1. Biologik membranalar: tuzilishi, kimyoviy tarkibi va asosiy vazifalari

58. Skelet mushagi organ sifatida tuzilishi: innervatsiyasi, regeneratsiyasi. Mushak tolalarining turlari.
Skelet mushagi biriktiruvchi to’qimali pardalar bilan o`raladi:
■ epimysium - mushakni sirtdan o’rab turuvchi zich tolali biriktiruvchi to’qima. Mazkur to’qimadan iborat to’siqlar yirik nervlar, qon tomirlari va limfa tomirlari bilan birgalikda mushakning ichiga o’sib kiradi.
■ perimysium - bevosita har bir mushak tutami (mushak tolalari hosil qilgan) ni o’rovchi yupqa Biriktiruvchi to’qimali parda. Har bir mushak tutamitolalari birgalikda faoliyat yurituvchi funktsional birlikni hosil qiladi. Nervlar, qon tomirlari, limfa tomirlari Perimysium orqali ichkariga botib kiradi.
■ endomysium - har bir mushak tolasini tashqi tomondan o’raydi. U retikulyar tolalar va fibroblastlardan iborat juda yupqa biriktiruvchi to’qimali qatlam bo’lib, tarkibida nerv tolalari va mushak tolasini kislorod bilan ta’minlovchi qon kapillyarlari to’rini tutadi.
Biriktiruvchi to’qima tarkibidagi kollagen tolalar mushak tolalari qisqarishi natijasida hosil bo’ladigan mexanik kuchni o’tkazish vazifasini bajaradi. Mushak biriktiruvchi to’qima qavatidagi kollagen tolalar mushak xujayralari va tolalaridagi mexanik qisqarish kuchlarini uzatishga xizmat qiladi; individual mushak tolalari ba’zan bir mushak oxiridan ikkinchisiga davom etadi.
Skelet mushagi to’liq yopiq, qalin zich biriktiruvchi to’qimadan iborat - epimysium bilan o’ralgan bo’lib, u fastsiya va pay xosil qilib, mushak to’qimasini suyak bilan bog’laydi. Keng skelet mushagi - bir nechta mushak tutumlarini tashqi tarafdan o’ragan zich biriktiruvchi to’qimadan iborat parda - perimysium hamda aloxida mushak tolalarini (cho’ziq ko’p yadroli xujayralar) tashqi tarafdan qoplagan nozik biriktiruvchi to’qimali parda - endomysium dan iborat.
U zoq vaqt davomida sekin qisqaruvchi mushak tolalari odatda, oksidlanish-fosforlanish va ATF xosil qilish uchun ko’p mitoxondriyalar tutadi va ularni zich kapillyarlar to’ri o’raydi. Bunday tolalar ko’p miqdorda temir va kislorod molekulalarini saqlovchi mioglobin oqsilini tutadi. Mioglobin mushak tolasiga qizil rang beradi.
Qisqa muddatli va tez qisqarishga ixtisoslashgan mushak tolalari odatda yirikroq diametrga ega va ko’p darajada glyukozaning anaerob metabolizmi bilan bog’liq. Glikoliz jarayonida laktatlar hosil bo’lib, ular mushaklarning tez charchashi va tiklanish davri davomida bartaraf etiluvchi kislorod yetishmovchiligiga olib keladi. Mushak tolalari klassifikatsiyasi mushak kasalliklari (miopatiyalarni) tashhislashda katta ahamiyatga ega.