1/ ekologiyanin iNKİŞaf tariXİ, MƏQSƏd və VƏZİFƏLƏRİ

12.-13/KİMYƏVİ MADDƏLƏRLƏ ÇİRKLƏNMƏ VƏ 
ONUN ƏHALİNİN SAĞLAMLIĞINA TƏSİRİ 
Kimyəvi maddələrin canlı orqanizmlərə zərərli təsir göstərmə 
qabiliyyəti zəhərlilik adlanır. Bütün maddələr zəhərlidr, onların 
zəhərliliyini yalnız doza (konsentrasiya) təyin edir. Bunu 
orqanizm üçün həyati zəruri hesab edilən mikroelementlərin 
(dəmir, mis, sink, kobalt, selen və b.) misalında aydın görmək 
olar. Bu göstərilən maddələrin orqanizmə kifayət qədər daxil 
olmaması anemiya və digər xəstəliklərin inkişafına səbəb ola 
bilər. Lakin onların izafi dərəcədə daxil olması toksiki 
(zəhərlilik) effekt yaradır. Davamlı toksik birləşmələrin siyahısı 
hələlik tam müəyyənləşdirilməyib. İlkin varianta 64 maddə, o 
cümlədən 12 davamlı üzvi çirkləndiricilər (DÜÇ) aid edilib 
dövlətlərarası Stokholm Konvensiyasına daxil edilmişdir. Bu 
konvensiyada bir sıra kimyəvi maddələrin (bəzi pestisidlər, PXB 
(polixlorbifenil) də daxil olmaqla) istehsalı və istifadəsinin ləğv 
edilməsi (qadağan olunması) üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsi 

---

nəzərdə tutulur. Təklif olunan davamlı toksik birləşmələrinin 
(DTB) siyahısına aşağıdakılar aiddir: • Pestisidlər: ; • Sənaye 
maddələri • Metallar: qurğuşun, civə, kadmium, arsen, nikel, 
xrom, berillium, civənin, qruğuşunun, qalayın üzvi birləşmələri; 
• Əlavə (yardımçı) məhsullar; dioksinlər, furanlar, politsiklik 
aromatik karbohidrogenlər (PAK); • Suyun dezinfeksiya 
məhsulları: xloroform • Digər maddələr. Dünyanın bir sıra 
ölkələrində (ABŞ, Kanada, Meksika) ətraf mühitin DDT, 
xlordan, lindan, PXB və civə ilə çirklənməsinin azaldılması üzrə 
Milli fəaliyyət Planı (MFP) hazırlanmış və həyata keçirilir. Son 
onilliklərdə Avropada bir çox ağır metalların və davamlı üzvi 
birləşmələrin (DÜB) tullantıları azaldılmışdır. ABŞ və digər 
bəzi ölkələrdə etilləşdirilmiş benzindən istifadənin qadağan 
edilməsi nəticəsində uşaqların qanında qurğuşunun və İsveçdə 
ana südündə heksaxlorbenzol funqisidin miqdarı azalmışdır. 
Spesifik təsir xarakterinə malik olan kimyəvi maddələr haqqında 
aşağıda ətraflı məlumat verilir.