89 Azərbaycan-Türkiyə enerji münasibətləri: çağırışlar və perspektivlər ARDNŞ-in mövqeyi neft məhsulları ixrac etdiyi ölkələrdə, xüsusilə Avropa
bazarlarında daha da möhkəmlənəcək və əlavə gəlirləri təmin edəcək.
Beləlklə, Azərbaycan şirkəti məhsuldarlığını və effektivliyini artırmaq
niyyətindədir. Buna görə ARDNŞ-in müəssisəsi olan “Azərkimya” 2020-
ci ilədək “PETKİM” ilə yaxından əməkdaşlıq etməli, bununla da regionda
hasilatın və qiymətin optimallaşdırılmasına töfhə verməlidir. Eyni zamanda,
2007-ci ilin dekabrında açılan və İsveçrədə yerləşən “SOCAR Trading” hər
iki şirkət üçün liqroin almaq səlahiyyətindədir
9
.
“STEAS”-lə əməkdaşlıq nəticəsində ARDNŞ növbəti bir neçə ildə
Türkiyənin enerji bazarında daha güclü rol oynaya bilər. 2010-cu ilin
dekabr ayında Türkiyənin Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK)
10
“STEAS”-ı 30 illik marketinq lisenziyası ilə təltif edib. Bunu 2010-cu
ilin iyununda “SOCAR” və “BOTAŞ” arasında Anlaşma Memorandumu
imzalanmasının məntiqi nəticəsi hesab etmək olar. Sonra EPDK bəyan
edib ki, ARDNŞ və “PETKİM”-ə Türkiyənin daxili bazarında 1,2 milyard
kubmetr qaz satmağa icazə verir və qazın yerdə qalan hissəsini “STEAS”
daxili istehlakçılara özü satacaq. ARDNŞ-in Türkiyə bazarında qaz
istifadəçilərinə birbaşa çıxışı böyük üstünlükdür. Şirkət bununla özünü
neftə fiksə olunmuş qaz qiymətlərinin mütəmadi dəyişməsi nəticəsində
satış zamanı hər hansı maliyyə itkisindən sığortalamış olur. Bunu xarici
şirkət üçün müstəsna üstünlük hesab etmək olar, cünki Türkiyənin özəl
şirkətləri və dövlət inhisarçıları yerli qaz paylayıcı bazarda dominantlıq
edirlər. Beləliklə, Azərbaycanın Avropaya qaz satışı ilə bağlı apardığı
danışıqların nə qədər mürəkkəb və cətin şəraitdə keçməsi məlum olur.
Azərbaycan Türkiyəyə qazın ucuz satılmasını bu qazın birbaşa türk və
Avropa istehlakçılarına satma hüququna sahib olması ilə izah edə bilər.
Qeyd edək ki, memorandumda hər iki məsələ öz əksini tapır.
2011-ci il oktyabrın 26-da Türkiyənin İzmir şəhərində Azərbaycan ilə
Türkiyə arasında qaz tranziti haqqında imzalanan sazişdən əlavə, dəyəri
5 milyard dollar həcmində olan neft emalı zavodunun 2015-ci ilədək bu
şəhərdə SOCAR və TURCAS tərəfindən tikilməsinə dair razılıq əldə edilib.
Bu barədə sənədi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və
Türkiyənin Baş naziri Rəcəb Tayyıb Ərdoğan imzalayıblar
11
. Sazişə əsasən,
SOCAR birgə müəssisənin 75% payına sahib olacaq. Türkiyənin birdəfəlik
9 http://www.socartrading.ch/ (accessed October 26, 2011)
10 http://www.epdk.gov.tr/web/guest;jsessionid=2D5A9B575513C81FE5AFCE6531CBF1F8 (October
26, 2011)
11 “Azərbaycan-Türkiyə qaz sazişləri imzalandı” http://www.socar.az/3889-news-view-az.html (October
27, 2011)