Fakültə: Filologiya İxtisas: Filologiya Kurs: 1 Müəllim: Mahmud Allahmanov

BAKI AVRASİYA UNİVERSİTETİ



Fakültə: Filologiya

İxtisas: Filologiya

Kurs: 1

Müəllim: Mahmud Allahmanov

Tələbə: Gülməmmədova Məlakə

Mövzu: Nizaminin oğlu Məhəmmədə nəsihətləri

BAKI-2021

Nizaminin oğlu Məhəmmədə nəsihətləri

Zəkalar sultanı Nizamı Gəncəci çoxçalarlı tərbiyə məsələlərindən bəhs edən, zamanı qabaqlayan yaradıcılıq irsinə malik ölməz, həmişəyaşar kamil sənətkar və böyük şəxsiyyətlərdən biridir. O, sağlığında yaradıcılıq keyfiyyətləri ilə, ölməz əsərləri ilə həmişəyaşarlığını qazanmışdır. Onun “Sirlər xəzinəsi”, “Xosrov və Şirin”, “Leyli və Məcnun”, “Yeddi gözəl”, “İskəndərnamə” əsərlərini bir dəfə oxusan bir dəfə, iki dəfə oxusan iki dəfə və habelə, neçə dəfə oxusan bir o qədər çox yeni-yeni mənəvi, bəşəri dəyərlərlə bəhrələnmiş olarsan.

“Bir qılınc öldürsəon düşmənəgər, Düşüncə ordunu salar dərbədər” misraların müəllifi, yüksək sağlam düşüncə tərzinə malik olan Nizami Gəncəvi çox yaxşı bilirdi ki, övladın tərbiyəsi ilə Məhəmməd peyğənbərin söylədiyi kimi, beşikdən qəbirədək məşğul olmaq lazımdır. Atanın övladına verdiyi tərbiyədən qiymətli miras yoxdur. O, öz bütün yaradıcılıq irsində “Oğlum Məhəmmədə nəsihət” şeirini biri digərindən fərqlənmək şərti ilə üç dəfə qələmə almışdır. Fikrimizcə, bu da tərbiyənin yaşa bağlılıq prinsipi ilə bağlıdır.

Şərq bədii fikir tarixində dəyərli poetik irsə malik olan Nizami Gəncəvi “Oğlum Məhəmmədə nəsihət” adlandırdığı şeirini birinci dəfə övladının 7 yaşı tamam olanda, ikinci dəfə 14 yaşı tamam olanda, üçüncü dəfə isə 21 yaşı tamam olanda qələmə almışdır. Bu da heç təsadüfi deyildir. Pedaqoji qanunauyğun haldır. Şair yaxşı bilirdi ki, hər yaş dövrünün özünəməxsus anlam tərzi var. Planlı, mütəşəkkil, dəyişkən proses olan tərbiyə işində pedaqoji qanunauyğunluqlara, qanunauyğunluqdan törəmə olan qanunlara və əsas ideya, əsas tələb rolunu oynayan tərbiyə prinsiplərinə istinad edilərək, əsaslanaraq aparılmalıdır. Bizcə, dahi Nizaminin yürütdüyü bu fikir “Tərbiyədə uşaqların yaş və anlaq səviyyəsinə müvafiqlik” prinsipinə uyğun olaraq irəli sürülmüşdür.

Yaradıcılıq irsində əqli-mənəvi, bəşəri dəyərlərə geniş yer vermiş Nizami Gəncəvi “Oğlum Məhəmmədə nəsihət” şeirlərinin hər birində oğlunun timsalında bütün uşaqlara tərbiyəvi təsir göstərməyə xüsusi səy göstərmişdir.Şair bu şeirlərində yaşa, biliyə müvafiqlik zəminində mənəvi ünsiyyətə, mənəvi yaxınlığa girmək zəminində müsbət tərbiyəvi təsir göstərməyə çalışmışdır. Fikrimizcə, Nizami Gəncəvi bilirdi ki, uşaqla mənəvi ünsiyyət, mənəvi yaxınlıq yaratmadan onlara yüksək tərbiyəvi təsir göstərmək mümkün deyil. Şeirlər oğlu Məhəmmədin şəxsində bütün uşaqları əqli-mənəvi cəhətdən zənginləşməyə səfərbər edir. “Xosrov və Şirin” əsərindəki “Oğlum Məhəmmədə nəsihət şeiri” “Yeddi yaşlı balam, gözümün nuru! Dilimin əzbəri, qəlbim süruru” poetik misraları ilə başlayır. Şeirdə əqli biliklərə, əxlaqi-mənəvi dəyərlərə yiyələnməyin vacibliyi, faydası, dəyəri uşaq ruhuna, uşaq anlamına müvafiq şəkildə aşağıdakı misralarda çox gözəl vurğulanır:

Bədr olan zamanda gözəl hilalın,

Nur saçacaq göyə sənin camalın.

Bilik kəsb etməklə dünyanı qazan,

Əsmanı oxu ki, məna alasan.

Odlar yurdu Azərbaycanınəziz övladı sayılan Nizami tərbiyə işində uşaqla səmimi ünsiyyətdə, səmimi təmasda olmağı yüksək dəyərləndirirdi. O, kamil pedaqoq kimi bilirdiki, övladla ata arasında səmimi təmas, səmimi ünsüyyət formalaşdırmadan ona yaxşı tərbiyəvi təsir göstərmək qeyri mümkündür. Onun övladı ilə səmimi ünsiyyətə, səmimi təmasa girmək mədəniyyətini aşağıdakı misralarda çox gözəl əksini tapır:

Yeddi yaşlı balam, gözümün nuru!

Dilimin əzbəri, qəlbimin süruru.

Ruzi verdi sənə o pərvərdigar,