HƏyat və FƏALİYYƏTİNİN Əsas tariXLƏRİ 1936 5 mart
Yüklə 1,16 Mb.
|
Qarayev Yaşar Vahid oğlu — tənqidçi, ədəbiyyatşünas, HƏYAT VƏ FƏALİYYƏTİNİN ƏSAS TARİXLƏRİ
- Azərbaycan Milli Akademik Dram Teatrının Bədii Şurasının üzvü
- «Əmək rəşadəti» medalı ilə təltif olunmuşdur
- İstanbulda Azərbaycan Kültür dərnəklərinin I Beynəlxalq Konqresinin iştirakçısı
- Moskvada və Sankt-Peterburqda Nizaminin 850 illiyinə həsr olunmuş tədbirlərin iştirakçısı - Nizami Gəncəvinin yubileyinə həsr olunmuş Beynəlxalq Konqresinin(Təbkiz)iştirakçısı
- İran-Azərbaycan beynəlxalq «Şəhriyar Konqresi» Komitəsinin sədri, elmi-təşkilati mərkəzinin rəhbəri - Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin Tənqid və Ədəbiyyatşünaslıq üzrə katibi - «Məmməd Araz» mükafatı ilə təltif edilmişdir
- Türkiyənin Kayseri şəhərində Xoca Əhməd Yasəvinin 900 illiyinə həsr olunmuş simpoziumda «Erkən təsəvvüf kültürü–«Yəsəvilik» mövzusunda elmi məruzə ilə çıxış etmişdir
- Ankara «Atatürk Araşdırma Mərkəzi»nin təşəbbüsü ilə Bakıda təsis olunmuş eyni adlı Mərkəzin rəhbəri
- «Ustad» ali jurnalistika mükafatı ilə təltif olunmuşdur
- «Kitabi Dədə Qorqud- 1300» yubileyinə həsr olunmuş beynəlxalq simpoziumun təşkilatçılarından biri olmuş, bölmələrdən birinə rəhbərlik və çıxış etmişdir - Tehranda və Təbrizdə keçirilən Beynəlxalq Şəhriyar Konqresində elmi məruzə ilə çıxış etmişdir
- Dədə Qorquda həsr olunmuş Sovet və Türkiyə alimlərinin Bakıda keçirilən II kollekviumunun təsisçisi
TEHRAN ƏLİŞANOĞLU YAŞAR QARAYEV: ƏDƏBİYYATŞÜNAS VƏ ƏDƏBİYYAT TƏNQİDÇİSİ Azərbaycanda ədəbi-nəzəri fikrin kökü, qaynaqları çox dərinlərə gedir, onun çağdaş tarixi isə keçən əsrin axırlarından hesablanır. Ədəbi düşüncədə, tənqiddə yaddaşın son yüz ili özündə neçə-neçə təkrarsız ad, imza və ünvan daşıyır. Gördüyü işin siqləti, əhatə və təsir dairəsi, fəaliyyətinin gerçək sonucları artıq zamanın sınağından çıxan, milli ədəbi fikrin tarixini yazıb-yaratdığı qədər özü də tarixləşən müstəsna adlar sırasında YAŞAR QARAYEV adının, imzasının özümlü yeri vardır. Milli ədəbiyyatşünaslığın son qırx illik dövrünün kardinal problemlərinin həllində, aktual və perspektiv təmayüllərinin müəyyənləşməsində, çağdaş nəzəri ölçü və məna kəsb etməsində Y.Qarayevin elmi-ədəbi yaradıcılığının aparıcı mövqeyi danılmazdır. Tənqidçi, nəzəriyyəçi-alim, ədəbiyyat tarixçisi və elm təşkilatçısı, İnstitut direktoru, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin İdarə Heyətinin üzvü və uzun müddət katibi, Əməkdar Elm Xadimi, Dövlət mükafatı laureatı, Respublika Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komitəsi Rəyasət Heyətinin və Dövlət Ali Ekspert Komissiyasının üzvü, neçə-neçə beynəlxalq elmi və bədii şuraların üzvü, yaxud, sədri, filologiya elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, Beynəlxalq «Çingiz Aytmatov Akademiyası»nın həqiqi üzvü və Türk Humanitar Akademiyasının (Atatürk Tarix, Dil və Kültür Kurumu) müxbir üzvü, Azərbaycan ədəbiyyatçılar cəmiyyətinin və «Şəhriyar konqresi» mərkəzinin sədri – gərgin yaradıcılıq yollarında qazanılmış bu adlar, rütbələr və vəzifələrdən hər biri ədibin həyat və fəaliyyətinin müəyyən sahəsinə işıq salmaqla yanaşı, bütövlükdə Y.Qarayevin geniş erudisiyası, şəxsiyyətinin və yaradıcılığının miqyası, intellekti və səngimək bilməyən ictimai fəallığı barədə təsəvvür yaradır, onun alim fərdiyyətinin səciyyəsindən–- sabitlik, ardıcıllıq və məqsədyönlülükdən xəbər verir. Hələ 1950-ci illərin ortalarına təsadüf edən ilk qələm təcrübələrindən- ədəbi qeydlərindən başlayaraq, Yaşar Qarayevin ömür taleyi Azərbaycan ədəbiyyatının inkişaf stixiyası ilə sıx bağlanmış, öz ardıcıl tənqidi fəaliyyəti, müasir ədəbi prosesə, teatr hadisələrinə və klassik irsinin incələnməsinə istiqamətləndirmiş müntəzəm təşkilati işi və kitabları ilə o, cari ədəbi gerçəkliyi daim çağdaşlığa yönəltməyə çalışmışdır. Təsadüfi deyil ki, bu dövrdə mədəni-tarixi prosesə nəzəri-konseptual yön vermək, stixiyalı gedişatı dərk olunmuş ədəbi-bədii hərəkat səviyyəsinə yüksəltmək səyində bulunanlar içərisində Yaşar Qarayevin adı birincilər sırasında çəkilir. Belə ki, Azərbaycan EA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun nəzdində «Ədəbi proses» şöbəsinin yaradılması /1975/, Y.Qarayevin bilavasitə rəhbərliyi altında burada görülən işlərin real nəticəsi olaraq, illik ədəbi yekunların təşkili və «Ədəbi proses» məcmuələrinin /1976-1984/ meydana gəlməsi, Həmçinin, sonralar İttifaq miqyasında davamını tapan ilk mhəlli /Şərq/ realizm müşavirələrinin Bakıda keçirilməsi /1969;1972/ bu fəaliyyətin ilk əyani sənədləridir. Çağdaş ədəbi prosesin ideologiyası, fəlsəfəsi, inkişaf konsepsionunun hazırlanmasında Y.Qarayevin ən yaxından iştirakı bir gerçəkdir. Bütövlükdə bir sistem kimi çağdaş milli ədəbiyyatşünaslığın və ədəbiyyat nəzəriyyəsinin ərsəyə gəlməsində də Y.Qarayevin özümlü payı vardır. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının realizm və romantizm kimi köklü problemlərinin qoyuluşu tərzində və həlli təcrübəsində alim özünə qədərki mövcud fikir və mövqelərə rəğmən əsaslı dəyişikliklər etmiş, yeni metodoloji prinsiplər işləyib hazırlamışdır. Onun milli realizmin genezisi, tipologiyası və tarixi təkamül qanunauyğunluqlarına dair fundamental tədqiqatlarının nəzəri nəticələri habelə keçmiş İttifaq ərazisinə daxil olan türk xalqlarının ədəbiyyatşünaslığında dərin izlər buraxmış, bu sahədəki araşdırmaların metodoloji prinsiplərinə çevrilmişdir. Y.Qarayevin yeni milli realizm konsepsiyası, həmçinin, klassik maarifçilik ədəbiyyatının sosial-estetik təbiətinin, ideya-bədii strukturunun dərindən açılmasına bir zəmin olmuşdur. Y.Qarayevin bədii metod, janr, qəhrəman kimi kateqoriyaların işlənməsinə dair tədqiqləri milli ədəbiyyatşünaslığın arsenalını zənginləşdirmiş, onun bu barədəki dolğun nəzəri qənaətləri ayrı-ayrı janrların– dramaturgiya, poeziya və nəsrin milli estetik təbiəti və inkişaf xüsusiyyətlərinin öyrənilməsində metodoloji əsas olmuş, buna rəvac vermişdir. Tənqidçi Yaşar Qarayevin alim stixiyası tarixçiliyində daha bariz üzə çıxır. Milli ədəbiyyat tarixinin konkret bir mərhələsinin–Yeni dövr ədəbiyyatının nüfuzlu mütəxəssisi kimi tanınsa da, bunun təsbiti olaraq Azərbaycan ədəbiyyat elminə layiqli töhfələr olan «Realizm: sənət və həqiqət», «Faciə və qəhrəman», «Meyar–şəxsiyyətdir», «Ədəbi üfüqlər», «Hüseyn Cavid» kimi monoqrafiya və kitablar dərc etdirsə də, onun bu yöndə fəaliyyətinin miqyası «min illik poeziyamızın» üfüqləri boydadır. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin ayrı-ayrı dövrlərinin köklü problemlərinə aydınlıq gətirilməsində, son dövr elmi-ədəbi mübahisələrinin predmetinə çevrilmiş dövrləşdirmə və mərhələləşmə prinsiplərinin dəqiqləşdirilməsində, burda mövcud yanlış subyektiv və ideoloci sapıntıların aradan qaldırılmasında Y.Qarayevin məqalə, məruzə və çıxışları, ümumiləşdirici qənaətləri əsaslı rol oynamışdır. Ümumən Y.Qarayevin ədəbiyyat tarixçiliyinin elmi mahiyyəti onun təzkirəçi və vulqar sosioloci ənənəyə fəlsəfi nəzəri istiqamət verməsi, ədəbiyyat tarixini sadəcə faktlar yığını, mətnlər toplusu kimi, yaxud ictimai və ideoloci hərəkatların passiv kölgəsi kimi deyil, öz immanent inkişaf qanunauyğunluqları olan, estetik hərəkat zəminində araşdırmasındadır. Cəsarətlə söyləmək olar ki, çağdaş milli ədəbiyyat tarixi konsepsionunun ərsəyə gəlməsində aparıcı fiqurlardan biri Yaşar Qarayevdir, məhz onun rəhbərlik etdiyi Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda hazırlanan çox cildli ədəbiyyat tarixi bunun faktı ola bilər. Respublikamızda və respublika hüdudlarından kənarda /Rusiyada, İraqda, İranda, Türkiyədə/ dərc olunmuş 200-dən artıq elmi məqalə, o cümlədən beş monoqrafik tədqiqat, səkkiz tematik elmi-tənqidi məqalələr məcmuəsi: -«Səhnəmiz və müasirlərimiz», «Tənqid: problemlər, portretlər», «Poeziya və nəsr», «Ədəbi üfüqlər», «Meyar şəxsiyyətdir», «Tarix: yaxından və uzaqdan» və s. kimi sanballı bir yaradıcılığa malik Yaşar Qarayevin elmi fəaliyyətinin daha bir istiqaməti elmin təşkili, təcrübi-əməli fəaliyyət sahəsidir. Hələ 1972-ci ildən o, Yazıçılar İttifaqının Tənqid və ədəbiyyatşünaslıq şurasının sədri /SSRİ Yİ-da Tənqid Şurasının daimi üzvü/ olmuş, daha sonra Yazıçılar Birliyində Tənqid sahəsi üzrə katib kimi çalışmışdır. Onun MEA ilə əməkdaşlığının tarixi daha qədimdir. Əmək fəaliyyəti ilk gündən Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu ilə bağlanmış Y.Qarayev burada uzun illər şöbə müdiri, elmi işlər üzrə direktor müavini işləmiş və indi artıq on beş ildən artıqdır ki, İnstituta rəhbərlik etməkdədir. Respublikada ədəbiyyat elminin əsas mərkəzi kimi tanınan bu elm ocağında çağdaş elmi istiqamətlərin müəyyənləşdirilməsi, habelə həyata keçirilməsində alimin, elm təşkilatçısının iştirakı, rəhbər və yönəldici mövqeyi barizdir. Ədəbiyyatçı-alim kadrlarının yetişməsində, elmin ardıcıl olaraq «gəncləşdirilməsi» prosesində Y.Qarayev bir İnstitut rəhbəri kimi bu yöndə apardığı fəal siyasətlə, bilavasitə müəllim, öyrədici kimi təkrarsızdır. Onun elmi rəhbərliyi ilə onlarla namizədlik və doktorluq dissertasiyası müdafiə olunmuş, yüksək səviyyəli mütəxəssislər yetişmişdir. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan ədəbiyyatşünas və tənqidçilərinin son iki-üç nəslinin əksər nümayəndələri özünü «Yaşar Qarayev məktəbi»nin yetirməsi saymaqdadır. Son on illərdə Y.Qarayevin bir elmi-ictimai xadim kimi fəaliyyəti daha qabarıq nəzərə çarpmaqdadır. Uzun illər ərzində RSFSR-in, keçmiş İttifaqa daxil olan Orta Asiya respublikalarının, son çağlar qazandığımız milli müstəqillik dövründə isə Qərbi Avropanın və ABŞ-ın, yaxın İran, Türkiyə, İraq ölkələrinin alimləri ilə elmi-ədəbi əməkdaşlığın yaradılması, ədəbiyyatın xalqlar arasında bir mənəvi-mədəni körpüyə çevrilməsində alimin şəxsi təşəbbüsü və nüfuzunun əhəmiyyətli yeri vardır. Xaricə rəsmi səfərlər zamanı elm və mədəniyyəti təmsil etməsi Y.Qarayevin ictimai-mədəni həyatımızda miqyaslı iştirakını vurğulamaqdadır. Y.Qarayevin elmi-ədəbi fəaliyyəti Dövlət tərəfindən qiymətləndirilmiş, o, 1980-ci ildə «Poeziya və nəsr» kitabına görə Dövlət mükafatı, 1982-ci ildə isə filoloci elmin inkişafı və bu sahədə yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanmasına görə Əməkdar Elm Xadimi adını almış, çeşidli milli və beynəlxalq ödüllərlə, mükafatlarla təltif olunmuşdur. Lakin alimin ən böyük mükafatı elmi ictimaiyyət arasında nüfuzu, xalq tərəfindən sayılıb-seçilməsidir. Bu gün 65 yaşı tamam olan Yaşar Qarayevin mənalı alim ömrünün anımları beləcə Azərbaycan xalqının, onun milli ədəbiyyatının çağdaş tarixi ilə yaxından bağlıdır, daxilən ilgilidir. O tarix ki, bütün keşməkeşlərinə baxmayaraq, daim istiqlalına doğru süslənmiş və nəhayətdə onu tapmışdır. Çağdaş tariximizin, ədəbiyyatımızın, o sıradan onun ayrılmaz tərkib hissəsi olan Y.Qarayev yaradıcılığının ən böyük əsəri–yaratdığı, yarada bildiyi azadlıq, milli müstəqillik ideyalarıdır, istiqlalımızdır. O İstiqlal ki, gücü, potensiyası doğurduğundan daha çox hələ doğuracaqlarındadır…Yorulmaq bilmədən çalışan, qələm işlədən, əvvəlkindən daha artıq bir əzm və ehtirasla fəaliyyət göstərən alim nümunəsi, Yaşar Qarayev adı, imzası bunu təsdiq etməkdədir… ELM VƏ MƏDƏNİYYƏT XADİMLƏRİ YAŞAR QARAYEV HAQQINDA Yaşar Qarayev müasir ədəbi prosesi diqqətlə izləyən, bədii düşüncənin nəzəri problemləri ilə müntəzəm məşğul olan, çoxəsrli bədii sərvətimizin də ən yaxşı ənənələrini tədqiq və təbliğ edən istedadlı tənqidçi və ədəbiyyatşünas kimi tanınmışdır… Yaşar vətandaşlıq vəzifəsi kimi professional tənqidçiliyi özünə əsas ixtisas seçmişdir. Əsl ideyalı tənqid odur ki, orada yazıçı şəxsiyyəti, yazıçının gerçəkliyə münasibəti ilə yanaşı tənqidçi şəxsiyyəti, onun tənqidçi idealı həyat həqiqətlərinə və bədii həqiqətə münasibəti də aydın ifadəsini tapmış olsun. Bu keyfiyyət Yaşarın tənqidində güclüdür. Məmməd Cəfər. Ön söz //Qarayev Y. Poeziya və nəsr». – Bakı, 1979. – S.3 Yaşar Qarayev əsərdən əsərə inkişaf edən istedadlı alimdir. Onun keçən ilin sonunda nəşr edilən «Realizm: Sənət və həqiqət» monoqrafiyası buna ən yaxşı sübutdur… Monoqrafiyanı oxuyarkən müasir nəzəri –estetik və elmi-metodoloci nailiyyətlərə dərindən vaqif bir tədqiqatçı ilə üz-üzə gəlir, onun güclü məntiqinə, tənqidçi-alim düşüncəsinə inanırıq. Abbas Zamanov. Həqiqətlər və mübahisələr //Kommunist. – 1981. - 28 may Yaşar Qarayevin bu yaxınlarda çapdan çıxmış «Faciə və qəhrəman» adlı kitabı Azərbaycan ədəbiyyatında faciə canrının yaranması və inkişafı haqqında, habelə bu canrın nəzəri-estetik məsələlərinə dair ilk elmi əsərdir. Tam ziddiyyət və əməksevərliklə yazılmış bu kitab milli dramaturgiyamızın bir sıra mühüm və mürəkkəb məsələlərini işıqlandırır, bununla yanaşı müəllifin istedadı bir tədqiqatçı olduğuna, onun gələcəkdə yeni-yeni əsərlər yaradacağına ümid və inam doğurur. Mehdi Məmmədov. Faciə canrının tədqiqi //Ədəbiyyat və incəsənət. – 1966. -14 may Bu və ya digər əsərin ədəbiyyata və səhnəyə gətirdiyi yenilik və gözəlliyə həssas olan Y.Qarayev hər şeydən öncə tənqidi mühakimələri ilə diqqəti cəlb edir. Məmməd Arif. Teatr tənqidi //Ədəbiyyat və incəsənət, 1973. – 27 mart Yaşar Qarayev Azərbaycan ədəbi tənqidinin ən fəal və görkəmli nümayəndələrindən biridir. O, Azərbaycan ədəbiyyatının tarixinə, dramaturgiya ilə səhnənin qarşılıqlı əlaqələrinə, ədəbi metodların inkişaf xüsusiyyətlərinə, müasir ədəbi prosesin aktual problemlərinə dair istedadla yazılmış sanballı əsərlərin müəllifi kimi tanınmışdır… Bəkir Nəbiyev. Tədqiqatın vüsəti //Azərbaycan müəllimi. –1980, 14 mart Tənqidçinin ayırıb seçdiyi, məşğul olduğu problemlər öz-özlüyündə miqyaslı və möhtəşəmdir: intibah, maarifçilik, realizm, romantizm, sosialist realizmi, inqilabi romantika, faciə, komediya, lirika, satira problemləri! Müəllifin mənafeyi hər şeydən müqəddəs və uca tutduğu bədii ədəbiyyatın mənafeyi prinsipi – bu məsələlərin özəyidir, aparıcı qüvvəsidir. Bəxtiyar Vahabzadə. Tənqidçinin yeni uğurları //Bakı. – 1980. - 17 mart Yaşar Qarayev – çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatında 60-cılar nəsli kimi tanınanların ən parlaq nümayəndələrindən biri, bu nəslin tənqidçisidir. Ona görə yox ki, məhz bu nəsl yazıçıları, şairləri haqqında yazıb. Yox, Yaşarın bütün yaradıcılığına nəzər salsaq bu nəsl yazıçılarının əsərləri haqqında məqalələri, esseləri yalnız kiçik bir hissəni təşkil edər. Yaşar ona görə bu nəslin tənqidçisi hesab olunmalıdır ki, o nədən yazır-yazsın – «Kitabi Dədə Qorqud»dan, Orta əsrlər klassik şerimizdən, XIX əsr maarifçilərindən, XX əsr romantiklərindən, Sovet dövründə yaşayıb-yaratmış yazıçılardan, folklor örnəklərindən, ayrı-ayrı regionlarımızın söz irsindən, Güney Azərbaycan, İraq türklərinin ədəbiyyatından, yaxud da sırf nəzəri məsələlərdən, hər zaman haqqında bəhs etdiyi materiala məhz 60-cılar nəslinin estetik və ictimai meyarlarıyla yanaşır, tənqidçi və mütəfəkkir kimi yetişdiyi dövrün baxış nöqtəsindən nəzər salır. Anar. Yaşar tənqidinin yaşarlılığı //Yazıçı. ««Oğuz eli»» qəzetinin ayrıca buraxılışı. – 2000. - №6-7 Adətən biz fərdi üslub, məxsusi dəst-xətt, qələmin spesifikası dedikdə, nədənsə bədii sərvət yaradıcılarını – şairləri, nasirləri, dramaturqları nəzərdə tuturuq. Halbuki məhz belə bir məxsusilik tənqidçi və ədəbiyyatşünas qələminin də kəsərini və təsirini şərtləndirən mühüm estetik cəhətlərdəndir. Bu mənada Yaşar Qarayevin fərdi sintaksisi, obrazlı, dolğun təhkiyəsi, söylənilən mürəkkəb fikirlərin cümlələrdəki söz quruluşunda öz uyğun, həmahəng ifadəsini tapması, yəqin ki, bu kitabın oxucularında da razılıq hissi yaradır. Elçin. Tənqidçinin «mən»i və tənqidin problemləri //Ədəbiyyat və incəsənət. – 1976, 4 dekabr S bolğşim udovolğstviem proçital ə unikalğnuö kniqu Əşara Karaeva «Tarix: yaxından və uzaqdan», izdannuö v 1996 qodu…. Zdesğ polnota - ne tolğko duxovnoqo opıta, no i polnota razliçnıx sposobov, kotorımi mojno pisatğ o naşix problemax, proüessax, proisxodəhix v jizni i sudğbax naşix sovremennikov. Avtor neredko obrahaetsə k osmısleniö form proəvleniə gtniçeskoy i istoriçeskoy paməti v naüionalğnom xudojestvennom soznanii, naxodə pri gtom analoqiö s vzaimootnoşeniem çeloveka i istorii a gkzistenüialğnoy filosofii Karla Əspersa. Azad Mirzadjanzade. O bolğşom vklade… /Yazıçı. ««Oğuz eli»» qəzetinin ayrıja buraxılışı. – 2000. - №6-7 Yaşar Qarayev, ələ aldığı konular qarşısında dərin bilgisi, oricinal təhlil yeteneyilə oxucunu hər an yeni bir yorum, yeni bir fikri kəşf, yeni bir hökmlə üz-üzə gətirir, hətta bə‘zən onu sarsıyır və ya şaşırtır… O, bəsit bir şəkildə tarixi olayları sıralamır, ədəbi əsərlərin dil və yapı özəlliklərindən, temalarından yüzeysel bir şəkildə söz etmir, tarixi bir vakayi, ədəbi bir hadisəni, bir sənətkarın şəxsi başarı və hünərini, milli kültürün bir yanı, tamamlayan ünsürlərdən biri olaraq dəyərləndirir .Yavuz Akpınar. Bəlli başlı dönəmlər, zirvədə görüşən şəxsiyyətlər…//Yazıçı. ««Oğuz eli»» qəzetinin ayrıca buraxılışı. – 2000. - №6-7 Qardaşım Yaşar! Bizi bir-birimizə bağlayan böyük bir xalq mirasımız var. Tək bir dilin bu mirasına bizdə xoyrat, sizdə bayatı deyirlər. Bu xoyrat və bayatılarla öz-özümüzü ovundurduq, dərdimizi, qəmimizi yüngülləşdirmək istədik, yaşamaq üçün mücadiləni davam etdirərək ömür keçirdik: Yaşar könlüm, qəm içər yaşar könlüm Dostların arasıyla çırpınar, yaşar könlüm. Bağdaddan bir ah çəkər, Bakıda «Yaşar» könlüm. Əbdüllətif Bəndəroğlu. Xoyrat sağısı və salamı ilə// Yazıçı. ««Oğuz eli»» qəzetinin ayrıca buraxılışı. – 2000. - №6-7 Y.Qarayevin gəldiyi nəticə və ümumiləşdirmələr eyni dərəcədə Sovet Asiyasının bir çox xalqlarının ədəbiyyatlarına da şamil edilə bilər. Berdıbayev Raxmanqul. Azərbaycan realizminin mərhələləri //Sovetskaə törkoloqiə. – 1984. - №3. – S.85 Yaşar Qarayev, hər şeydən əvvəl, böyük alim-mütəfəkkir, məhsuldar filoloq-tədqiqatçıdır – etiraf etəmk lazımdır ki, istər təfəkkürünün səviyyəsinə, istəsə də qələminin miqyasına görə həkarları onunla müqayisəyə çətin gəlirlər. Yaşar müəllim istər poeziyadan, istər nəsrdən, istər dramaturgiyadan…. İstərsə də Şəki dialektindən yazsın, hər hansı halda gözəl yazır; istər Nizamidən, istər Füzulidən, istər M.F.Axundovdan…. istərsə də Hacı dayıdan danışsın, gözəl danışır. Və hərdən mənə elə gəlir ki, allah Yaşar Qarayevi bu dünyaya ona görə göndərib ki, Azərbaycan dilinin intellektual qüdrəti, emosional gücü barədə tam təsəvvür yaratsın… Cəfərov Nizami. Azərbaycanın ədəbiyyat filosofu //Yaşar Qarayev: Milli yaddaş təlimi – Azərbaycançılıq. – Bakı, 2001. – S. 3 Yaşar Qarayev həmişə mənə antik dövr titanlarını xatırladıb. Bu şəxsin özünəməxsus elmi və fərdi sanbalı çox təbii şəkildə, çox harmonik tərzdə birləşir. Düşüncənin ağırlığı və məntiqin pərvazı, beynəlmiləl dəyərlərlə milli dəyərlərin bir-birinə qaynayıb qarışması, mürəkkəbliyin sadəliyi və sadəliyin kamilliyi, yavaş hərəkətin inadlı səbatı və məqsədəyetmənin gözəgörünməz ehtirası – bütün bunlar titan zəhmətinin çətin sezilən, bəlkə də sezilməyən, amma əvəzsiz komponentləridir. Bir şey aydından aydındır. Özündə kosmik bir başlanğıc, daha doğrusu və əslində sonuc məkanı yarada bilən Yaşar Qarayev ona doğru gələn bir çox sahmansızlıqları sahmanlaşdıra bilir və bəlkə də onun bir alim, bir təşkilatçı kimi ən böyük missiyası elə budur Kamal Abdulla. Sahmanlaşdıran sonuc məkanı //Yazıçı. «Oğuz eli» qəzetinin xüsusi buraxılışı. – 2000. – № 6-7. – S.3 Yaşar Qarayev – universal tədqiqatçıdır. Lakin ilk növbədə o, nəzəriyyəçidir. Nəzəriyyə isə dərin ümumiləşdirmələr, fəlsəfi düşüncələr, təfəkkür itiliyi tələb edir. Məhz ona görə də eyni zamanda o estetikdir – bu isə bütövlükdə nəinki gözəllik haqqında ən dəqiq elmdir, həm də incəsənətin fəlsəfəsidir. Əlibəyli Gülrux. Düşünən dünyamız. – Bakı, 1998. – S. 152 ….Milli ədəbiyyatımızın ən önəmli mərhələlərindən olan 60-cı illər ədəbiyyatından söhbət gedəndə hələ o zaman nəsrdə Əkrəm Əylisli, Anar, Elçin, şer‘də Cabir Novruz, Fikrət Qoca, Tofiq Bayram, ədəbi tənqiddə Yaşar Qarayev o dövrün yaradıcıları, ən azı əsas nümayəndələri sayılırlar. Ədəbi tənqid sahəsində Yaşara ortaq olan yox idi. İndi də yoxdur. Bənərsiz üslubu və zəngin bədii dili ilə seçilən bu gənc tənqidçi özünün həmin rəqibsiz mövqeyini bu ahıl yaşlarında da bütünlüklə və uğurla qoruyub saxlamaqdadır. Ağamusa Axundov // Yazıçı. ««Oğuz eli»» qəzetinin ayrıca buraxılışı. – 2000. - №6-7 Y.Qarayevin nəzəri planda qaldırdığı və həmişə səy göstərdiyi belə problemlər sırasında xüsusilə klassik Azərbaycan ədəbiyyatında renesans və maarifçilik problemlərini qeyd etmək lazımdır. Ümumiyyətlə, Y.Qarayev üçün, ədəbi prosesi emprik, faktlar və hadisələr yığımı kimi nəzərdən keçirmək yox, əksinə, ümumi nəzəri-estetik kateqoriyalar (məsələn: renesans, marifçilik, realizm, romantizm) işığında təhlil etmək xasdır. Şamil Salmanov. Sənətin mahiyyəti //Ədəbiyyat və incəsənət. – 1980, 29 fevral Öz ustadlarının ənənələrini uğurla davam etdirən, tənqidi əsl yaradıcılıq səviyyəsinə qaldıran, ədəbi prosesdə öz mötəbər sözü ilə seçilən tənqidçilərdən biri də Yaşar Qarayevdir. Məlumdur ki, tənqidçi, təkcə bədii ədəbiyyatı şərh etməklə kifayətlənmir, həm də sənətin estetik-tərbiyəvi cəhətlərini təbliğ edir, oxucu ilə ədəbiyyat arasında, bir növ, canlı əlaqə və ünsiyyət yaradır. Yaşar Qarayevin müasir ədəbiyyatımızla, onun problemləri ilə bağlı yazılarında biz bu əsas xüsusiyyəti görürük. Nizaməddin Babayev. Tənqidi fikrin üfüqləri. //Azərbaycan. – 1986. . – №5. - S.184 Böyük alim səlahiyyətini qazanan Yaşar Qarayev çoxsahəli və bənzərsiz yaradıcılığa malik şəxsiyyətdir. Şübhəsiz, onun kamal dünyasında ədəbiyyatşünaslıq problemləri aparıcı rola malikdir, ana xətt təşkil edir. Alimin bu sahədə gördüyü əvəzsiz xidmətlər dərin ehtiram və qibtəyə layiqdir. Teymur Bünyadov. Gözəl insan, böyük alim. //Yazıçı. ««Oğuz eli»» qəzetinin ayrıca buraxılışı. – 2000. - №6-7 Yaşarın istedadı, təxəyyülü və təfəkkürü qələmə aldığı, haqqında fikir və söz dediyi böyük şəxsiyyətlərin, mütəfəkkirlərin səviyyəsinə uyğun olduğu üçün tutarlı, elmi və ehtiraslı olur. Yaşar nə yazıbsa, ürəkdən yazıb. Məhz buna görədir ki, hədərə gedəni demək olar ki yoxdur. Bu dediklərimə Yaşarın təvazökarlığını, nəfsinə hakimliyini, şəxsiyyətinin ziyalı bütövlüyünü də əlavə etmək istərdim. Şirməmməd Hüseynov. Oxucu sözü //Yazıçı. ««Oğuz eli»» qəzetinin ayrıca buraxılışı. – 2000. - №6-7 Bu günkü elmi, ədəbi-mədəni gerçəkliyimizdə kifayət qədər yüksək nüfuz və ləyaqət sahibi olan «Yaşar Qarayev» imzası, cəsarətlə demək olar ki, artıq iyirminci yüzillik Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının ən mötəbər imzaları sırasına daxil olmuşdur. Hələ tələbəlik illərindən ədəbi məqalələr yazmağa başlayan, universiteti bitirdikdən sonra isə Akademiyanın Ədəbiyyat institutuna gələrək birbaşa elmi fəaliyyətə qoşulan, sıravi elmi işçilikdən Azərbaycanda filoloci fikri istiqamətləndirən əsas elmi müəssisənin rəhbərliyinə qədər çətin və şərəfli yol keçən Yaşar Qarayev indi tanınmış nəzəriyyəçi-alim, nüfuzlu tənqidçi və ictimai ədəbiyyat tarixçisidir. Qasımlı Məhərrəm. Yaşar Qarayev-60 //Dil və ədəbiyyat. – 1996. - №4. – S.115 Yaşar Qarayevin tədqiqatçı kamilliyi, alim həssaslığı, obyektivliyi və müdrikliyi onu ziyalı kimi bütün respublikada sevdirib, şöhrətləndirib. Respublikamızda onlarla elmlər doktoru və elmlər namizədi Y.Qarayevin yetirməsidir. Alimlik zirvəsində ona rəğbət bəsləyənlərdən biri də mənəm. Ancaq səmimiyyətlə deyirəm ki, Yaşar mənim qəlbimdə həmişəyaşar şagird-recissor dostum kimi canlı, səmimi və əbədidir Həsənağa Turabov. Mənim ilk recissorum //Yazıçı. ««Oğuz eli»» qəzetinin ayrıca buraxılışı. – 2000. - №6-7 İyirminci yüzillikdə ədəbi tənqidimizin, ədəbiyyatşünaslığımızın uğurları, zənginliyini Yaşar Qarayevin yaradıcılığı olmadan tam təsəvvür etmək mümkünsüzdür. Hüseyn Abbaszadə. Böyük tənqidçilər belə olurlar // Yazıçı. ««Oğuz eli»» qəzetinin ayrıca buraxılışı. – 2000. - №6-7 Yaşar Qarayev ədəbiyyat, hər hansı şer, nəsr haqqında çox dəqiq, məntiqi, həm də obyektiv fikir söyləyə bilən gözəl alim və ziyalıdır Qabil //Yazıçı. ««Oğuz eli»» qəzetinin ayrıca buraxılışı. – 2000. - №6-7 Yaşar elm aləminin şairi, ədəbi-bədii aləmin alimidir. Onun təfəkkürü bədii duyumla rasional düşüncənin üzvi vəhdətindən yoğrulmuşdur. Səlahəddin Xəlilov. Ədəbiyyatdan fəlsəfəyə…//Yazıçı. ««Oğuz eli»» qəzetinin ayrıca buraxılışı. – 2000. - №6-7 ƏSƏRLƏRİ KİTABLARI A) Azərbaycan dilində 1. Azərbaycan ədəbiyyatında faciə canrı. Red. H.Orucəli. – Bakı: Azərbaycan EA-nın nəşri, 1965. – 192 s. 2. Azərbaycan realizminin mərhələləri. (Kitabın üzqabığında əsərin adı «Realizm: sənət və həqiqət») Red. K.Talıbzadə.– Bakı: Elm, 1980.–257 s. 3. Ədəbi üfüqlər. Red. Musa Ələkbərli. – Bakı: Gənclik, 1985. – 288s. 4. Xarı bübülün nağılı. (İlyas Əfəndiyevin həyat və yaradıcılığı haqqında). Red. Azər Bağırov. – Bakı: Azərnəşr, 1995. – 53 s. 5. İlyas Əfəndiyev. (Mühazirəçiyə kömək). Red.V.Paşayev. - Bakı: Bilik, 1987. – 50 s. 6. Meyar – şəxsiyyətdir. Red. Arif Səfiyev. – Bakı: Yazıçı, 1988. – 456s. 7. Poeziya və nəsr. Red. və ön söz M.Cəfər. – Bakı: Yazıçı, 1979. – 198 s. 8. Poeziyanın kamilliyi. (B.Vahabzadənin yaradıcılığı haqqında). Red. A.Səfiyev. – Bakı: Yazıçı, 1985. – 193 s. - Ş. Salmanovla birlikdə Kitabın içindəkilər: Poeziya – Poetik «mən»in doğuluşu; Lirika və zaman. Mənəvi axtarışlar yolu ilə; Epik poeziyanın imkanları. Dramaturgiya – Daxili aləmin səsi; Tarix və müasirlik; Sabah nəfəsli sənətkar. 9. Səhnəmiz və müasirlərimiz. Red. Arif Səfiyev. – Bakı: Azərnəşr, 1972. – 252s. 10. Şərqin dahisi. (Füzuli- 500). Red.İsmayıl Vəliyev.– Bakı: Azərbaycan ensiklopediyası, 1996. – 55s. (Mətn Azərbaycan, rus, ingilis, fransız dillərindədir) 12. Tənqid: problemlər və portretlər. Red. Z.Qiyasbəyli. – Bakı: Azərnəşr, 1976. – 212 s. * * *
13. Вагиф. Очерк творчества. Выдающиеся люди Азербайджана. Ред. В.Портнов. – Баку: Язычы, 1984. – 32 с. 14. Гений Востока. (Физули – 500). – Баку: Азербайджанская Енциклопедия , 1996. – С.27-47 15. Гусейн Джавид. (К 100 летию со дня рождения) . – Баку: Коммунист, 1982. – 97с. 16. Джафар Джабарлы. Ред. В.Портнов. – Баку: Язычы, 1982. – 28 с. 17. Жанр трагедии в Азербайджанской драматургии. Автореферат диссертации на соиск. Учен. ст. к.ф.н. – 20 с. 18. Мирза Алекпер Сабир. – Баку: Язычы, 1987. – 36с. 19. Мирза Фатали Ахундов. – Баку: Ишыг, 1988. – 15с. 20. Мирза Фатали Ахундов. Ред. В.Портнов – Баку: Язычы, 1982. – 36с. 21. Низами Гянджеви. Ред. Дж.Джафаров. –Бак: Елм. 1991. –17с.- совместно с А..Рустамовой 22. Самед Вургун. Выдающиеся люди Азербайджана. Ред.Т.Гусейнзаде.–Баку: Язычы,1986.– 46 с.- совместно с А.Гаджиевым 23. Сокровищница этических и эстетических ценностей. («Книга моего Деда Коркуда») – Баку: Элм, 1999. – 30 с. – cовместно с Б.Набиевым 24. Становление и развитие реализма в Азербайджанской литературе. Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора филологических наук. – Баку, 1979. – 44с. 25. Этапы Азербайджанского реализма. Ред. Т.Гусейнзаде. – Баку: Язычы, 1983. – 286 с. Ъ/ Хариъи диллярдя 26. Азярбайъан ядябиййаты. Нашири Й.Акпынар. – Истанбул, 1999. – тцрк дилиндя 27. Мирзя Фятяли Ахундов. – Бакы: Йазычы, 1982. -инэилис дилиндя 28. Молла Пянащ Вагиф. – Бакы: Йазычы, 1983.- инэилис дилиндя 29. Мирзя Ялякбяр Сабир. Очерк. – Бакы, 1987. - инэилис дилиндя 30. Халг мянявиййатынын эцзэцсц (Китаби Дядя Горгуд). – Бакы: Елм, 1999. – 36 с. - Бякир Нябийевля бирликдя - инэилис дилиндя 31. Шяргин дащиси (Фцзули – 500). – Бакы: Азярбайъан Енсиклопедийасы, 1996. – С. 17-27 - инэилис дилиндя 32. Шяргин дащиси (Фцзули – 500). – Бакы: Азярбайъан Енсиклопедийасы, 1996. – С. 47- 52с. – франсыз дилиндя VII. MƏQALƏLƏRİ A) Azərbaycan dilində 33. Açıq dialoq: Yüklə 1,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|