N.Ə. SƏLİmova, B.Ş.ŞAhpəLƏngova

 
 
 
 
 
 
 
 
 
    III 
   
V 
  I          9             II 
   
4               5 
 
         
                  6 
 
 
                 9 
      8 
1 
 
VI 
9 
       3
 2
 
  IV 
Şə
kil 8.3. Alkilbenzolsulfonatların istehsalı prosesinin 
                               texnoloji sxemi 
1,5  –  soyuducular;  2,3  –  sulfuratorlar;  4  –  durula
şdırıcı  kalon;                 
6,7  –  neytralla
şdırıcılar;  8  –  çökdürücü;  9  –  nasoslar;  I  – 
alkilbenzol; II – oleum; III – su; IV - t
ərkibində alkilbenzol qarışığı 
olan  75–78%
–
li  sulfat  tur
şusu;  V  –  NaOH;  VI  –  NaOCI;  VII  – 
sulfanol pastası.  
         
    
VII 
7 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
287 
9. Nitrolaşma və nitrozilləşmə prosesləri 
 
Üzvi birl
əşmələrə nitroqrupun (-NO
2
) v
ə nitrozoqrupun (-
NO) müxt
əlif üsullarla daxil edilməsi proseslərinə uyğun olaraq 
nitrola
şma  və  nitrozlaşma  prosesləri  deyilir.  Karbohidrogen 
atomunda  bir  v
ə  ya  bir  neçə  hidrogen  atomunun  nitroqrup  ilə 
əvəz  olunmasından  əmələ  gələn  birləşmələrə  nitrobirləşmələr 
deyilir. Nitroqrupun birl
əşdiyi karbohidrogen radikalından asılı 
olaraq  nitrobirl
əşmələr  2  yerə  bölünür:  alifatik  və  aromatik 
nitrobirl
əşmələr.  Nitroqrupu    –NO
2
  nitrit  qrup  il
ə  (-ONO) 
qarı
şıq salmaq olmaz. Nitroqrup aşağıdakı quruluşa malikdir: 
N
O
O
+
+
N
O
O
-
-
 
 
9.1. Alifatik nitrobirləşmələrin alınma üsulları 
 
         Nitroalkanların ümumi formulu C
n
H
2n+1
NO
2
 v
ə ya R-NO
2
. 
Nitroalkanlar  h
əm  də  ümumi  formulu  R–ONO  olan 
alkilnitritl
ərlə  (nitrit  turşusunun  efirləri)  izomer  maddələrdir. 
Nitroalkanların  izomerliyi  karbon  skeletinin  izomerliyi  il
ə 
ba
ğlıdır.   
Nitroalkanlar  birli–  RCH
2
NO
2
,  ikili–  R
2
CHNO
2
  v
ə üçlü– 
R
3
CNO
2
 ola bil
ər.  Nitroalkanların alınma üsulları: 
1. Alkanların nitrolaşması (Konovalov, Xess) 
Nitrat  tur
şusu  adi  şəraitdə  praktiki  olaraq  alkanlara  təsir 
etmir.  Yüks
ək temperaturda və qatı nitrat turşusundan istifadə 
olunduqda  karbohidrogenl
ərin  dərin  destruksiyası  baş  verir. 
Alkanlar  qatı  nitrat  v
ə  ya  qatı  nitrat  ilə  sulfat  turşuları 
qarı
şığının  təsirindən  oksidləşməyə  məruz  qalırlar.  Nitrolaşma 
ancaq duru nitrat tur
şusunun təsiri ilə yüksək temperaturda baş 
verir  (M.
İ.  Кonovalov,  1888  il.).  Rus  alimi  M.İ.Konovalov 
mü
əyyən  etmişdir  ki,  alkanları  durulaşmış  (11–14%-li)  nitrat 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
288 
tur
şusu  ilə  birlikdə  qapalı  qabda  qızdırdıqda  nitrobirləşmələr 
əmələ gəlir.  
          R–H + HO–NO
2
 
→
 R–NO
2
 + H
2
O........(9.1) 
Reaksiyanın sür
əti kiçik və çıxımı da az olur. Tərkibində 
üçlü  karbon  atomu  olan  alkanların  nitrola
şması  prosesində 
yax
şı  nəticələr  alınır.  Reaksiya  polinitrobirləşmələrin  alınması 
v
ə  oksidləşdirici  proseslərin  baş  verməsi  ilə  müşayiət  olunur. 
Alkanların  nitrola
şma  üsullarından  təcrübi  əhəmiyyət  kəsb 
ed
ənləri aşağıdakılardır:  
1)  350–500
о
С temperaturda qaz fazada 40–70% -li nitrat 
tur
şusu 
 
il
ə aparılan nitrolaşma üsulu (Xess üsulu ilə nitrolaşma, 
1936 il.);  
2)  Maye  fazada  100–200
о
С  temperaturda  50–70%-li 
HNO
3
 il
ə aparılan nitrolaşma üsulu;  
3)  Maye  v
ə  ya  qaz  fazada  azot  di  və  ya  tetraoksidinin 
i
ştirakı ilə aparılan nitrolaşma üsulu.  
S
ənayedə  250–500
о
С  temperaturda  nitrat  turşusu 
buxarlarının i
ştirakı ilə buxar fazalı nitrolaşma prosesləri geniş 
t
ətbiq olunur.  
Buxar 
fazalı 
nitrola
şma  prosesinin  temperaturu 
karbohidrogenl
ərin  quruluşundan  və  karbon  zəncirinin 
uzunlu
ğundan asılı olur: izobutan  150
о
С– də nitrolaşdığı halda, 
metanın 
nitrola
şması  370
0
C–d
ə  baş  verir.  Reaksiya 
karbohidrogenl
ərin  krekinqi  ilə  müşayiət  olunduğuna  görə 
n
əticədə  müxtəlif  uzunluqda  karbohidrogen  zənciri  olan 
mononitroalkanlar 
əmələ gəlir (destruktiv nitrolaşma).  
Nitrola
şma  prosesində  istifadə  olunan  nitrat  turşusunun 
40%–i  nitrola
şdırıcı  kimi  sərf  olunur,  onun  qalan  hissəsi  isə 
oksidl
əşdirici  kimi  təsir  göstərir.  Odur  ki,  nitrobirləşmələrlə 
yana
şı həmçinin də doymamış birləşmələr, spirtlər, ketonlar və 
tur
şular  da  əmələ  gəlir.  Nitrolaşma  prosesi  sərbəst  radikal 
mexanizm üzr
ə baş verir: 
 
  

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
289 
                  HONO
2  
→
  HO
•
  + 
•
NO
2 
                 RH   +   HO
•
 
→
 
•
R +H
2
O 
                RH + 
•
NO
2
 
→
 
•
R  +   HNO
2
 
                        
•
R+ 
•
NO
2
 
→
 R NO
2
 
                         
•
R+ 
•
NO 
→
 R NO...............(9.2) 
 
2. Mayer və Kornblyum reaksiyaları ilə alifatik 
nitrobirləşmələrin alınması. 
 Mayer reaksiyası: 
CH
3
Br + AgNO
2
 
→
 CH
3
NO
2
 + AgBr.............(9.3) 
Kornblyum reaksiyası. 
CH
3
CH
2
Br + NaNO
2
 
→
 CH
3
CH
2
NO
2
 + NaBr........(9.4)  
Bu  reaksiyalar  S
N
2  mexanizmi  il
ə  gedir  və  yan  məhsul 
kimi nitrat tur
şusunun efirləri əmələ gəlir (S
N
1mexanizmi). 
 
3. Aminlərin oksidləşməsi ilə nitroalkanların alınması.  
 
Nitrobirl
əşmələr aminlərin oksidləşməsi ilə də alına bilər: 
 
RCH
2
CH
2
NH
2
RCH
2
CH
2
NO
2
[O]
........(9.5) 
Nitrobirl
əşmələrə aşağıdakı oktet formulu uyğun gəlir: 
                   
v
ə ya 
       
          
RCH
2
NO
2
RCH=N
O
O
 
O
N
O
-1
/
2
-1
/
2
....(9.6) 
R
N
O
O
 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
290 
        Parafinl
ərin  nitrolaşması  həmişə  karbohidrogenlərin 
artıqlı
ğı şəraitində (3:1–dən 10:1–ə qədər) aparılır və ona görə 
d
ə yalnız mononitrotörəmələr alınır. Propanın 40–70%–li nitrat 
tur
şusu  ilə  nitrolaşma  prosesi  əhəmiyyətlidir.  Reaksiyanın 
optimal 
şəraiti: temperatur 400–500
0
C,  kontakt  müdd
əti 0,5–2 
san,  t
əzyiq  0,5–1  MPa,  C
3
H
8 
:  HNO
3
  mol  nisb
əti  5:1.  Alınan 
nitroparafinl
ər  qarışığında  25%  nitrometan  (T
qay.
=101,2
0
C), 
10% 
nitroetan 
(T
qay.
=114
0
C), 
25% 
1–nitropropan 
(T
qay.
=131,6
0
C) v
ə 40% 2–nitropropan (T
qay.
=120,3
0
C) olur. Bu 
madd
ələr müxtəlif qaynama temperaturuna malik olduqlarından 
rektifikasiya yolu il
ə ayrıla bilərlər.  
 
9.1.1. Propanın qaz fazada nitrat turşusunun iştirakı  
             ilə nitrolaşma prosesinin texnologiyası 
 
Propanın  qaz  fazada  nitrat  tur
şusunun  iştirakı  ilə 
nitrola
şma  prosesinin  texnoloji  sxemi  şəkil  9.1.–də 
göst
ərilmişdir.  Proses  adiabatik  tipli  silindrik  nitrolaşma 
reaktorunda  aparılır.  1  qızdırıcısında  qızdırılmı
ş  propan  2 
nitrola
şma  reaktorunun  aşağı  hissəsindən  daxil  olur.  Reaksiya 
m
əhsulları  (nitrolaşma  və  oksidləşmə  məhsulları)  reaksiyaya 
girm
əmiş propan ilə birlikdə 3 soyuducusunda su ilə soyudulur 
v
ə oksidləşmə məhsulu olan aldehidlər və ketonlardan ayrılmaq 
üçün 4 absorberin
ə daxil olur. Absorber hidroksilamin xloridin 
sulu  m
əhlulu ilə suvarılır ki, o da karbonil birləşmələri oksim 
şəklində  əlaqələndirir.  Maye  absorberin  kubundan  6 
buxarlandırma 
kalonuna 
gönd
ərilir.  Nitroparafinlər  və 
oksiml
ərin  hidrolizindən  əmələ  gələn  aldehidlər  və  ketonlar 
absorbentd
ən  qovulur.  6  buxarlandırıcı  kalondan  buxarlar  7 
kondensatoruna  daxil  olaraq  kondensl
əşir  və  8  separatorunda 
iki t
əbəqəyə ayrılır. Aşağı təbəqə – su təbəqəsi 6 buxarlandırıcı 
kalonun yuxarı bo
şqablarına  verilir. Yuxarı – üzvi təbəqə isə 9 
rektifikasiya  kalonuna  gönd
ərilir.  9  rektifikasiya  kalonunda 
asan  uçucu  aldehidl
ər  və  ketonlar  qovulur,  nitrobirləşmələr 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
291 
qarı
şığı  isə  kalonun  kubuna  yığılır.  Alınan  nitrobirləşmələr 
qarı
şığı  sonra  yenidən  emal  olunur.  Ardıcıl  olaraq  su, 
nitrometan, nitroetan, 2–nitropropan v
ə 1–nitropropan qovulur. 
Prosesin  iqtisadi  s
əmərəliliyi  propan  və  azot  oksidlərinin 
absorberd
ə  tutulub  yenidən  reaktora  qaytarılmasından  asılıdır. 
Bu 
üsulla 
nitroparafinl
ərin  istehsalı  prosesi  partlayış 
t
əhlükəlidir. Yüksək temperaturda  prosesin aparıldığı aparatlar 
nitrat  tur
şusunun  qüvvətli  aqressiv  təsirinə  məruz  qaldığından 
aparatların  hazırlanmasında  xüsusi  legirl
ənmiş  poladdan, 
ferrosilidd
ən, titan və tantaldan istifadə  olunur.  
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
292 
 
 
 
 
I
                      
1
 
                          
  VII 
 
       12 
   
IX 
                         X 
 
VIII                13 
IV 
VI 
Şə
kil 9.1. Propanın nitrolaşma prosesinin texnoloji 
sxemi 
1 – qızdırıcı; 2 – reaktor; 3 – soyuducu; 4 – absorber; 5 – 
istid
əyişdirici;    6 – buxarlandırıcı kalon; 7 – kondensator; 
8 – separator; 9 – rektifikasiya kalonu; 10 – qaynadıcı; 11 – 
nasoslar; 12 – NO–nun regenerasiyası bloku; 13 – propanın 
regenerasiyası bloku; I – propan; II – nitrat tur
şusu; III – su 
buxarı; IV – nitroparafinl
ər; V – aldehid və ketonlar; VI – 
N
2
, CO, CO
2
; VII – su; VIII – hava; IX – qaytarılan nitrat 
tur
şusu; X– qayıdan propan.
 
   
2   
   
3 
  4
 
 
 5 
 
   
II 
 
    7         8                        7          V 
 
 
 
 
 
      
         
6                                     9
       
 
     
 
         III                                    10 
  11 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
293 
9.2. Aromatik nitrobirləşmələrin alınma üsulları 
 
Aromatik  nitrobirl
əşmələr  çox  böyük  tətbiq  sahələrinə 
malikdir.  Onlardan  boyaq  s
ənayesində,  dərman  preparatları, 
partlayıcı  madd
ələr  və  s.  istehsalında  istifadə  olunur. 
Nitrobenzol 
əsasən (90%–
 
ə qədər) anilin istehsalına, boyaların 
sintezin
ə  (2%–ə  qədər),  və  s.  sərf  olunur.  Aromatik 
karbohidrogenl
ərin  nitrat  turşusu  ilə  nitrolaşması  aşağıdakı 
t
ənliklə ifafə olunur: 
Q
O
H
NO
Ar
HONO
H
Ar
+
+
−
→

+
−
2
2
2
.......(9.7) 
Aromatik nitrobirl
əşmələrin alınma üsulları 
1.  Nüv
ədə  nitroqrupu  olan  nitrobirləşmələri  aromatik 
karbohidrogenl
ərin  nitrat  və  sulfat  turşusu  qarışığının 
(nitrola
şdırıcı qarışıq) iştirakı ilə nitrolaşması üsulu ilə alırlar: 
O
H
NO
H
C
H
C
HONO
2
2
5
6
6
6
2
+
→

+
.......(9.8) 
Benzolun nitrola
şması reaksiyasının mexanizmi: 
 
  
−
+
+
+
+
→
←
+
4
3
2
4
2
3
2
2
HSO
O
H
NO
SO
H
HNO
.......(9.9) 
 
 
+
+NO
2
+NO
2
+
H
NO
2
NO
2
+
H
+
 
                                                               ............(9.10) 
        
    
4
2
4
SO
H
HSO
H
→

+
−
+
 .......(9.11) 
                 
 
Benzolun  nitrola
şması  zamanı  ikinci  nitroqrup  meta- 
v
əziyyətində birləşir. İkinci nitroqrupun benzol nüvəsinə daxil 
edilm
əsi  daha  sərt  nitrolaşma  şəraitində  –  daha  yüksək 
temperaturda,  nitrat  tur
şusunun  daha  yüksək  qatılığında  baş 
verir.  Aromatik  nüv
əyə  üçüncü  nitroqrupun  daxil  edilməsi 
böyük ç
ətinliklə meta– vəziyyətində gedir: 
 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
294 
NO
2
NO
2
NO
2
NO
2
NO
2
NO
2
HNO
3
HNO
3
HNO
3
 
       ....................(9.12) 
Benzol  nüv
əsində  elektrodonor  əvəzləyicilərin  olması  üç 
nitroqrupu  adi 
şəraitdə  nüvəyə  daxil  etməyə  imkan  verir. 
M
əsələn, toluol aşağıdakı sxem üzrə nitrolaşır: 
 
  
H N O
3
H N O
3
H N O
3
C H
3
C H
3
C H
3
C H
3
N O
2
N O
2
N O
2
N O
2
N O
2
N O
2
 
                                                                     .............(9.13) 
 
Nüv
ədə  2  əvəzləyicisi  olan  benzolun  homoloqlarının 
nitrola
şması  zamanı  sterio  effekt  müşahidə  olunur.  Əgər  bu 
əvəzləyicilər  para–  vəziyyətdədirsə,  onda  nitroqrup  kiçik 
əvəzləyici yanında olur: 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
295 
    
N O
2
H N O
3
C H
3
C H
3
C
C
C H
3
C H
3
C H
3
C H
3
C H
3
C H
3
..........(9.14) 
Nitrola
şmanın  sürəti  substrat  (mühit)  və  nitrolaşdırıcı 
qarı
şığın  tərkibindən  asılıdır.  Məsələn,  nitrobenzolun 
nitrola
şması  zamanı  90%–li  nitrat  turşusundan  istifadə 
olunduqda  optimal  n
əticə  əldə  olunur.  Nitrat  turşusunun 
qatılı
ğının  80%–ə  qədər  azaldılması  reaksiya  sürətinin  3000 
d
əfə azalmasına  səbəb olur. 
Hal-hazırda  mü
əyyən  olunmuşdur  ki,  nitrat  turşusu  ilə 
sulfat  tur
şusu  qarışığı  arasında  aşağıda  göstərilən  tənlik  üzrə 
tarazlıq yaranır: 
−
+
+
+
+
→
←
+
4
3
2
4
2
3
2
2
HSO
O
H
NO
SO
H
HNO
.......(9.15) 
T
əmiz nitrat turşusu nitrolaşma şəraitində aşağıdakı sxem 
üzr
ə dissossasiyaya uğrayır: 
O
H
NO
NO
HONO
2
3
2
2
2
+
+
→
←
−
+
.......(9.16) 
Nitronium  kationunun  –
+
2
NO   i
ştirakı  ilə  nitrolaşma 
prosesi hidrogenin 
əvəz olunması ilə gedir: 
       
NO
2
+
HSO
4
-
NO
2
+
H
2
SO
4
.........(9.17) 
 
2.  Yan  z
əncirində nitroqrup olan aromatik nitrobirləşmə-
l
ərin alınması üsulları alifatik sıra nitrobirləşmələrinin alınması 
üsulları kimidir: 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
296 
Benzolun  homoloqlarının  duru  nitrat  tur
şusunun  iştirakı 
il
ə nitrolaşdırılması (Konovalov reaksiyası):  
 
  
O
H
NO
CH
Ar
HONO
CH
Ar
2
2
2
2
3
+
−
→

+
−
.......(9.18) 
Yan  z
əncirdə  olan  hallogen  törəmələrinin  gümüş  nitrit  ilə 
qar
şılıqlı  təsirindən  yan  zəncirdə  nitroqrup  saxlayan  aromatik 
nitrobirl
əşmələr əmələ gəlir (Mayer reaksiyası): 
  
AgCI
NO
CH
H
C
CI
CH
H
C
AgNO
+
−
→

−
+
2
2
5
6
2
5
6
2
 
                                                                  ................(9.19) 
Aromatik 
karbohidrogenl
ərin 
nitrola
şma 
prosesi 
heterogen  mühitd
ə  gedir.  Belə  mühitdə  iki  maye  – 
karbohidrogen v
ə turşular qarışığı olur. Bu mühitlər qismən bir-
birind
ə  həll  olur.  Aromatik  karbohidrogenlərin  sənaye 
nitrola
şmasının  sürəti  son  nəticədə  nitrolaşdırıcı  qarışığın 
qatılı
ğından  asılı  olur  ki,  bu  nisbət  də  aşağıdakı  tənliklə 
mü
əyyən edilir: 
[
]
[
]
4
2
2
4
2
SO
H
O
H
SO
H
−
 
Aromatik  karbohidrogenl
ərin  nitrolaşdırılması  zamanı 
sulfat,  nitrat  tur
şularının  su  ilə  qarışığının  nitrolaşdırıcı 
qabiliyy
əti nitrolaşdırıcı aktivlik faktoru (n.a.f.) ilə xarakterizə 
olunur:  
C
C
N
S
f
a
n
−
=
140
140
.
.
.
.......(9.20) 
Burada S
C 
v
ə N
C
 tur
şu qarışığında uyğun olaraq sulfat və 
nitrat  tur
şusunun  qatılıqlarıdır  (kütlə  %-i  ilə).  N
C 
0
→

C
N
  
S
S
f
a
n
→

.
.
.
  olur.  Ba
şqa  sözlə  nitrolaşdırıcı  aktivlik 
faktoru  i
şlənmiş  sulfat  turşusunun  qatılığına  uyğun  gəlir.  Hər 
bir nitrola
şma prosesi üçün n.a.f. həddi mövcuddur. Bu qiymət-
d
ən  aşağı  həddə  praktik  olaraq  nitrolaşma  getmir.  Nitrolaşma 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
297 
prosesi  zamanı  yan  m
əhsullar  da  alınır.  Bunlara  nitrofenollar, 
di-, trinitrofenollar v
ə aşağıdakı kompleks birləşmələr aiddir.  
4
2
3
6
6
SO
zH
H
yONOSO
H
xC
⋅
⋅
(benzol üçün) 
       
4
2
3
3
5
6
3
2
SO
H
H
ONOSO
CH
H
xC
⋅
⋅
(toluol üçün) 
Aromatik 
karbohidrogenl
ərin  nitrolaşması  zamanı 
fenolların 
əmələ gəlməsini müxtəlif müəlliflər müxtəlif cür izah 
edirl
ər.  Bunlardan  bir  neçə  mümkün  olan  sxem  aşağıdakı 
kimdir: 
Birinci sxem: 
 
2
2
HNO
OH
Ar
HONO
H
Ar
+
−
→

+
−
.......(9.21) 
Fenollar  aromatik  karbohidrogenl
ərə  nəzərən  daha  sürətlə 
nitrola
şırlar: 
 
+
+
+
+
=
−
→





→

+
−
H
O
N
ArO
Ar
NO
H
Ar
H
NO
2
2
 
                                                                                       
.............(9.22) 
İkinci sxem: 
NO
ArOH
H
O
N
O
Ar
+
→

+
=
−
−
+
 
         
                                                                           
............(9.23)                                    
                                                                                       
 
Üçüncü sxem: 
2
3
2
3
3
3
4
2
2
N
HNO
ArOH
O
H
NO
N
N
Ar
NO
N
N
Ar
NO
ArNO
HNO
ArNO
O
N
H
Ar
+
+
→

+
−
=
−
−
=
−
→

+
+
→

+
−
.....(9.24)                 
Tur
şu  qarışığının  qatılığını  və  temperaturu  artırdıqda 
reaksiya 
qarı
şığında  yuxarıda  qeyd  olunan  kompleks 
birl
əşmələrin  əmələ  gəlmə  imkanı  artır.  Bu  halda  reaksiya 
qarı
şığı tündləşir, qüvvətli köpüklənmə və həlməşikşəkilli qara 
çöküntü 
əmələ  gəlir.  Benzolun  fasiləsiz  nitrolaşma  prosesi  ilk 
d
əfə  SSRİ–də  1937–ci  ildə  təcrübə  qurğusunda  həyata 
keçirilmi
şdir.  Benzolun  nitrolaşma  prosesinin  optimal 
parametrl
əri aşağıdakı kimidir: 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
298 
a)  Nitrola
şdırıcı  qarışığın  tərkibi  –  34%  HNO
3
,  54,5% 
H
2
SO
4
, 11,5%
 
H
2
O. 
b)  Nitrola
şmadan sonra işlənmiş turşunun tərkibi – 0,6% 
HNO
3
, 72,5% H
2
SO
4
, 0,2% NO
2
, 0,5% C
6
H
5
NO
2
; 
v) 
Əmtəəlik  nitrobenzolun  tərkibində  dinitrobenzolun 
miqdrı  0,1%–d
ən,  benzolun  miqdarı  isə  0,6%–dən  çox  olmur. 
Nitrobenzolun  n
əzəri  hesablanmış  miqdara  görə  çıxımı  98,5% 
olur.  
q)  Nitrola
şma  temperaturu  65–70
0
C  olur.  Reaksiyanın 
istiliyini  tam  k
ənarlaşdırmaq  üçün  bir  çəki  hissə  benzola  14 
ç
əki  hissə  işlənmiş  turşu  tələb  olunur.  Reaksiya  kütləsinin 
reaktorda qalma müdd
əti 6,5 dəqiqə olur. Nitrolaşmaya verilən 
benzol  kükürdlü  birl
əşmələrdən  təmizlənməlidir.  Bunun  üçün 
Mo–Co katalizatoru üz
ərində 350
0
C–d
ə hidrotəmizləmə prosesi 
aparılır. Nirtola
şdırıcı qarışıq melanj (89% HNO
3
, 7,5% H
2
SO
4
 
v
ə  3,5%  H
2
O)  v
ə  kupuros  yağından  (92,5%  H
2
SO
4 
v
ə  7,5% 
H
2
O)  hazırlanır.  Nitrola
şma  prosesində  sulfat  turşusu 
katalizator  rolunu  oynayır.  Nitrola
şma  zamanı  alınan  su  nitrat 
tur
şusunun  qatılığını  azaldır.  Ona  görə  də  əlavə  reaksiyalar 
gedir.  Proses  zamanı  mono–  v
ə  polinitrobirləşmələr  alınır. 
Mononitrobirl
əşmələrin  alınması  zamanı  nitrat  turşusu 
hesablanmı
ş  miqdardan  bir  qədər  az,  polinitrobirləşmələrin 
alınması  zamanı  is
ə nitrat turşusu hesablanmış miqdardan 15–
20% artıq götürülür. 

Kataloq: Kitab -> 2016
2016 -> Kamran imanov
2016 -> GÜney azərbaycan
2016 -> H. S. HÜMBƏtov, V. V. BƏŞİrov, V. R. Mohumayev yağli və efir yağLI
2016 -> TƏRƏVƏZÇİLİk elmi TƏ
2016 -> AZƏrbaycan döVLƏt məDƏNĠYYƏt və ĠNCƏSƏNƏt unġversġtetġ azərbaycan mġLLĠ KĠtabxanasi
2016 -> “CΩmiyyΩt mΩdΩniyyΩti müdafiΩ edΩrsΩ
2016 -> Dərs vəsaiti kimi çapa buraxılmışdır (protokol 12). Bakı 2016
2016 -> Ġzabella qasimova, musa bayramov
2016 -> Oqtay Abbas q ə z ə L l ə R
2016 -> AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi fəLSƏFƏ VƏ HÜquq institutu islam tariX, FƏLSƏFƏ VƏ HÜquq