Oliy nerv faoliyati ning tiplari
Yüklə 442,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I. Kirish 1. Oliy nerv faoliyati haqida tushuncha II. Asosiy qism
- III. Yakuniy qism. Xulosa.
|
Boshlang'ich ta‘lim yo’nalishi 502-guruh talabasi Bobojonova Muxlisaning “Oliy nerv faoliyati ning tiplari” mavzusidagi taqdimoti www.arxiv.uz R еja:
I. Kirish 1. Oliy nerv faoliyati haqida tushuncha II. Asosiy qism 1. Birinchi va ikkinchi sistema haqida t ushuncha. 2. Oliy nerv faoliyatining turlari. III. Yakuniy qism. Xulosa. 1. Dinamik steriotip. www.arxiv.uz Oliy nerv faoliyati haqida tushuncha • Oliy nerv faoliyati haqida tushuncha. Bosh miya yarim sharlari va ularning po ’tlog’i markaziy nerv sistemasining yuqori qismi bo ’lib hisoblanadi. Od amning hulqi idroki, fikirlashi ongi va barcha ruhi y xususiyatlari oliy nerv faoliyati bo ’lib u bosh miya yarim sharlari va ular po ’stlog’ida joylash gan nerv markazlarining normal funksiyasiga bog ’liq. Odamning oliy nerv faoliyati murakkab refleks orq ali namoyon bo ’ladi. Bu reflekslar odamni tashqi muhit bilan bog ’lanishini, uning har xil sharoitga m oslashuvini taminlaydi. www.arxiv.uz • Birinchi va ikkinchi signallar sistemasi. Odam birinc hi va ikkinchi signallar sistemasi hayvonlarda faqat birinchi signal sistemasi bo ’ladi. Odanmning oliy ner v faoliyati o ’ziga xos anglash, abstrak fikirlash, so’zl ash qobiliyatiga ega. Odam oliy nerv faoliyatining tar aqqiyoti natijasida voqeylikni ikkinchisi signal sistema si vujudga kelgan. Ikkinchi signal sistemasi so ’zlard
an iborat bo ’lib, predmetlarni ayrim belgilarini farq qilish va ularni umumlashtirish. Ular o ’rtasidagi b og ’lanishlarni vujudga keltirish xususiyatiga ega. www.arxiv.uz • Ko ’rish, eshitish, hid sezish, ovqat ta’mini bilish kabi sezgi or ganlarini birinchi signal sistemasi bo ’lib ular odam va yuksak hayvonlarda deyarli o ’xshash. Bu sezgi organlari orqali qabul qilingan tashqi va ichki muhitning ta ’siri ya’ni shunga teg ishli markazlarida reflekis hosil qiladi . Odamning yuksak hayv onlardan asosiy farqi og ’zaki va yozma nutq rivojlanganligid ir. Nutqi ta ’sirlovchi sifatida sezgi organlari orqali qabul qilini b shartli refleks hosil qiladi. Odamda atrofdagi muhit bilan al oqa bog ’lashning yangi shakillari paydo bo’ladi. ”Rivojlqanib borayotgan hayvonot dunyosiga - deb yozgan edi I.P. Pavlo v –odam bosqichiga kelib nerv faoliyati mexanizmlarga nixoyat ga katta qo ’shimcha qo’shildi .“ Bu qo’shimcha odamga nutq paydo bo ’lishi va yangi signal sistemasi vujudga kelishidan iborat bo ’ladi.
www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Organik dunyo taraqiyotining shu bosqichida muhit bilan aloqa bo ’g’lashning yangi faqat odamga-gina xos bo’lgan ikkinchi signal sis temasi qaror topdi , “homo sapens” oilasi paydo bo’guncha hayvonlar deb yozgan edi I.P.Pavlov - atrofdagi dunyoning hayvonlardagi xilm a –xil reseptor mexanizmlarga ta’sir etadigan va markaziy nerv xuj ayralariga yetib boradigan turli agentlaridan kelib chiquvchi bevosita ta’surotlari orqaligina o’sha dunyo bilan a’loqga qilar edi. Bu ta’sur otlar tashqi abyektlarining birdan – bir signallari edi . Odamda ikkinc hi darajali signal birinchi signallarning signali - talaffus etiladigan , eshitiladigan, ko’riladigan so’zlar ko’rinishida paydo bo’lib rivojlanib bordi va yuqori darajada kamolga yetdi. Odamda sust alohida aha miyat kasb etadi. So’z deb yozadi I. P. Pavlov birinchi signallarning signali bo’lib voqeliqni faqat bizga xos ikkinchi signal sistemasining tashkil etadi. Nutqning rivojlanishi odamlarning biri –biriga munosab atini osonlashtirib mexnat turlarining ko’payishiga, ong rivojlan ishiga sabab bo’ladi. Pavlov, “nutq bizni odam qildi “ degan edi. Odam shartli refleks bilan shartsiz ta’surot bilan mustahka mlanib borish asosidagina emas balki nutq yordamida ham hosil bo’lishi mumkin edi. www.arxiv.uz
• Masalan: boshlang ’ich maktab o’quvchilarda qo’ng’iroq ovozi ga javoban sharti refleks paydo bo ’lgandan so’ng shu ovoz o ’rniga og’zaki yoki yozma shakldagi qo’ng’iroq so’zi ishlatilsa bola qo ’g’iroq ovoziga qanday reaksiya ko’rsatgan bo’lsa qo ’ng’iroq so’zining o’ziga ham birinchi martadayoq xuddi o ’shanday reaksiya ko’rsatadi. Nutq faoliyati asosida shartli re fleks xosil bo ’lishi odam oily nerv faoliyatining sifat jixatid an o ’ziga xos bo’lgan xusisiyatdir . Shartsiz refleks asosid a hosil bo ’ladigan aloqalar po’stloq prosesslarini xarakati qanday qonunlarga bo ’ysunsa odam bosh miya po’stlog’ida nutq asosida yuzaga keladigan bog ’lashlar ham xuddi o’s ha qonunlarga bo ’ysunadi. I.P. Pavlov ko’rsatib o’tganidek oliy nerv faoliyatining faqat odamga xos bo ’lgan xususiyati b irinchi signal sistemasi orqali tushadigan signallarni ajra tib olib mulohaza qilish va ummumlashtirish qobilyati ikkinc hi signal sistemasiga bog ’liqdir. www.arxiv.uz
• Odamda birinchi va ikkinchi signal sistemalari o ’zaro bog’lang an bo ’lib bir-biriga doim ta’sir ko’rsatib turadi. So’zning signal sifatidagi ahamiyati bir-biri bilan qo ’shilib keladigan oddiy tovushlar bilan emas balki so ’zning lug’aviy m anosi bilan bog ’liqdir tovushlarning qo’shilib ketishi bilan bir- biriga o ’xshash so’zlar tanlab olinadigan bo’lsa u xol da unday so ’zlarga signal manosi garchi boshqacha bo ’lsa ham bir xil reaksiya bilan javob beraveradi. Bolad a ikkinchi signal sistemasining shakllanib borishi nutqning rivojlanishi bilan bevosita bog ’langan. Bola xayotining birinchi y ilidagi so ’ngi oylar va butun ikkinchi yili nutq qaror topi b boradigan davri xisoblanadi. Bolalarda nutqning qaror top ishi prsessi shartli reflekslar hosil bo ’lish qonunlarida muvofiq o ’tadi. Bolada yarim tovush va fonemalar xayotining dastlab ki oylarida ham paydo bo ’lsada lekin bular hali ikki nchi signallar rolini o ’ynamaydi va faqat odamga xos bo ’lgan signal sistemasining ishga tushishi uchun go’ yo tayyorgarlik davri bo ’lib xisoblanadi . www.arxiv.uz
Yüklə 442,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|