Innovative Academy Research
Support Center
UIF =
8.2 | SJIF = 6.051
www.in-academy.uz
Volume 3 Issue 2, February 2023 ISSN 2181-2888
Page 126
EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES,
PHILOSOPHY AND CULTURE
TARIXIY FILMLARDA SYUJET RIVOJI VA KOMPOZISIYA
Iqbol Mamasodiqovich Meliqo‘ziev
O‘zbekiston davlat san’at va
madaniyat instituti,
“Ovoz rejissyorligi va operatorlik mahorati”
kafedrasi mudiri,s.f.d.(PhD), professori v.b.
э-mail: iqbol.1981.nozxon@gmail.com
https://www.doi.org/10.37547/ejsspc-v03-i02-p1-23
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 28
th
January 2023
Accepted: 08
th
February 2023
Online: 09
th
February 2023
Mazkur maqolada kompozitsiya kadrning obrazliligi,
uning badiiy hamda hujjatli film operatorining asosiy
vazifasi bo‘lib, bu vazifani bajarishda operator
materialni hayot oqimidan oladi, uni talqin etadi, lekin
ushbu materialga o‘z talqinini majburan yuklab
qo‘ymaydi.Obrazli kadrni tashkil etuvchi komponentlarni
qidirib topish va tartibga keltirishning murakkabligi
shundan iboratki, ob’ektni ifodalovchi alomatlarning
soni va sifati chegarasiz. Operatorining asl mahorati
faktlar, hodisalar va vaziyatlarning xaosi orasidan
tomoshabinga suratga olingan ob’ekt haqida eng
haqqoniy va eng ifodali tarzda hikoya qilib bera
oladiganlarini tanlab olishdan iboratdir hamda
operatorlik san’ati usullari to‘g‘risida fikr yuritiladi.
KEY WORDS
Operator, san’at,tarix,o‘bektiv,
fotokamera, rang, yorug‘lik,
kompozitsiya, simmetriya, kino,
kinooperatorlik
maktabi,
ijodkor,
badiiylik,
tasviriy
yechim.
KIRISH
Barcha san’at namunalari zamirida o‘ziga xos mavzu va g‘oyalar ilgari suriladi. Xoh teatr,
xoh kino yoki tasviriy san’at asari bo‘lishidan qat’iy nazar, ular orqali ijodkorlar o‘y - fikrlari
va maqsad - vazifalari jamiyatdagi insonlarga o‘rnak bo‘lmog‘i lozim. Ma’lumki, kino san’ati bir
nechta san’atlar uyg‘unligida vujudga keladi. Bu borada esa tasviriy san’at yetakchi o‘rinda.
Chunki biz filmni tasvirsiz tasavvur eta olmaymiz. Filmning asosi hisoblanmish ssenariy ham
tasviriy lavhalar orqali o‘z mazmuniy ifodasini topadi.
Zamonning jadal rivojlanishi kino san’atini shaklan ahamiyatini, ta’sirchanligini yanada
oshirdi. Kino, fotografiya, grafika, rassomchilikka yaqin bo‘lsa-da, faqat o‘zigagina xos bo‘lgan
xususiyatlari mavjud. Kino san’atida vujudga kelgan voqealar, harakat, tasvir, makon va davr
ichida kechadi. Xuddi mana shu tasviriy o‘ziga xoslik bilan kino san’ati boshqa san’atlardan
ajralib turadi. Mazkur san’at nafaqat millatimiz ma’naviyati,
madaniyatini shakllantirishga,
balki uni jahonga tanitishda ham o‘zining hissasiga ega. Shu sababli ham kino ommaviy
san’atidir.
Ma’naviy barkamol avlodni tarbiyalash,
yoshlarni boy tariximiz, tarixiy shaxslarimiz
bilan tanishtirishda ham kino san’atining o‘rni beqiyos. Vatanimizdagi tarixiy voqealarni eng
birinchi bo‘lib kinotasmalarga muhrlagan birinchi o‘zbek kinooperatori bu Xudoybergan
Devonov edi (1878-1940). U 1907-08 yillar Moskva, Peterburgdan teleskop, grammofon, foto
va kino uskunalar olib kelib fotolaboratoriya tashkil etgan.
Bu laboratoriya Xorazmda