Təsis edilməsi
Yüklə 327,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
6.4. Dünya Ticarət Təşkilatının təsis edilməsi 160. Dünya Ticarət Təşkilatı (World Trade Organisation) GATT-in (1947) həm maddi hüquqi, həm də institusional mexanizmi əsasında yaradılmış, dünyada baş verən qloballaşma, iqtisadiyyatların bir-birinə inteqrasiyası proseslərinin önündə gedən, yarandığı vaxtdan etibarən əhatə dairəsini ticarətin geniş bir sferası ilə, o cümlədən , ticarətlə yanaşı iqtisadiyyatın xidmət, əqli mülkiyyət, investisiya və digər sahələri hesabına genişləndirən beynəlxalq müqavilə əsaslı təşkilatdır. Dünyanın ümumi ticarət dövriyyəsinin 95%-nı əhatə edən və 150 dövlətin üzv olduğu bu təşkilat həmin dövlətlər üçün ümumi iqtisadi əməkdaşlıq prinsiplərinin qurulması, yeni ticarət qaydalarının formalaşdırılması və mübahisələrin həlli mexanizmi üçün çoxtərəfli ticarət danışıqları formudur. Hazırda dövlətlərin əksəriyyəti öz fəaliyyətlərini Dünya Ticarət Təşkilatının qayda-qanunlarına uyğunlaşdırırlar. Qəbul edilən öhdəliyə görə, Dünya Ticarət Təşkilatının hər bir üzvü öz daxili hüquq qaydasını müvafiq çoxtərəfli ticarət öhdəliklərinə uyğun olaraq nizama salmalıdır (m. XVI, b.4). GATT-1947 ilə müqayisədə Dünya Ticarət Təşkilatı onun bir çox problemlərini və nöqsanlarını istisna edir. 161. Dünya Ticarət Təşkilatının əsas xüsusiyyəti onun beynəlxalq müqavilə əsasında yaradılmışdır. 1994-cü il Uruqvay raundunun Yekun Aktında təsbit edilən və 16 maddədən ibarət olan Mərakeş sazişi onun hüquqi əsasını təşkil edir. Dünya Ticarət Təşkilatının təsis müqaviləsinə özündə müxtəlif saziş və əlavələri əks etdirən Əmtəələrlə ticarət üzrə çoxtərəfli Saziş (Əlavə 1A); Xidmətlərlə ticarət üzrə Bazş Saziş (Əlavə 1B); Əqli mülkiyyət hüququnun ticarət aspetləri üzrə Saziş (Əlavə 1C); Mübahisələrin həlli proseduru və qaydaları haqqında Saziş (Əlavə 2); Ticarət siyasətinin icmalı mexanizmi (Əlavə 3); Məhdud saylı iştirakçılarla çoxtərəfli ticarət sazişləri (Əlavə 4) və d. bəyanat və razılaşmalar daxildir. Bütövlükdə təşkilatın hüquqi bazasını 1995-ci ilin yanvarın 1-dən qüvvəyə minən 50-yə yaxın sənəddən ibarət Uruqvay raundunun sazişlər paketi təşkil edir. 162. Dünya Ticarət Təşkilatının istər fəaliyyətinin səmərəliliyi, istərsə də sturuktur baxımından GATT-1947-dən fərqləndirən bir sıra əhəmiyyətli xüsusiyyətləri mövcuddur. Əgər GATT çoxtərəfli fəaliyyətin nəticəsində de facto təşkilat statusu əldə etmişdirsə, başqa sözlə kvazibeynəlxalq təşkilat kimi fəaliyyət göstərirdisə , Dünya Ticarət Təşkilatı beynəlxalq hüquqi şəxs statusuna malikdir (m.VIII). Əgər GATT ilkin dövrlərdə yalnız beynəlxalq saziş kimi diqqəti cəlb edirdisə və demək olar ki, heç bir struktura malik deyildisə, bunun əksinə olaraq Dünya Ticarət Təşkilatı təsis edildiyi andan beynəlxalq iqtisadi təşkilat kimi meydana gəlmişdir. GATT-1947 yalnız beynəlxalq əmtəə ticarətində tətbiq olunurdusa, Dünya Ticarət Təşkilatı daha geniş sahəni – “görünməyən” xidmətlərlə ticarəti, investisiya, əqli mülkiyyətin ticarət aspektləri, valyuta-maliyyə münasibətləri ilə bağlı məsələləri əhatə edir. Keçmiş GATT təcrübəsindən fərqli olaraq Mərakeş konfransında iştirakçı dövlətlər üçün vahid öhdəliklər (single undertaking) müəyyən edilir və bu öhdəliklərə qeyd-şərt etmək yolverilməzdir. Əvvəlki “sərbəst hərəkətin” yaranmasına səbəb olmuş pick and choose siyasəti istisna edilir və iştirakçı dövlətlər Dünya Ticarət Təşkilatının paketinə daxil olan hər bir çoxtərəfli ticarət müqaviləsinə əməl etmək öhdəliyini qəbul etmişdir. Başqa sözlə Dünya Ticarət Təşkilatının təsis edilməsilə çoxtərəfli ticarətin beynəlxalq hüquqi rejimi formalaşdırılmış, Dünya Ticarət Təşkilatının özü isə bu ticarətin tənzimlənməsini həyata keçirmək səlahiyyəti əldə etmişdir. “Sərbəst seçim” adlandırılan əlavə imtiyazın istisnası Dünya Ticarət Təşkilatının bütün yeni üzvlərinə də şamil edilən “öhdəliklərin yerinə yetirilməsi haqqında vəzifə”ni meydana gətirmişdir. Faktiki olaraq tədricən ticarətin liberallaşması kimi ümumi öhdəlik qəbul edilir (m.XIV, b.2). Dünya Ticarət Təşkilatına daxil olmanın hansı üstünlüyə gətirib çıxaracağını müəyyən etmək üçün birinci növbədə Dünya Ticarət Təşkilatının fuksiyasını, hüquqi təbiətini, müqavilələr sisteminin xaraqterini bilmək lazımdır. Təsisi sənədlərinə uyğun olaraq Dünya Ticarət Təşkilatı beynəlxalq ticarət üçün ümumi institutusional təsisat olaraq , çoxtərəfli ticarət danışıqları üçün vahid forumdur. Dünya Ticarət Təşkilatı mümkün iqtisadi böhranların qarşısını almaq üçün qabqlayıcı tədbirləri təmin edən universal beynəlxalq ticarət təşkilatıdır. Dünya Ticarət Təşkilatının hüquqi təbiəti, xaraqteri ilə bağlı növbəti fikirləri qeyd etmək olar: - Dünya Ticarət Təşkilatı müəyyən idarəetmə sturukturuna, aparatına malik olan, formal hüquqi beynəlxalq təşkilatdır; - beynəlxalq hüquqa müvafiq olaraq bütün immunitet və imtiyazlara malikdir; - beynəlxalq ticarət münasibətlərinin tənzimlənməsini və ona nəzarəti təmin edən effektiv universal beynəlxalq hüquqi mexanizmdir; - Dünya Ticarət Təşkilatı formal olaraq BMT-nin ixtisaslaşdırılmış orqanları sisteminə aid deyil və müvafiq qurumlarla qarşılıqlı münasibətlərini beynəlxalq sazişlərlə həyata keçirir; - Dünya Ticarət Təşkilatı dövlətüstü xüsusiyyətə və birbaşa beynəlxalq hüquq yaratma keyfiyyətinə, funksiyasına malik olmasa da, onun sisteminə daxil edilən hüquqi sənədlərin məcmusu Dünya Ticarət Təşkilatının hüququnu formalaşdırıb. Yüklə 327,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|