― pul va banklar

Federal zaxira tizimining norasmiy tuzilishi. 
Federal rezerv Qonuni va boshka qonuniy xujjatldarni urgangan paytda biz 
FZTning rasmiy tuzilishi va monetar siyosatga tegishli qarorlarni kim qabul 
qilishini ko‘ramiz. Ammo qonunchilikdagi belgilangan faoliyat qarorlarni qabul 
qilinish tartibi va xukmronlikni xakikiy bulinmasini tulik kursatmaydi.
FZT yaratuvchilari 1913 yilda bu tizim 12ta aloxida o`zaro aloqador markaziy 
bnklarni birlashtiruvchi butunlay nomarkazlashgan tizim bulishi kerarkligi haqida 
fikr berishgan. Boshlangich rejada FZT foiz stavkalarini boshqarib, pul massasini 
nazoratini olib borishda iqtisodiyotni axvoliga umuman ma‘sul emasligi 
belgilangandi. Keyinchalik FZT iqtisodni barqarorlashishiga javob bera boshladi 
va u bilan o`zini yagona markaziy bank bo‘lib aylanishiga yordam berdi. 
1913 yilda federal zaxira Qonuni mualliflari FZT monetar siyosatni 
boshqarishda faqat bitta instrument ya‘ni FZTga kiruvchi banklarning diskont 
ssudalarini boshqarish orqali ishlatadi. Ochiq bozordagi operatsiyalarni ishlatilishi 
oxirgacha tushunasiz edi, chunki zaxira talablari Federal zaxira Qonuni bilan 
mustaxkamlanardi. Diskont ssudalar federal zaxira banklari va Federal zaxira 
Kengashi qarori bilan birgalikda berilardi, shuningdek ikkalasi ham monetar 
siyosatni belgilashi mumkin. Ammo, kengashning diskont stavkani «tekshirib 
tasdiqlash» qarori, shu siyosatni belgilashda viloyat banklari ustidan xukmronlik 
qilishga huquq berardi.
Buyuk Depressiya davrida qaytadan tiklangan FZT boshqaruv Kengashining 
markazlashgan hukmi qonuniylashgan edi. Monetar siyosatning 2ta instrumenti 
tasarrufiga o`tdi, - ochiq bozordagi operatsiyalar va zaxira talablarining 
o`zgartirilishi. 1933 yildagi Bank tizimi haqidagi Qonun FOMCga ochiq bozorni 
boshqarish imkonini, 1935 yildagi bank tizimi haqidagi qonun esa boshqaruv 
kengashiga FOMCdagi ko`proq ovoz berishni va zaxira talablarini o`zgartirishga 
huquq berdi. 1930 yillardan boshlab FZT boshqaruv kengashi tasarrufiga monetar 
siyosatning barcha instrumentlari kirdi. So`nggi yillarda uning xukmi o‘sib bordi. 
Kengash qarori bilan direktorlar federal zaxira banklari prezidentlari tayinlansada, 
ko`pincha amaliyotda kengash viloyat banklari direktorlariga o‘z nomzodlarini 
(iqtisodchilarni) bank prezident lavozimiga taklif etadilar va direktorlar ham shu 
taklif bilan qo`shiladilar. Bank prezidentining okladini belgilaganda vahxar bir 
bank byudjetini tekshirganda boshqaruv Kengashi qo‘shimcha ravishda viloyat 
banklari faoliyatiga ham ta‘sir qiladi.

---

Agar boshqaruv Kengashining hukmi shunday bo`lsa u xolda Federal 
konsultativ kengash va FZB egalari FZT tasarufidagi banklar amaliyotda qanday 
huquqlarga ega? Umuman xech qanday. FZT ishtirokchi banklari FZB aksiyalari 
egalari bo`lsa ham ular uz mulkidan xech qanday foyda ko`rmaydilar. Birinchidan 
ular, FZT kancha daromad olganiga qaramasdan yiliga 6%dan ko‘p bo`lmagan 
dividentga ega. Ikkinchidan ular xususiy korporatsiya aksionerlaridan ko‘ra FZTda
mulki qanday ishlatilishiga ta‘sir qilmaydilar. Uchinchidan odatda o`ta direktorlik 
joyiga faqat 1tadan nomzod bank ishtirokchilar tomonidan qo‘yiladi, va shu 
nomzodni ko`pincha FZB prezidenti tayinlaydi(uz navbatda boshqaruv Kengashi 
bilan tasdiqlangan). Natijada FZT bank ishtirokchilari ko`pincha siyosiy 
vaziyatdan chetlashtirilib real voqealarga kamdan kam ta‘sir kursatadilar. 
Turtinchidan, Federal konsultativ kengashi uz nomidan kelib chiqib faqat maslahat 
berish imkoniga ega va FZT real faoliyatini boshqara ololmaydi. Ammo,FZT bank 
ishtirokchilari o`z mablag`iga hukmdor bo`la olmasligiga qaramasdan ular FZTda 
asosiy ko`rimsizgina bo`lsada o`rin egallaydilar. 
Federal zaxira tizimi Bank ishtirokchilarning o`rni. 
FZT bank ishtirokchilari FZB aksionerlari bo`lsa ham FZTga to`g`ridan 
to`g`ri faoliyatiga ta‘sir etmay asosiy urini egallaydilar. Direktorlar kengashida 
ularning 6ta vakolatchilari xar bir FZBda nazorat funksiyasini olib boradilar. 
Qolgan 3ta direktorlar bilan ular FZB audit faoliyatini nazorat qiladilar. Diskont 
stavkani o`zgarishi bo`yicha takliflarga ovoz berish yo‘li bilan, monetar siyosatni 
munozarasida ishtirok etishadi va xususiy sektorning vakili sifatida prezident va 
bank direktorlariga o`z fikrlarini bildirishadi. SHuningdek ular FZBning ishini 
ichidan ham urganishadi. Shuning uchun ular Federal zaxiradagi vaziyatni xususiy 
sektor vakillari va siyosatchilarga tushuntirib berishlari mumkin. 
Umuman olganda federal zaxira bank egalari ovozga ega bo`lmasa ham, ular 
Federal zaxirada xususiy sektor talabi va xoxishlari bilan aloqani ushlab turishda 
muxim o`rin egallaydilar.
FZTni hozirgi vaziyatda Vashingtondagi shtab kvartiraga va 12ta shaxarda 
filialarga ega markaziy bank deb ta‘riflash joiz (Kolumbiya federal okrugi). 
Agarda FZTni barcha faoliyat turlarini amalda Kengash boshqarsa, Kengashni kim 
boshqaradi? Boshqaruv Kengash Raisi qonun bo`yicha uning faoliyatini nazorat 
qilish vazifasi yuklatilmagan bo`lsa ham shu ishni FZT nomidan Kongress eki 
AQSH prezidentiga takdim etadi. SHunindek boshqaruv Kengashi va FOMC 
majlislarini kun tartibini belgilab beradi. Masalan, FOMC majlislarida Kengash 
raisi monetar siyosat masalasi bo`yicha birinchi bo‘lib so`z boshlashi, unga
konkret yo`nalishlariga ko`proq ta‘sir kursatilishi huquqi beriladi. Boshqaruv 
Kengashi raisining o`rni uni tashki kurinishi va shaxsiy sifatlari ham rol uynaydi.
Kengash raislari doimo qo‘yilgan maqsadga erishuvchi kuchli sifatlarga ega 
shaxslar bo‘lib xisoblanganlar.
Boshqaruv Kengash raisining faoliyati mutaxassis maslaxatchilar va 
iqtisodchilardan tashkil qilingan katta shtat ushlab qo‘llab quvvatlaydi. Kengash 
uchun ma‘lumot tuplab va uning uz echimlarini ishlab chikishdagi analitik 
tadkikotlarini olib borish bilan birgalikda, olimlar shu bilan birga monetar 
siyosatga ham ayrim ta‘sirni kursatadilar. Bundan tashqari boshqaruv 

---

Kengashining ayrim ishtirokchilari oldin mutaxassis maslaxatchilardir, shuning 
uchun raisning ta‘siri kuchayadi va 4yillik muddatdan ko`proqa chuzilishi 
mumkin.