“ kafedrası Mövzu: “Dövlət və bələdiyyə idarəetməsi” kursunun predmeti və vəzifləri

1. "Azad icma" nəzəriyyəsi. Yuxarıda qeyd etdik ki, yerli özü­nü­ida­rə haqqında ilkin fikir və ideyalar alman hüquq məktəbinin nüma­yən­dələri Qneyst, Şteyn və Lobanda məxsusdur. Bu alimlərin yerli özünü­ida­rə­etmə haqqında fikirlərinin formalaşmasına Fransa və Belçika hüquq sis­tem­lərinin böyük təsiri olmuşdur. Çünki XIX əsrin II yarısında Fransa idarəetmə sistemində icmaların rolu getdikcə artırdı. Belə bir şəraitdə Fran­sa parlamentində icmalarda özünü­idarəetmənin təşkili və bu sahədə islahatlar haqqında müzakirələr apa­rılırdı. İlk dəfə rasional yerli idarəçilik haqqında fikirlər Belçikada, məhz bu müzakirə zamanı irəli sürülmüşdür. Sonralar, demək olar ki, bu fikirlər özünün inkişafının ən yüksək mərhə­lə­si­nə çatmış, dünyada ilk dəfə Konstitusiya səviyyəsində Belçika qanun­ve­ri­ciliyində təsdiq edilmişdir. Bu Kons­titusiyada qanun­ve­rici, icra və məhkəmə hakimiyyət ilə birlikdə yerli özünüidarə ha­kimiyyəti də nəzərdə tutulub. Məhz Avropada baş verən yerli özü­nüidarə sahəsindəki bu müs­bət inkişaf "azad icma" nəzəriyyəsinin meydana gəl­məsinə səbəb oldu. Digər tərəfdən "icmaların təbii hüquqları" nəzəriyyəsi adlanan bu konsep­si­yanın mahiyyətini icmaların primatlığı (üstünlüyü) ideyası təşkil edir. Bu nəzəriyyənin tərəfdarlarına görə tarixən bəşər sivilizasiyasının ilk rü­şeym­ləri icmalar olmuş, onlar birinci meydana gəlmiş, buna görə də onlar təbiətcə müs­təqildirlər. Dövlət onlardan sonra yaranmış, o, icmaları yarat­ma­mış, sadəcə tanımış və etiraf etmişdir. Buna görə də, icmalara məxsus məsə­lələri icmalar özləri həll etməli, bir sözlə, icma idarəçiliyini müstəqil şəkildə həyata keçirməlidirlər. İcma ida­rəçiliyini həyata keçirən şəxslər seçilməli, onlar dövlətə deyil, icmaya tabe olmalı və bu idarəçiliyin hü­qu­qi subyekti isə icma olmalıdır.
"Azad icmalar" nəzəriyyəsini araşdırarkən belə bir fikir aydın nə­zə­rə çarpır: onlar icmaları dövlətə qarşı qoyur, icmaların ilk olaraq mey­dana gəldiyini iddia edərək, onların dövlətdən üstünlüyünü qeyd edirlər.
Lakin "azad icmalar" nəzəriyyəsi həmin dövrdə Avropa ictimai fik­rin­də yerli idarəçilik sisteminin inkişafına ciddi təkan verdi. Bir sıra döv­lət­lərin konstitusiyalarına (Belçika, Fransa, Almaniya) bu nəzə­riyyəyə əsaslanaraq müddəalar daxil edildi. Beləliklə, icmalar nəzəriyyəsi bu gün də yerli özünüidarəetmənin fundamental prinsipləri sayılan aşağıdakı prin­sipləri müəyyən etdi:
1. İcma orqanları seçki əsasında formalaşdırılmalı.
2. İcmalar, dövləti vəzifələri deyil, özlərinəməxsus və dövlət tərəfindən onlara verilən məsələləri həll etməli .
3. Yerli özünüidarəetmə orqanları dövlət idarəetmə orqanlarına daxil edilməməlidir.
4. Dövlət idarəçilik orqanları icmaların (yerli özünüidarəetmə orqanlarının) işlərinə qarışmamalıdır.