0 Ə-C.İ.Əhmədov N. T.Əliyev m e y V ə V ə t ə r ə V ə z I n ə M t ə Ə Ş Ü nasl I ğ I (Dərslik)
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Preparatın şəklinin çəkilməsi və işin tərtibatı
- Işin yerinə yetirilməsi.
- Meristematik və ya törədici toxumalar
- Mexaniki və ötürücü toxumalar.
- Bitkilərin vegetativ orqanları
- 9.1.4. Kartof yumrusunun tənəffüs intensivliyinin təyini (Boysen-Iensen üsulu)
- 9.2. Meyvə-tərəvəzdə şəkərin miqdarının təyini Tapşırıqlar.
- «A» məhlulunun hazırlanması Ləvazimat və avadanlıq
|
Preparatların boyanması. Hüceyrə orqanoidlərini və onların təbiətini öyrənmək üçün kəsik nümunələrini qensianvioletlə və ya başqa rəng ilə boyayırlar. Kəsik nümunələr əşya şüşəsinin üzərində boyanır. Bu məqsədlə örtücü şüşənin bir tərəfinə 1 damla lazım olan reaktiv tökülür, o biri tərəfdən isə filtr kağızı qoyulur. Filtr kağızı suyu özünə çəkərək örtücü şüşənin alt hissəsindən reaktiv damcısı çəkib çıxarır. Kəsik nümunənin üstündən keçən reaktiv onu lazımi rəngə boyayır. Preparatın şəklinin çəkilməsi və işin tərtibatı. Mikroskop altında preparatları öyrənən zaman onların görünüşünü iri planda çəkmək və lazım olan orqanellərin izahını vermək lazımdır. Laboratorya dəftərində iş aşağıdakı ardıcıllıqla rəsmiyyətə salınır: əvvəlcə işin nömrəsi və sonra onun adı göstərilir; öyrənilən material səciyyələndirilir, obyektin şəkli və şəklin izahı, başqa sözlə onun ayrı-ayrı elementlərinin adı yazılır. Bu hazırlıq işinin əsasında 3 iş yerinə yetirilir: hüceyrənin, toxumalarının və bitkilərin vegetativ orqanlarının öyrənilməsi.
359 9.1.2. Hüceyrənin öyrənilməsi Bu mövzunu aşağıdakı suallar üzrə öyrənmək lazımdır: 1.
2.
Hüceyrənin plastidləri – xloroplastlar (yaşıl), xromoplastlar (sarı və ya qırmızı), leykoplastlar (rəngsiz). 3.
Kartof yumrusunda nişasta. 4.
Hüceyrənin plazmolizinin öyrənilməsi. Tədqiqat üçün nümunələr: yerkökü, çuğundur, kartof, baş soğan. Işin yerinə yetirilməsi. Hüceyrənin quruluşunu baş soğanın arakəsmələrindən çıxarılmış nazik pərdəyə oxşar qabıqda öyrənirlər. Preparatı hazırlamaq üçün baş soğanı tən yarı bölüb, daxili hissədən bir ədəd ətlikli köynək qatı çıxarırlar. Iynənin köməyi ilə soğan qatının daxili hissəsindən nazik pərdəyə oxşar qabıq çıxarılır. Bu, nazik, şəffaf və zərif pərdədən ibarət olur. Həmin pərdə daxili hissəsi üstə olmaqla əşya şüşəsi üzərindəki bir damla suyun üzərinə qoyulur. Pərdə əzilməməli və bir yerə yığılmamalıdır. Iynənin köməyi ilə onu düzəldib örtücü şüşə ilə örtürlər. Nüvəni və onun quruluşunu yaxşı görmək üçün preparatı qansianvioletin spirtli məhlulu ilə boyayırlar. Bu reaktiv nüvəni bənövşəyi rəngə boyayır. Xromoplastlara və leykoplastlara da baxmaq məsləhət görülür. Xromoplastları yerkökü toxumalarının hüceyrələrində öyrənirlər. Karotinoidlərə xromoplastlar sarımtıl-narıncı rəng verir. Preparat hazırlamaq üçün yerkökünü təmiz yuyub, çox da iri olmayan hissələrə kəsirlər. Bir hissədən ülgüclə bir neçə nazik kəsiklər düzəldilir və onlar iynə ilə əşya şüşəsindəki bir damla suyun üzərinə yerləşdirilir. Mikroskop altında xırda narıncı rəngdə üçbucaq və xırda lövhəcik şəklində xromoplastlar görünür. Kartofun leykoplastlarında nişasta vardır. Kartof yumrusunun qabıq hissəsindən nazik kəsiklər alınır. Bu kəsikləri distillə suyu ilə ciddi yuyurlar, əşya şüşəsindəki bir damla suyun üzərinə yerləşdirib örtücü şüşə ilə örtürlər. Mikroskop altında kartof yumrusunun leykoplastlarına baxılır. Preparatı yod məhlulu ilə emal
360 edirlər. Nişasta dənələrinin olması onun dənələrinin göy rəngə boyanması ilə məlum olur. Plazmolizi aşxana çuğundurunun kökündəki hüceyrədə öyrənmək daha yaxşıdır. Ondakı hüceyrə şirəsi antosianlarla boyanmış olur. Aşxana çuğunduru ciddi yuyulur və bir neçə hissəyə kəsilir. Daha çox qırmızı qatları olan hissədən bir neçə nazik kəsiklər hazırlanır və axar su altında kəsilmiş hüceyrələrdən axan hüceyrə şirəsi tam yuyulur. Yuyulmuş kəsiklər əşya şüşəsinə qoyulur, örtücü şüşə ilə örtülür. Preparata mikroskop altında baxılır. Mikroskopun görünən hissəsində müxtəlif forma və ölçüdə parenxim hüceyrələrdən ibarət olan ehtiyat toxumalar görünür. Zədələnmiş hüceyrələr qırmızı-bənövşəyi rəngli hüceyrə şirəsi ilə dolu olur. Hüceyrənin plazmoliz hadisəsini öyrənmək üçün belə edirlər. Örtücü şüşənin bir tərəfinə şüşə çubuqla bir neçə damla 10%-li xlorid turşusu məhlulu qoyulur, əks tərəfinə isə bir parça filtr kağızı yerləşdirilir. Filtr kağızı preparatın bir tərəfinin suyunu qurudaraq duz məhlulunu örtücü şüşənin altına çəkir. Duz məhlulunun təsirindən hüceyrənin tərkib hissələrinin sıxılması mikroskop altında görünür. Tədricən divarlardan kənarlaşan hüceyrə daxili hissə mərkəzdə cəmlənir və dairəvi forma kəsb edir. Bu zaman hüceyrə arası hissənin rəngi daha da intensivləşir.
361 9.1.3. Meyvə və tərəvəzin toxumalarının öyrənilməsi Bu mövzunu aşağıdakı suallar üzrə öyrənmək lazımdır: 1.
2.
Mexaniki və ötürücü toxumalar. 3.
Bitkilərin (meyvə və tərəvəzin) vegetativ orqanları. Tədqiqat nümunələri – zoğun və kökün böyümə nöqtələrindən hazırlanmış preparatlar, yarpaq epidermisi, kartof yumrusu, yerkökü. Ehtiyat toxumaları alma, baş soğan, yerkökü və başqa bitki toxumalarının nazik kəsiklərinə mikroskop altında baxmaqla öyrənilir. Ehtiyat toxumalar, daxilində onun qidalılıq dəyərini təşkil edən maddələr toplanan parenxim hüceyrələrindən təşkil olunmuşdur. Bütün istiqamətlərdə parenxim hüceyrələr eyni ölçüyə və birinci sellüloza qılafına malikdir. Parenxim hüceyrənin kütləsinin artması hesabına meyvə və tərəvəzin toxumalarının artması baş verir. Meristematik və ya törədici toxumalar kökün böyümə nöqtələrində, bitkilərin zoğlarında, bütün zoğların baş hissəsində, tumurcuqlarda və köklərin ucunda yerləşir. Onlar yarpaqların diblərində, tumurcuqların qabıq hissəsində böyüməkdə olan konus şəklindədir. Kökün ucundan hazırlanmış preparata baxdıqda konusvari göyərən hissəni görmək olur. Onların səthi kökün üstünü örtən xüsusi qrup hüceyrələrlə örtülü olur. Konusun zərif hüceyrələrini kök üsküyü böyümə zamanı torpaqda zədələnmədən qoruyur. Meyvə və tərəvəzlərin meristematik toxumaları bitkinin müxtəlif yerlərində olur. Meyvəköklülərdə onlar məhv olmuş yarpaqların yerində əmələ gəlir. Ikinci ili həmin toxumaların bir hissəsi yarpaq, bir hissəsi isə çiçək zoğu əmələ gətirir. Baş soğanda həmin toxumalar yumşaq qabıqların içərisində gizlənir, ağbaş kələmdə isə hər yarpağın əsas zoğla birləşən dibində yerləşir. Meyvələrin meristematik toxumaları onların toxumunda yerləşir. Örtücü toxumalar daha zərif olan daxili toxumaları xoşagəlməz xarici təsirlərdən – qurumaqdan, mexaniki zədələnmədən, temperaturun kəskin
362 dəyişməsindən, mikroorqanizmlərin kəskin dəyişməsindən və s. qoruyur. Onlar epidermis və peridermadan təşkil olunmuşdur. Epidermis – bir hüceyrə qatından ibarət olan birinci toxumadır. Epidermis hüceyrələri canlı, hamar, müxtəlif formada və bir-birinə hüceyrəarası olmadan sıx birləşmiş olur. Onun hüceyrəsi həmişə canlıdır, divarları sellülozadan təşkil olunmuşdur, həm də bir qayda olaraq xarici qılaf daxili qılafdan bir qədər qalındır. Buna görə də epidermis hüceyrələri daxili toxumaların təzyiqi altında dartıla bilər. Epidermisin səthində əsasən kutin və yağabənzər maddələrdən təşkil olunmuş hüceyrəsiz pərdə – kutikula əmələ gəlir. Bu, suyu və qazı, demək olar ki, keçirmir. Normal qaz mübadiləsi və suyun buxarlanması üçün epidermisdə ağızcıq var. Epidermis öz səthində müxtəlif çıxıntılar və tüklər (pərdəyə oxşar) əmələ gətirə bilər. Yetişmiş toxumanın eninə kəsiyində epidermis çox yastılanmış görünür. Preparatları mikroskop altında öyrəndikdə mütləq epidermisin ümumi sxemini, ağızcığı və çıxıntını göstərmək lazımdır. Ikinci örtücü toxuma böyüyən toxumaların təzyiqi altında epidermisin qırıldığı yerlərdə əmələ gəlir və periderma adlanır. Peridermanın qoruyucu funksiyası epidermisdən çox hiss olunur. Periderma ikincili törədici toxumadan – kambidən və ya fellogendən əmələ gəlir. Fellogen tərəfindən xaricdə əmələ gələn hüceyrələr fellema, daxildə əmələ gələnlər isə felloderma adlanır. Felloma və felloderma həmişə canlıdır, felloderma hüceyrələri suberini özünə çəkib məhv olur, özü də probka əmələ gətirilməsi fellemanın xarici hüceyrələrindən başlayır. Beləliklə, periderma – fellogen, fellema və fellodermadan təşkil olunmuş mürəkkəb kompleks əmələ gətirir. Mexaniki zədələnmiş yerlərdə fellogen olmadıqda belə, zədə periderması adlanan örtücü toxuma əmələ gəlir. Peridermanı öyrənmək üçün kartof yumrusundan hazırlanan kəsiklərdən və kartof yumrusunun örtücü toxumalarından istifadə edilir. Bunun üçün kartof yumrusu ciddi yuyulur və bıçaqla bir neçə hissəyə bölünür. Kartofun qabığının üstündən və ona yaxın şirəli ətliklərdən ülgüclə çox nazik kəsik hazırlanır. Çalışmaq lazımdır ki, kəsilmiş qabıq və ətlik hissə kartofun səthinə nisbətən
363 düzbucaq altında olsun. Hazırlanmış kəsik bir damla su olan əşya şüşəsinə qoyulur və örtücü şüşə ilə örtülür. Preparata mikroskop altında baxdıqda onun ayrı-ayrı hissələri görünür. Periderma kəsiyin xarici hissəsində yerləşir və 5-dən 15-ə kimi sayda düz radial sırada yerləşən ensiz, bir-birinə sıx dayanan hüceyrələrdən ibarətdir. Hüceyrələr bir-birinə çox sıx yerləşir, hüceyrələrarası olmur. Hüceyrələrin divarları nazik, boztəhər və ya tünd qonur rəngdədir. Periderma daxili tərəfdən iri nazik divarlı hüceyrələrdə örtülü olur, bu isə kartof yumrusunun ehtiyat parenxim toxumasını təşkil edir. Mexaniki və ötürücü toxumalar. Bitkilərdə mexaniki toxumalar sıx dairəvi və ya ayrı-ayrı hissələrdə yerləşir. Onlara kollenxima və sklerenxima aiddir. Kollenxima bitkilərin cavan böyüyən orqanları üçün dayaq rolunu oynayır. Kollenxima qeyri-bərabər qalınlıqlı odunlanmış qılafdan ibarət canlı çoxbucaqlı hüceyrələrdən təşkil olunmuşdur. Bitkilərdə kollenxima bilavasitə epidermis altında yerləşir. Sklerenxima odunlanmış hüceyrə qılafından ibarətdir, onun hüceyrəsi qismən və ya tamamilə ölüşkəndir. Sklerenxima hüceyrələri sklerid və sapvari və ya daşlanmış hüceyrələr halında qruplaşdırılır. Yetişməmiş armud və heyvada olur. Ötürücü toxumalara ksilema və floema aiddir. Ksilema su və mineral maddələri bitkinin kökündən onun zoğlarına və yarpaqlarına ötürür; floema isə plastiki və üzvi maddələri yarpaqlardan zoğ və köklərə ötürür. Ksilema damarlardan ibarətdir. Qılafın qalınlaşması xüsusiyyətlərindən asılı olaraq damarlar həlqəvari, spiralşəkilli, məsaməli və pilləli olur. Floema torşəkilli borucuqlardan (trubkalardan) təşkil olunmuşdur. Ötürücü toxumaları kartof yumrusundan və yerkökündən hazırlanmış preparatlarda öyrənirlər. Ksilema iri ölçülü, düzgün yumru formalı qalındivarlı hüceyrələrdən ibarətdir. Floema xırda, əsasən çox tilli hüceyrələrdən – torşəkilli trubkalardan ibarətdir. Bitkilərin vegetativ orqanları. Bunlara yarpaq, zoğ, köküyumru və kökümeyvə aiddir.
364 Müasir təsnifata əsasən yarpaq tərəvəzlərə kələm tərəvəzləri (gül kələm və kolrabidən başqa), göy soğan tərəvəzləri, göyərti tərəvəzləri aiddir. Zoğları istifadə olunanlara kolrabi və quşqonmaz (qulançar) aiddir. Köküyumrulara kartof və topinambur; kökümeyvəlilərə yerkökü, çuğundur, turp, turpca şalğam (cırhavuc) aiddir. Yarpağın əsas funksiyası fotosintez prosesini həyata keçirməkdir. O, həmçinin qidalı maddələrin toplanması və yığılması (noxudun, lobyanın ləpələri; baş soğanın şirəli lətli qabıqları) funksiyasını da yerinə yetirə bilir, eləcə də bitkini qurumadan qoruyur. Yarpaq enli hamar hissədən – plastinkadan, yarpağın damarlarından və saplaqdan ibarətdir. Yarpağın plastinkası epidermisdən və əsas toxumadan – yumşaq hissədən ibarətdir. Yumşaq hissədə daşlanmış hüceyrələr, efir yağı yuvaları və şirə boruları və s. olur. Yarpağın damarları ötürücü və mexaniki toxumalardan, yarpağın əsas toxuması (mezofill) xlorofillə zəngin olan canlı parenxim hüceyrələrdən ibarətdir. Yarpağın 2 növ toxuması fərqləndirilir: çəpər və süngər toxumaları. Çəpər toxumalar düzbucaq altında yarpağın başına uzanan hüceyrələrdən təşkil olunmuşdur. O, yarpağın yuxarı hissəsində yerləşir. Onun hüceyrələri xlorofillə zəngindir. Süngər toxuma çəpər toxumasının altında yerləşir. Onun hüceyrələri dairəvi olub, bir qədər seyrək yerləşir, onların arasında şaxələnmiş hava kanalları sistemi əmələ gətirən iri hüceyrəarası boşluqlar vardır. Yarpaq kutikula ilə epidermislə örtülür. Hava mübadiləsi üçün ağızcıqlar var. Yarpağın anatomik hissələrini öyrənmək üçün yarpağın eninə kəsiyindən alınan preparatdan istifadə olunur. Preparata mikroskop altında baxmaqla süngər və çəpər toxumalar, yarpağın damarları, örtücü toxuma – kutikula ilə epidermis və ağızcıq təyin olunur. Bitkilərin zoğları qidalı maddələri kökdən yarpaqlara və əksinə ötürür. Böyüyən kökün zoğu təpə tumurcuqla qurtarır. Əgər zoğ qidalı maddələrin toplandığı yerdirsə, o, formasını dəyişir. Formasını dəyişən zoğlara kartof yumrusu, baş soğan və s. misal göstərilə bilər.
365 Kartof yumrusu – yeraltı gövdənin (stolonun) qalınlanmış ucudur. Kartof yumrusunun zoğa oxşar təbiətini onun səthindəki yuxuya getmiş tumurcuqlara oxşayan gözcüklərin olması ilə izah etmək olar. Hər gözcükdə 3-4 tumurcuq yerləşir. Kartof yumrusunu öyrənmək məqsədilə, əvvəla onun xarici quruluşuna nəzər yetirir, onun səthindəki stolona birləşən hissəsi (göbək hissəsi), buna əks olan təpə hissəsi, vəziyyətinə görə torpağa dayanan tərəfi (aşağı hissəsi), qabarıq hissəsi (üst hissəsi) və gözcüklər öyrənilir. Sonra kartof yumrusunu oturacaqdan baş hissəyə qədər yarıya bölüb daxili quruluşuna gözlə baxıb öyrənirlər. Yumrunun xarici qatı – peridermadır, bundan sonra qabıq, daha sonra dairəvi quruluşlu damarlı-torlu tumurcuqlar yerləşir. Yumrunun mərkəzi hissəsi ürəkcik adlanır.
orada aşağı hissəni, təpə hissədəki gözcükləri, probkanı, qabığı, dairəvi damarlı- torlu tumurcuqları və yumrunun ürəkciyini göstərmək lazımdır. Soğanaq – yarpaqla birlikdə zoğdan əmələ gələn orqandır. Soğanağı uzununa kəsib iki yerə ayırırlar. Soğanın oturacağında (kök hissədə) yetişməmiş qısa zoğ vardır ki, bu soğanın dibi adlanır. Soğanın dibindən aşağıya köklər, yuxarıya isə formasını dəyişmiş yarpaqlar, soğanın qabıqları çıxır. Soğanın mərkəzində üst tumurcuq yerləşir ki, bundan da ikinci ili yarpaq və çiçək zoğu əmələ gəlir. Soğanın uzununa kəsiyinin şəklini çəkmək lazımdır. Burada zoğu, yarpaqları, tumurcuq və kökləri göstərmək lazımdır. Meyvəkökün quruluşu. Meyvəkökü xarici tərəfdən şaquli 3 yerə kəsirlər: baş hissə, boyun və əsas kök. Meyvəkökün həmin morfoloji hissələrinin qidalılıq dəyəri eyni deyildir. Baş hissədə – meyvəkökün üst hissəsində əsasən yarpaqların dibi yerləşir, boğaz hissə baş hissədən sonra meyvəkökün bir qədər dar hissəsidir. Boğaz hissədə yan köklər olmur. Baş və boyun hissə əsasən torpağın üstündə, qismən isə torpağın altında yerləşir. Boyun hissədə odunlaşmış toxumalar olmur və qidalı maddələrin miqdarına görə əsas kökdən fərqlənir. Kök hissə başqa hissələrdən yan gözcüklərin olması ilə fərqlənir.
366 9.1.4. Kartof yumrusunun tənəffüs intensivliyinin təyini (Boysen-Iensen üsulu)
0,25 n qələvi məhlulu, 0,25 n HCl məhlulu, fenolftaleinin spirtdə məhlulu, konusvari kolba, titrləyici qurğu. Işin gedişi. Tədqiqat üçün orta nümunədən 1 kq miqdarında kartof yumruları götürülür. Məhsul texniki tərəzidə 0,1 q dəqiqliklə çəkilir. Iki eksikator götürülür. Onların hər birinin içinə 100 ml 0,25 n natrium qələvisi tökülür. Eksikatorun birinə setka üzərinə kartof yumruları tökülüb ağzı kip bağlanır və qaranlıq otaqda 4 saat saxlanılır. Ikinci eksikator kartofsuz nəzarət üçün saxlanılır. Bu eksikatorda havada olan karbon qazının miqdarı neytrallaşır və onun miqdarı sonradan müəyyən edilir. 4 saatdan sonra əsas və nəzarət eksikatorlarından olan 0,25 n natrium qələvisi fenolftaleinin iştirakı ilə 0,25 n xlorid turşusu məhlulu ilə çəhrayı rəng itənə qədər titrlənir. Tənəffüsün intensivliyi 1 kq tənəffüs edən məhsuldan 1 saatda ayrılan karbon qazının mq-la miqdarına görə aşağıdakı düstur üzrə hesablanır: ( ) t g Y Y K X e n ⋅ ⋅ − = 100 burada, K – 1 ml 0,25 n NaOH uyğun gələn CO 2 mq-la miqdarı. Bunun miqdarı 5,5 mq-dır; Y
n – nəzarət işində titrlənməyə sərf olunan 0,25 n HCl məhlulunun miqdarı, ml-lə; Y
ə – əsas işdə titrlənməyə sərf olunan 0,25 n HCl məhlulunun miqdarı, ml-lə; g – götürülmüş məhsulun kütləsi, kq-la; t – tədqiqat aparılan müddət, saatla. Bəzən reaktivlərə qənaət etmək məqsədilə, işin axırında bütün qələvi məhlulunu deyil, hər eksikatordan götürülmüş 10 ml 0,25 n NaOH məhlulu ayrı-
367 ayrılıqda 0,25 n HCl məhlulu ilə titrlənir. Alınan nəticə 10-a vurulur ki, götürülmüş qələvi məhlulunun miqdarına (100 ml) uyğun olsun. Qeyd. Tənəffüs intensivliyini hesablamaq üçün situasiya məsələləri həll edilməlidir.
368
Özünü yoxlamaq üçün suallar 1.
Bitki hüceyrəsini əmələ gətirən əsas elementlər hansılardır? 2.
Mikroskopiya üçün meyvə-tərəvəzdən kəsiklər necə hazırlanır? 3.
Preparatlar nə üçün boyanır? Bu məqsədlə hansı maddələrdən istifadə edilir? 4.
Hüceyrənin quruluşunu izah edin. 5.
Hüceyrənin plastidləri hansılardır və onların rəngi necədir? 6.
Kartof yumrusunda nişastanı necə təyin edirlər? 7.
Hüceyrənin plazmolizi nədir? Onu mikroskop altında necə müşahidə etmək olar? 8.
9.
Meyvə-tərəvəzin ayrı-ayrı toxumalarının funksiyasını və əhəmiyyətini qeyd edin. 10.
Bitkilərin vegetativ orqanlarını və onlardan qida üçün istifadə olunanları göstərin. 9.2. Meyvə-tərəvəzdə şəkərin miqdarının təyini Tapşırıqlar. 1.
Tədqiqat üçün meyvə-tərəvəzdən nümunə və məhlul hazırlanması. 2.
Reduksiyaedici şəkərlərin miqdarının təyini. 3.
Saxarozanın inversiyası və ümumi şəkərin təyini. 4.
Alınan nəticənin ədəbiyyat məlumatları ilə müqayisə edilməsi. «A» məhlulunun hazırlanması Ləvazimat və avadanlıq. Texniki-kimyəvi tərəzi, sürtgəc və ya həvəngdəstə, 500 ml-lik ölçülü kolba, şüşə qıf, 100 0 C-yə qədər ölçülü termometr, su hamamı, ölçülü silindr, 50 və ya 100 ml-lik pipetka, 100-200 ml-lik ölçülü kolba, filtr kağızı.
369 Reaktivlər. 10%-li NaHCO 3 , lakmus kağızı, 15%-li Pb(CH 3 COO)
2 , NaSO
4 - ün doymuş məhlulu və 20%-li NaHPO 4 məhlulu. Işin gedişi. Meyvə-tərəvəzin (alma, armud, yerkökü və s.) tərkibində olan şəkəri təyin etmək üçün tədqiq olunası məhsul əvvəlcə təmiz yuyulur və sürtgəcdən keçirilib xırdalanır. Təzə meyvə-tərəvəzdən 50 q, qurudulmuşdan 5 q götürüb distillə suyunun köməkliyi ilə qıf vasitəsilə itkisiz tutumu 500 ml-lik ölçülü kolbaya keçirilir. Kolbanın həcminin 1/3 hissəsinə qədər distillə suyu əlavə olunmalıdır. Kolbadakı məhlul 10%-li soda məhlulu ilə neytrallaşdırılır. Neytrallaşma lakmus kağızı ilə yoxlanılır. Bu, qırmızı lakmus kağızının zəif göy rəngə çevrilməsi ilə olur. Əgər ehtiyatsızlıq üzündən soda məhlulu çox tökülmüşsə, zəif sirkə məhlulundan istifadə edib, yenidən lakmus kağızı ilə yoxlayırıq. Kolbada olan məhlulu 80 0 S temperaturda su hamamında 30 dəq müddətində qızdırılır. Sonra kolbadakı məhlulu otaq temperaturuna qədər soyudub zülalın və başqa asılı maddələrin çökməsi üçün üzərinə 15 ml 30%-li Pb(CH 3 COO)
2 məhlulu əlavə etməli və çalxalamalı. Bu zaman zülal tam çökməzsə, yenidən 10 ml qurğuşun asetat məhlulu əlavə edib kolbadakı məhlulun turşu və ya qələvi reaksiyasını yoxlayıb neytrallaşdırmaq lazımdır. Sonra kolbanı ölçü yerinə qədər distillə suyu ilə doldurub yaxşı qarışdırdıqdan sonra 1-2 saat sakit saxlayırıq. Kolbadakı məhlulu qat-qat filtrdən süzüb filtratdan 50 və ya 100 ml götürüb tutumu 100 və ya 200 ml ölçülü kolbaya tökürük. Filtratda olan Pb(CH 3 COO)
2 -ın artıq miqdarı doymuş Na 2 SO 4 məhlulu və ya 20%-li Na 2 HPO
4 məhlulu ilə çökdürülür. Sonra kolbanı ölçü yerinə qədər distillə suyu ilə doldurub 20 dəq-dən sonra quru qat-qat filtrdən süzürük. Alınmış şəffaf filtrat «A» məhlulu adlanır və həmin məhlulda invertli şəkərin (reduksiyaedici şəkərin) miqdarı təyin olunur.
Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|