Ekinlarni q o 'sh im ch a oziqlantirish.
M a ’lumki, sug'oriladigan
dehqonchilik sharoitida, shuningdek, nam iqlimli regionlarda azotli
o'g'itlarni, ayniqsa nitratli va ammiakli-nitratli azotli o'g'itlarni, asosiy
o'g'itlash vaqtida qo'llab bo'lmaydi. Azotli o'g'itlarning 70—80% i,
kaliyning yarmi va fosforning kamroq qismi tuproqqa qo‘shim cha
oziqlantirish sifatida kiritiladi.
U m u m an olganda, qo'shim cha oziqlantirish quyidagi h ollarda
amalga oshiriladi:
— kuzgi g‘alla ekinlari va ko‘p yillik o ‘tlarni azot bilan oziqlan-
tirishda;
— yengil mexanikaviy tuproqlarda, shuning dek, sug'oriladigan
sharoitlarda yetishtiriladigan chopiqtalab ekinlarni azot va kaliy bilan
ta ’minlashda;
— tuproqdagi tuzlar konsentratsiyasining oshib ketishiga o ‘ta sezgir
ekinlardan yuqori hosil yetishtirish rejalashtirilganda;
— mevali daraxtlar va butalarni oziqlantirishda;
— ayrim sabablarga ko‘ra yillik o ‘g ‘it m e ’yorining tegishli qismi
asosiy o ‘g‘itlash davrida kiritilmaganda.
Qishloq x o ‘jalik ekinlariga o ‘g‘it m e’yorlarini
belgilash
Respublikamizda ekinlardan mo‘1 va sifatli hosil olish uchun qishloq
x o ‘jaligiga ko ‘p m iqdorda minerai va m ah a lliy o ‘g ‘itlar yetkazib
berilmoqda. 0 ‘g‘it m e ’yorlarini to ‘g‘ri belgilash agrokimyo fani va
a m aliy otin in g asosiy vazifasi b o ‘lib q o l m o q d a . O ‘g ‘it m e ’y o rin i
belgilashda tuproq, o ‘simlik, o ‘g‘it, iqlini va agrotexnikaviy tadbirlar
o ‘rtasidagi bogMiqlik hisobga olinishi lozim. Turli ekinlar uchun o ‘g ‘it
m e’yorini belgilashda mahalliy qishloq x o ‘jalik va ilmiy muassasa-
larning tavsiyalaridan yoki m a’lumotnoma adabiyotlarida ko'rsatilgan
miqdorlardan foydalanish mumkin. Tavsiya etiladigan o ‘g‘it m e ’yor-
lariga muayyan tuporoq, xo‘jalik sharoitlari ha m da rejalashtirilgan
hosil asosida tegishli aniqlik va tuzatishlar kiritiladi. 0 ‘g‘it m e ’yorini
rejalashda xo‘jaliklarning minerai o ‘g ‘itlarni sotib olishga b o ‘lgan
nioliyaviy ahvoli ham da to‘planadigan mahalliy o ‘g‘itlar miqdoriga
ham alohida e ’tibor beriladi.
A grokim yoda o ‘g ‘itlashning m aq b ul, o q i lo n a va eng y u q o ri
m e’yorlari farqlanadi. 0 ‘g‘itlashning
m a q b u l m e ’ yo r i
deb
har ga maydondan tuproq unumdorligini saqlagan yoki oshirib borgan
holda m o‘l va sifatli hosil hamda eng yuqori darajada sof darom ad
olish uchun kerak bo'ladigan o ‘g‘it m iqdoriga aytiladi. M a ’lumki,
o ‘g‘it m e’yorining cheksiz ortib borishiga bogMiq ravishda qo'sh im ch a
hosil miqdori ham oshib boravermaydi, m a ’lum darajadan keyin
qo'shimcha hosil miqdorining kamayishi kuzatiladi. Shuning uchun
agar xo'jalikda mineral o ‘g‘it miqdori kam b o ‘lsa, kamroq maydonga
ynqori m e’yorda o ‘g ‘it q o ‘llashdan ko‘ra, k o ‘proq maydonga o ‘rtacha
m e’yorda qo'llab yalpi hosil miqdorini oshirgan m a’qul.
0 ‘g‘itlashning
o q i I о n a m e ' y o r i
— ishlab chiqarishning
muayyan tashkiliy-xo‘jalik sharoitida bir ga maydondan imkon qadar
yuqori hosil olishni va shu bilan bir qatorda m a ’lum miqdordagi
iqtisodiy samaradorlikni ta ’minlaydigan o ‘g ‘it m e ’yoridir.
0 ‘g‘itlashning
e n g y u q o r i m e ’ y o r i
deganda, talab
darajasidagi sifatga ega bo ‘lgan, maksimal miqdordagi hosil yetishtirish
uchun qoMlaniladigan o ‘g‘it m e’yori tushiniladi. 0 ‘g‘itlashning bu
usuli x o ‘jaliklar o ‘g ‘it bilan ju d a yuqori darajada t a ’m inlangan
hollardagina o'zini oqlashi mumkin. Hozirgi davrda o ‘g‘it m e ’yorlarini
belgilashning bir n echta usuli mavjud.
0 ‘g‘it me'yorini dala tajribalarining natijalari va agrokimyoviy
xaritanoma ma’lumotlari asosida belgilash
Respublikamizdagi ilmiy-tadqiqot muassasalari tomonidan o'tkazil-
gan dala tajribalari natijalarini umumlashtirish asosida turli ekinlar
uchun umumlashtirilgan o'g'it me’yorlari ishlab chiqilgan (79-jadval).
79-jadval
S ab zavot, poliz ekinlari va kartoshka uchun tavsiya etiladigan
mineral o ‘g ‘it me’yorlari
(R e s p u b lik a qishloq xo'jalik vazirligi)
Ekin turi
H o sil,
s /g a
B o ‘z tuproqlar
0 ‘tloqi va o ‘tloqi-botqoq
tuproqlar
azot
fosfor
kaliy
azot
fosfor
kaliy
Kartoshka
1 2 0 - 1 5 0
1 2 0 - 1 5 0
100
6 0
1 0 0 - 1 2 0
1 2 0 - 1 5 0
6 0 - 8 0
P o m id o r
2 8 0 - 3 0 0
1 8 0 - 2 0 0
14 0 -1 5 0
9 0 - 1 0 0
1 4 0 - 1 8 0
1 4 0 - 1 5 0
100
Kara m
2 5 0 - 3 0 0
1 5 0 - 2 0 0
100-150
7 5 - 1 0 0
1 2 0 - 1 5 0
1 2 0 - 1 5 0
8 0 - 1 0 0
Piv o z
2 0 0 - 2 2 0
200
150
75
160
160
80
Bod ring
2 0 0 - 2 5 0
1 5 0 - 2 0 0
1 00-150
5 0 -7 5
1 2 0 - 1 5 0
1 2 0 - 1 5 0
6 0 -7 5
Sab zi
1 5 0 - 2 0 0
1 2 0 - 1 5 0
8 0 -1 0 0
4 0 - 5 0
8 0 - 1 0 0
100- 12 0
5 0 - 6 0
P o li z
ekinlari
2 5 0 - 3 0 0
1 0 0 - 1 5 0
1 00-150
50
8 0 - 1 0 0
100 -1 2 0
5 0 - 6 0
Dala tajribalaridan olinadigan natijalar ishlab chiqarish sharoitida
olinadigan hosildorlikdan sezilarii darajada yuqori bo'lishi (masalan,
g'alla ekinlarida—30%, kartoshkada—50% gacha) ni albatta hisobga
olish kerak
Tavsiya qilingan fosforli va kaliyli o ‘g ‘it m e ’yorlariga tu p ro q -
larning harakatchan fosfor va a lm ash inuvchan kaliy bilan t a ’m in -
langanligiga qarab tegishlicha tu za tish koeffitsientlari kiritiladi.
Tuproqdagi azot miqdori b o 'y ich a agrokim yoviy xaritanom a tu -
zilmasligi sababli azot m e’yoriga tuzatish fosfor miqdori asosida
belgilanadi (8 0 ,8 1-jadvallar).
0 ‘g ‘itlar m e’yorini balans usulida
aniqlash
Rejalashtirilgan hosil uchun o ‘g‘it m e ’yorini hisoblashlar yo'li
bilan ham aniqlash mumkin. M azkurusul asosida hosilning shakllanishi
uchun sarflanadigan oziq elementlari hamda tuproq va o ‘g'it tarkibidan
o ‘zlashtiriladigan oziq elementlari miqdorini taqqoslash yotadi.
Hosil birligi bilan tuproqdan olib ketiladigan oziq moddalarining
miqdori doimiy b o ‘lmasdan, yetishtirish sharoitlariga bog‘liq ravishda
o ‘zgaradi.
Shuning uchun hisoblash ishlarida olib chiqib ketiladigan oziq
elementlari miqdorini ko'rsatish uchun x o ‘jalikda yoki unga yaqin
ilmiy muassasalarda olingan n ia’lum o tlardan foydalanish maqsadga
muvofiqdir. G o ‘ng va mineral o 'g ‘itlar tarkibidagi azot, fosfor va
kaliyning o ‘zlashtirilish koeffitsientlari h am ekin turi, tuproq-iqlim
sharoitlari, o ‘g‘itlarni qoMlash dozasi, m u d d ati va usullari t a ’sirida
sezilarii darajada o'zgaradi.
0 ‘g‘it m e’yorini belgilashda albatta o ‘g ‘itsiz (qiyosiy) sharoitda
shakllanadigan hosil miqdori yoki shu davrgacha q o ‘llanilib keli-
nayotgan o'rtacha o ‘g‘it me’yori m a ’lum b o ‘lishi kerak.
Rejalashtirilgan hosil uchun o ‘g ‘it m e ’yorini hisoblashda tuproq
tarkibidagi harakatchan shakldagi oziq elem entlarining olib chiqib
ketiladigan qisrni ham nazarda tutiladi. Lekin tuproqdagi harakatchan
oziq elementlaridan foydalanish koeffitsienti doimiy kattalik b o ‘l-
masdan fosfor uchun 2 dan 20% gacha, kaliy uchun esa 10 dan 55%
gacha o'zgarib turadi. Shuning uchun bu kattaliklardan faqat eksperi-
mentlarning m a ’lumotlari mavjud bo'Igan hollardagina foydalanish
mumkin.
Tupro
qla
rn
in
g
h
a
ra
k
a
tc
h
a
n
fo
sf
or
bi
la
n
ta
’m
in
la
ng
a
n
lig
i
b
o
‘y
¡c
ha
8
0
-j
a
d
v
a
l
fos
fo
rli
o
‘g
‘i
t
m
e
’y
or
ig
a
kiri
ti
lad
ig
an
tu
za
ti
sh
k
o
e
ff
it
si
e
n
tl
a
ri
(
0
‘z
b
e
k
is
to
n
d
a
v
la
t
agrosan
oat
q
o
'm
it
a
s
i)
F
os
fo
rl
i
o
‘g‘
it
m
e’
y
o
ri
g
a
tu
za
ti
sh
k
o
eff
it
si
en
ti
sD
чО
o '
чС
o ’
ГЧ
чО
o '
SO
o'
0 4
1П
o '
Г -
i n
sO
i n
o'
i n
о
fN
•П
o '
Щ,
o '
ON
T f
o '
t**«*
o '
4 0
o '
W
'Q
ГЧ
o' o '
0 4
r o
o '
0.3
7
P
2Os
m
iq
d
o
ri
,
mg/
kg
r o
Ш
43
-
4 0
r --
T f
0 0
0 4
"d-
о
m
1П
UO
CO
i n
1П
1П
» n
so
i n
Г-
i n
0 0
>n
0 4
* n
о
4 0
F
os
fo
rl
i
o
‘g‘
it
m
e’
yo
rig
a
tu
za
ti
sh
k
o
ef
fi
ts
ie
n
ti
чО
° \
O
n
o '
m
04
ON
o"
o^
oo
o '
oo
0 0
o '
sO
0 0
o'
DC
о
ГЧ
ОС
o ’*
Э0
о"
0 4
г-
o '
r-
r-*
o '
4 0
Г--
o '
r--
o'
rs
r-
o '
f
:
o'
0 4
чО
o '
r-»
40_
o '
P
A
m
iq
do
ri
,
mg
/kg
i n
fN
чО
гч
Г-*
ГЧ
0 0
rN
0 4
СЧ
о
r o
с о
fN
r o
с о
r o
CO
«П
CO
4 0
CO
r-
ГО
0 0
r o
0 4
r o
о
'it*
fN
'^r
F
os
fo
rl
i
o
‘g
‘it
m
e’
yorig
a
tu
za
ti
sh
k
o
eff
is
iy
en
ti
un
CN fN
ГЛ
CN ÍN
0 4
0 0
4 0
CO
s
ОС
o^
4 0
o^ s
CO
о
о
o^
0 4
o'
ОС
0 4
o '
M
i
i
o -
oo
0 4
О
-
ГЧ
с о
t o
4 0
r -
0 0
0 4
о
n
fN
fN
ГЧ
CO
ГЧ
rN
T
u
p
r
o
q
la
r
n
in
g
a
lm
a
sh
in
u
v
c
h
a
n
k
al
iy
b
il
an
ta
’m
in
la
n
g
a
n
li
g
i
bo'y
ic
ha
k
a
li
v
li
o
‘g
‘i
t
m
e
’yo
rlariga
ki
ritiladigan
tuza
tis
h
k
o
e
ff
it
s
ie
n
tl
a
r
i
(
0
‘z
b
e
k
is
to
n
d
a
v
la
t
a
gro
sa
no
at
q
o
‘m
it
a
s
i,
2
0
0
7
)
ÛO
K
al
iy
li
o
‘g
‘i
t
m
e
’y
o
ri
g
a
tu
za
ti
sh
k
o
e
ff
it
si
e
n
ti
0
,6
5
0
,6
4
m
sO
O
0
,6
1
O
vO
o"
ON
in
o '
0
,5
8
4 0
1П
сТ
m
«п
о"
тГ
»n
о '
0
,5
3
гм
in
о"
О
in
o '
6
fr
‘0
оо
тг
о ж
9
^
‘0
0£
6Í
О E.
* о
-о
er
i
2
9
0
2
9
5
3
0
0
3
0
5
3
1
0
3
1
5
3
2
0
3
2
5
3
3
0
3
3
5
3
4
0
3
4
5
3
5
0
3
5
5
3
6
0
3
6
5
K
al
iy
li
o
‘g
‘i
t
m
e
’y
o
ri
g
a
tu
za
ti
sh
ko
ef
T
it
si
en
ti
>П
ON
o '
0
,9
4
r n
ON
o '
0
,9
1
o
ON
o "
6
8
‘0
ОО
оо
о "
0
,8
6
0
,8
5
Tf
0 0
о "
ГО
ОО
о "
0 0
о "
О
00^
o '
ON
О *
0 0
г - .
© "
0
,7
6
к
,о
m
iq
d
o
ri
,m
g
/k
g
170
17
5
1
8
0
18
5
0
6
1
1
9
5
2
0
0
2
0
5
2
1
0
2
1
5
2
2
0
2
2
5
2
3
0
2
3
5
2
4
0
2
4
5
K
al
iy
li
o
‘g
‘i
t
m
e
’y
o
ri
g
a
tu
za
ti
sh
ko
ef
T
it
si
en
ti
1
n
ГМ
1
,2
3
<4
1
,2
0
ON
ОО
1
,1
6
1П
1
,1
4
1
,1
1
1
.1
0
O
n
С
ОО
9
0
'1
K
.O
m
iq
d
o
ri
,m
g
/k
g
5
0
5
5
0
9
6
5
7
0
75
8
0
85
0
6
9
5
001
105
О
«п
1
2
0
1
2
5
8
I-ja
dv
aln
in
g
d
a
v
o
m
i
0
,4
5
го
сГ
0
,4
1
о
-3-
о '
O'
го
о '
ОС
го
o '
3
7
0
3
7
5
3
8
0
3
8
5
3
9
0
3
9
5
ГО
О
O'
00
чО
r-
h-
1— Г"-
Г"-
чО
ч о
чО
o
О
о
о
о
О
о
о
о
m
о
m
о
un о
«/“>
in
чО
vO г-
Г-
эо оо
ГМ гм гч
гм
гм гм гм
г м
ur,
fO
ГО
о
ОС
с о
ЧЛ
О
О
О
о
о
гь
ON
г>
о
о
о
©
m
о
UO
о
о
ГО
го
1/0
• п
ч о
чО
0 ‘g‘itlar me’yorini qoplama koeffitsientlar asosida hisoblash
Qoplama koeffitsientlar
(Kq)
o'g'it qo'llash b o ‘yicha o'tkazilgan
dala tajribalarining natijalari asosida hisoblab topiladi:
M
K
= ------s—
4{NPK)
X " . C h ,
bunda:
Ma —
o ‘g‘itning amaldagi m e’yori; kg/ga;
Xa
— shu asosda olingan hosil, t/ga;
Ch — hosil birligi (tonna) bilan olib ketiladigan oziq moddalari
miqdori, kg (asosiy va oraliq mahsulotlarning kimyoviy analizi asosida
topiladi).
Qoplash koeffitsientidan foydalanib minerai o'g'itlar m e’yori aniqlanadi:
M m
= X P - C h K q - C
bunda:
M
— hisoblab topiladigan o ‘g‘it m e’yori, kg/ga;
Xp
— rejalashtirilgan hosil, t/ga;
C — tuproqning agrokimyoviy xossalari asosida kiritiladigan tuzatish
koeffitsienti.
4> Dostları ilə paylaş: |