1. Axborot texnologiyalari haqida tushuncha. Informatikaning jamiyatdagi o’rni

AXBOROT TIZIMLARINI TUZISH VA ULARDAN 
FOYDALANISH 
Reja 
1. Axborot tizimlari haqida tushuncha. 
2. Ombordagi ma’lumotlarni tartiblash. 
3. Axborotlarni avtomatlashtirilgan holda izlash. 
4. Axborotlarni ko’rib chiqish va indeksli fayllar 
5. Axborot tizimlarining tukkumlanishi. 
6. Axborot tizimlarida ma’lumot almashish 
7. 
Bilimlar ombori.Bilimlar omborini boshqarish tizimlari


Axborot tizimlari deganda axborotni saqlash, izlash, turlarga 
ajratish, uni qayta ishlash prinsiplari, usullari, vositalari tushuniladi.
Axborot tizimi asosida ombordagi ma 'lumotlarni tartiblash, avtomatik 
izlash, ma'lumot almashish mumkin. Bu tizim asosida bilimlar omborini 
boshqarish tizimlari yaratiladi.
Ushbu bobda yuqorida aytilganlar bilan birga sun'iy intellekt 
tushunchasi va uning yordamida tashkil qilinadigan ekspert tizimlari о 
'rganiladi.
Axborot tizimlari haqida tushuncha 
Katta hajmdagi axborotni saqlash — и 
izlanganda 
tez 
topiladigan 
va 
un-dan 
foydalanganda 
samara 
beradigan 
bo'lgan 
taqdirdagina, o'zini amaliy ji-hatdan oqlaydi.
Maykl Lesk 
Axborot tizimidan oldin «Tizim nima?» degan savolga javob
beraylik (sistema) eganda, yagona maqsad yo'lida bir vaqtning ham
yaxlit, ham o'zaro bog'langan tarzda faoliyat ko'rsatadi-bir necha
turdagi elementlar majmui tushuniladi.
Turli elementlardan tashkil topgan va turli maqsadlarga xizmat
qiluvchi tizimlarga misollar keltiramiz:
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com

---

---

9-jadval

Tizim turi
Tizim elementlari
Tizimining asosiy
maqsadi
1. Korxona
Odamlar,
qurilmalar,
materiallar, bino va h.k.
Mahsulot ishlab
chiqarish
2. Kompyuter
Elektron
va
elektromexanik
qurilmalar
Ma'lumotlarni qayta
ishlash
3. Telekommu-
nikatsion tizim
Kommunikatsiya
vositalari,
elementlar,
aloqa
kanallari,
qurilmalar
Aloqa kanallarini
o'zaro bog'Iash va
ma'lumot
almashinuvini
ta' mini ash
4. Axborot
tizimi
Kompyuterfar, kompyuter
tarmoqlari,
odamlar,
axborot, dasturiy ta'minot
va boshqalar
Axborotlarai
avtomatlashgan
holda qayta ishlash
Informatikada «tizim» tushunchasi ko'proq texnik vositalar va
dasturlar to'plamiga nisbatan ishlatiladi.
Kompyuterning texnik qismini «tizim» deb tasawur etish mumkin.
Shuningdek, hisobotlarni tayyorlash va elektron hujjatlar oqimini
boshqarish kabi amaliy vazifalarni hal qilishga mo'ljallangan dasturlar
to'plamini ham «tizim» deb hisoblash mumkin.
Xo'sh, bunday vaziyatda «Bu axborotlardan qanday foydalanish
kerak?» degan tabiiy savol turadi.
Bunday savolga javob berishda ma'lum ketma-ketlikda ish yuritishi-miz
lozim bo'ladi. Shuning uchun ishni axborotni olish, uni saqlash va bir
joydan boshqa joyga uzatishdan, ya'ni axborot tizimlaridan boshlaymiz.
BelgUangan maqsadga erishish uchun axborotlarni shakli va mazmuniga
ko'raturlargaajratish, ularni saqlash, izlash va qayta ishlash prinsip-
lariga, qayta ishlashda qo'llaniladigan usullar, shaxslar hamda vositalarning
o'zaro bog'langan majmuiga axborot tizimi (AT) deyiladi.
Axborot tizimining asosiy vazifasiga berilgan turdagi axborotni
izlash, uni qayta ishlash va qisqa vaqt ichida kerakli joyga uzatish
masalalarini hal qilish kiradi. Kompyuter axborot tizimi bilan samarali
ishlaydigan elektron qurilmadir.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com

---

---

Shaxsiy kompyuterlar hisoblash texnikasining yangi turdagi vositasi

hisoblanadi. Ular yuqori darajada pishiqligi, ixcham ko'rinishi, kam
energiya sarflashi va mobilligi bilan ajralib turadi. Axborot tizimida
qo'llaniladigan vositalar namunalari ( a) CD—ROM, b) Video
adapter) 3- rasmda keltirilgan.
Ularning bu xususiyati avtomatlashtirilgan ishchi joylari yaratish
imkonini beradi. Bunday avtomatlashtirilgan ishchi joylari davlat
boshqaruv organlari, loyiha-konstruktorlikbyurolari, sanoat va qishloq
xo'jaligi tashkilotlari, tibbiyot va o'quv muassasalarida keng
qo'llaniladi.
XX asrning ikkinchi yarmi, xususan 60-yillarda fan-texnika
taraqqiyoti misli ko'rilmagan darajada tezlashib ketdi. Bu esa, o'z
o'rnida axborot oqimining ko'payisruga olib keldi. Masalan, XX asrning
oxirgi yillariga kelib, dunyoda bir kunda chop etiladigan gazeta va
jurnallar soni 100000 dan oshib ketdi. Tasawur etish qiyin emaski,
bularni o'qib chiqishga inson umri yetmaydi. Kompyuterlar esa
axborotlarni o'qish, eshitish, ko'rish va qayta ishlashda foydalanuvchiga
maksimal qulayliklar yaratadi.
Kompyuterlarning takorrmlashuvi dunyodagi barcha o'zgarishlarni o'z
ichiga qamrovchi yagona axborot tizimini yaratishga imkoniyat yaratdi. Agar
o'tgan asrning 60—70- yillarida axborotlar turiga qarab alohida-alohida
qayta ishlangan bo'lsa, 80-yillar oxiriga kelib ular yaxlit bir o'rinishda
— integrallashgan axborot tizimlarigabirlashtirildi. 1983—85-illarda
yaratilgan va hozirda keng tarqalgan integrallashgan tizimlar -