1. Axborot texnologiyalari haqida tushuncha. Informatikaning jamiyatdagi o’rni

KOMPYUTER VIRUSLARIDAN SAQLANISH 

Reja 
1. Kompyuter viruslari to’g’risida umumiy ma’lumotlar 
2. Kompyuter viruslaridan saqlanish 
3. Kompyuter viruslariga qarshi dasturlar 

Hoiirgi kunda 20000 dan ortiq kompyuter viruslari mavjud bo 'lib, ular

kompyuterda ma 'lumotlarning ishonchli saqlanishiga xavfsoladi va kompyuter
ishlashi jarayonida turli muammolar kelib chiqishiga sabab bo'iadi. Shu bois
kompyuter viruslari, ularning turlari, yetkazadigan zararlari hamda ulardan
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com

---

---

himoyalanish uchun ko 'riladigan choralar bilan tanish bo 'lish muhim. Ushbu bobda

shunday ma 'lumotlar bilan tanishiladi.
Kompyuter viruslari va ularni davolash 
Kompyuter virusi o'lchami bo'yicha katta bo'lmagan maxsus yozil-gan dasturdan
iborat bo'lib, u o'zini boshqa dasturlarga «yozib qo'yi-shi», shuningdek,
kompyuterda turli noxush amallarni bajara olishi mumkin. Bunday dastur
ishlashni boshlaganda dastlab boshqaruvni virus oladi. Virus boshqa dasturlarni
topadi va unga «yuqadi», shuningdek, qandaydir zararli amallarni (masalan,
diskdagi fayl yoki fayllarning joylashish jadvalini buzadi, tezkor xotirani
«ifloslaydi» va h.k.) bajaradi. Vims o'ziga tegishli amallarni bajarib bo'lgandan
so'ng boshqaruvni o'zi joylashgan dasturga uzatadi. Virus joylashgan dastur
odatdagidek ishini davom ettiradi. Tashqaridan dasturning «kasallanganligi»
bilrnmaydi.
Ko'p turdagi viruslar shunday tuzilganki, kasallangan dasturni ishga
tushirganda virus kompyuter xotirasida doimiy qoladi va vaqt-vaqti bilan
dasturlarni kasallaydi va kompyuterda zararli amaUarni bajaradi.
, Virusning barcha amallari yetarlicha tez va hech qanday ma'lumot
5
Ion
qilmasdan bajariladi. Shuning uchun foydalanuvchi kompyuterda qanday jarayonlar
amalga oshayotganligini bilishi qiyin.
Kompyuterdagi dasturlarning kamchilik qismi kasallangan bo'lsa, virus
borligi umuman bilinmaydi. Lekin aniq vaqt o'tgandan so'ng kompyiiterda
qiziq holatlar paydo bo'la boshlaydi. Masalan, ba'zi dasturlar ishlamay
qoladi yoki noto'g'ri ishlaydi, ekranga begona ma'lumotlar yoki belgilar
chiqariladi, kompyuterning ishlash tezligi sezilarli darajada pasayadi, ba'zi
fayllar buzilib qoladi va hokazo.
Bu paytgacha kompyuterdagi anchagina dasturlar, ba'zi boshqa turdagi
fayllar ishdan chiqadi. Bundan tashqari, virus disk yoki lokal tarmoq orqali
boshqa kompyuterlarga o'tishi ham mumkin.
Shuning uchun virusdan himoyalanmasa yoki yuqishining oldi olinmasa,
juda katta noxushliklarga olib kelishi mumkin. Masalan, 1989- yil
amerikalik student Morris yozgan virus bilan bir necha ming kompyuter,
jumladan AQSH mudofaa vazirligining kompyuterlari kasallangan va
ishdan chiqqan. Oqibatda virus muallifi 3 oy ozodlikdan mahrum qilinib, unga
270 ming dollar jarima solingan.
Virus dasturi ko'rinmaydiganbo'lishi uchun u juda kichikbo'lishi kerak.
Shuning uchun ham ularning ko'pchiligi assembler tilida yoziladi,
Viruslarning paydo bo'Hshiga dastlabki mualliflarning «shumligi» va
o'zlari tushunmagan holda kimnidir «tuzlashni» maqsad qilib qo'yishlari
sabab bo'lgan. Oqibatning bu darajada yomonlashuvi ularning xayoliga
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com

---

---

kelmagan bo'lsa kerak.

Hozirgi kunda 20000 dan ortiq kompyuter viruslari kompyuter tizimlari
va ma'lumotlari ishi uchun asosiy xavfni tashkil etadi. Bunda, asosan, zarar
ko'radiganlar litsey, institut, universitetlar va boshqa tashkilotlardir.
Bunday muassasa kompyuterlarida ma'lumotlardan foydalanish ochiq va
chegarasiz bo'lganligi uchun viruslarning qurboni bo'linadi va katta moddiy
talafot ko'riladi. Shu bois kompyuter ishini nazoratga olish muhimdir.
Kompyuter ishini nazoratga olish deganda nima tushuniladi? Unga
quyidagilar kiradi:
1) litsenziyasiz dasturiy ta'minotdan foydalanmaslik;
2) tashqaridan kiritiladigan viruslarning oldini olish;
3) tizimga
sanksiyasiz
kiruvchi
xakerlarga
imkon
bermaslik.
Axborot va dasturlar xavfsizligini ta'minlash uchun quyidagilar
zarur bo'ladi: birinchidan, litsenziyalangan dasturiy ta'minotni ishlatish;
ikkinchidan, tashqi tarmoqlarga ulanishda filtr cheklovchilar o'rnatish
(viruslardan himoyalanish va sanksiyasiz foydalanishni cheklash).
Albatta, bunday himoya vositalari uzluksiz rivojlanib takomillashib
bormoqda.
Kompyuter
viruslarini
quyidagi
guruhlarga
ajratish
mumkin:
diskningyuklanishsektorlarinibuzadiganyuklanish viruslari;
bajariladigan fayllar — com, exe, sys, bat fayllarini buzuvchi
fayl viruslari;
diskning yuklanish sektori va bajariladigan fayllarni buzadigan
iklanish fayli viruslari;
stels (stelth) — ko'rinmas viruslar;
*MicrosoftWord muharriri yordamida hosil qilingan ma'lumotli
Ifayllarni yozuvchi — makrobuyr ari.uq virusl
Bundan tashqari boshqa turdagi viruslar ham mavjud. Viruslardan
himoyalanishda axborotni himoya qilishning umumiy vositalaridan
foydalanish kifoya qilmaydi. Buning uchun maxsus dasturlardan
Jfoydalanish zarur bo'ladi. Bu dasturlarni bir necha turga ajratish mumkin:
detektorlar, vaksinalar (imnumizatorlar), doktorlar, revizorlar (fayl va
disklarning tizimli sohalaridagi o'zgarishlarni nazorat qiluvchi dasturlar),
doktor revizorlar va filtrlar (virusdan himoyalanish uchun mo'ljal-langan
rezident dasturlar). Ularning xususiyatlarini ko'rib chiqamiz.