1. Biologik membranalar: tuzilishi, kimyoviy tarkibi va asosiy vazifalari

57. Yurak mushak to’qimasi: taraqqiyoti, tuzilishi. Morfofunktsional tavsifi. Yurak mushak to’qimasining regeneratsiyasi.
Yurak mushak to`qimasi segmentlanmagan mezodermadan, aniqrog`i, splanxnotomning vistseral varag`idan rivojlanadi. Bu varaqdan mioepikardial plastinka hosil bo`lib, uning hujayralaridan miokard va epikard hosil bo`ladi. Mioepikardial plastinkaning mezenxima hujayralari mioblast hujayralarga differensial-lashib kardiomiotsit hujayralarni hosil qiladi va so`ngra plastinkalar orqali birlashadi.
Yurak ko`ndalang-targ`il mushak to`qimasining regeneratsiyasi yoshga qarab o`zgaradi. Go`daklarda kardiomiotsit hujayralar bo`linish qobiliyatiga ega bo`lsa, balog`atga yetgan organizmda va qari odamlarda yo`ldosh (satellit) hujayralar bo`lmagani uchun va kardiomiotsit hujayralar bo`linish qobiliyatini yo`qotgani uchun nobud bo`lgan kardiomiotsit hujayralar qayta tiklanmaydi va nobud bo`lgan kardiomiotsitlar o`rnida (miokard infarktida) biriktiruvchi to`qimali chandiq hosil bo`ladi.
Ko`ndalang-targ`il mushak to`qimasi yurak miokard qavatida joylashadi. Bu mushak to`qima yurak mushak hujayralari - miotsitlardan tashkil topgan. Bu hujayralar faqat yurakda uchragani uchun kardiomiotsitlar deb yuritiladi. Hozirda 3 xil kardiomiotsitlar farqlanadi: qisqaruvchi-tipik, impuls o`tkazuvchi atipik va sekretor. Qisqaruvchi kardiomiotsitlar silindr shaklidagi hujayralardir. Ular oraliq plastinkalar orqali o`zaro birlashib zanjirsimon (tizmasimon) tuzilmalar hosil qiladi. Kardiomiotsit markazida bir yoki ikki oval yoki cho`zinchoq shakldagi yadro joylashadi. Miofibrillalar yadro atrofida joylashib, ular orasida mitoxondriyalar ko`p. Silliq endoplazmatik to`r va T-sistema yaxshi rivojlangan. Donador endoplazmatik to`r kuchsiz rivojlangan.
Kardiomiotsitlar sarkolemma bilan qoplangan bo`lib, sarkolemma o`z navbatida plazmatik membrana va bazal membrana bilan o`ralgan. Bazal membrane kardiomiotsitlarni faqat yon tarafdan o`rab turadi. Oraliq plastinkalar ikki hujayraning plazmatik membranalari orasida zinasimon joylashadi. Oraliq plastinkalar sohasida kardiomiotsitlar desmosomalar, tirqishli birikish (neksus), interdigitatsiyalar orqali birlashgan. Oraliq plastinkalarga miofibrillalarning aktin protofibrillalari kelib tugaydi.
Yurakdagi qo`zg`alishni o`tkazuvchi mushak to`qimasi (Purkinye tolalari yoki atipik kardiomiotsitlar) ham mushak hujayralari - kardiomiotsitlardan tuzilgan bo`lib, qisqaruvchi kardiomiotsitlardan yirikroq, qo`zg`alishni peysmeker hujayralaridan qisqaruvchi mushak tolalariga o`tkazadi. Peysmeker (ritm boshqaruvchi) hujayralar atipik mushakning alohida turi bo`lib, vegetativ nerv sistemasining tolalari bilan innervatsiya qilingan.