler; Odunsu gövdelerin yıllık halkalarını ayırt eder ve kirliliğin sekonder kalınlaşmaya olumsuz etkisini açıklar; Odunsu gövdelerin yıllık halkalarını karşılaştırır ve kalınlıklarına göre bölgedeki kirliliğin zamanla arttığını tespit eder; Kirli olan ve kirli olmayan bir bölgede yer solucanı populasyonlarının yoğunluğunu tespit eder ve farklılıkları açıklar;

Kategori	Alt kategori	Program İçeriği	Kazanımlar	Dersler arası ilişki
2. Canlılar ve Çevre	2.4. Evrim	Bugünkü canlılar (bitki ve hayvanlar, ayrıca insan) milyonlarca yıl süren bir evrim sonucunda meydana gelmişlerdir. Bitki ve hayvanların evrimsel gelişimini gösteren birçok evrim kanıtları vardır: Paleontoloji kanıtları, biyocoğrafya kanıtları, embriyoloji kanıtları vb. Doğada dönüşmeme ve birbirinin yerini alma gün bugün devam etmekte. Bugünün bitki ve hayvanları, ayrıca insan uzun bir evrim sonucunda meydana gelmiştir. Yeni türlerin meydana gelmesinde hayat savaşı ve doğal seleksiyon önemli rol oynamıştır. İnsan hayvan kökenli bir canlıdır. Bunun böyle olduğunu paleontoloji ve antropoloji bilimleri kanıtlar. İnsanın türeyişinde önemli rol oynayan etken iştir (iş biyolojik değil, toplumsal bir etkendir). Yerkürede biyolojik evrim öncesinde uzun süren bir kimyasal evrim olmuştur. İlk deniz ve okyanuslarda gerçekleşen bu evrim süresince önce basit moleküllerden bileşik olanları (proteinler, nükleik asitler), sonra koasit adında makromolekül kompleksleri meydana gelmiştir. Nükleik asitlerin kendi kendini çoğaltabilme sonucunda ilk heterotrof canlılar, sonra da heterotrof canlılardan ototrof olanlar meydana gelmiştir. PRAKTİKUM VE LABORATUVAR ÇALIŞMALARI Bağ salyangozunun kabuk örneğinde varyasyonların evrim etkeni olduğunun kanıtlanması. Homolog ve analog organlar.	Evrim kavramını açıklar; Yerkürenin farklı jeolojik çağlarında farklı canlıların meydana geldiğini ve baskın olduğunu açıklar; Karşılaştırmalı anatomi, embriyoloji, biyocoğrafya, biyokimya, fizyoloji ve paleontoloji (fosil) kanıtlarının önemini değerlendirir; Farklı omurgalılara ait embriyonları karşılaştırarak benzerliklerini ve aynı kökenden olduklarını açıklar; Canlıların meydana gelmesiyle ilgili fenci ve eski felsefecilerin görüşlerini anlatır ve Darvin'in evrim teorisinin önemini değerlendirir; Canlıların türeyişinde doğal seleksiyonun önemini açıklar; Doğal ve yapay seleksiyon örnekleri verir; Yeni türlerin meydana gelmesini açıklar; Türleşmenin sempatik ve alloptarik (coğrafik) şekillerini ayırt eder; İnsan türünün hayvanlar alemindeki sınıflandırılmasını açıklar; Primatların soy ağacını açıklar; Maymunlarda görülmeyen insan özelliklerini sayar; İnsanın evrimsel gelişimine ait safhaları sayar ve betimler; İnsan ırklarının meydana gelmesini ve bu ırklarla ilgili psödobilimsel görüşleri anlatır, insanın doğa ve toplumun bir ürünü olduğunu açıklar; Eski Yunan bilim adamlarının hayatın meydana gelmesiyle ilgili görüşlerini anlatır; Luy Pastör'ün , ''Kendiliğinden oluş'' (''genera spontanum'') görüşünü çökerten deneylerini açıklar; Mikroorganizmaların kendiliğinden meydana gelmediğini kanıtlayan örnekler verir; Biyolojik evrim öncesinde ilk atmosferin ve organik bileşiklerin yapısını açıklar; Miller'in ilk atmosfer koşullarında gerçekleştirdiği laboratuvar deneyini açıklar; İlk deniz ve okyanuslarda ilk canlıların meydana gelmesine yol açan olayları açıklar; Koasitlerin sahip olduğu özellikleri sayar ve ilk canlıların heterotrof olduğunu açıklar. * Öğrenciler bağ salyangozu kabuklarını sınıfa getirerek, onları renklerine göre (açık renklerden koyu renklere doğru), çizgilerine göre (ince çizgililerden kalın çizgililere doğru) ve şekillerine göre karşılaştırırlar; Kabuklardaki farklılıkların nedenlerini açıklar; Modellerde insan, kuş, sürüngen ve yarasa ön üyelerinin yapısını, ayrıca görevlerini karşılaştırır ve ön üyelerin homolog organlar olduğunu açıklar; Anatomik atlaslardan yararlanarak böcek, kuş ve yarasanın ön üyelerinin yapısını, ayrıca görevlerini karşılaştırır ve onların analog organlar olduğunu açıklar.