1. marketing va uni rivojlanishining asosiy bosqichlari ulgurji savdo

Tovar va xizmatlarni taqsimlash jarayoni 
– bu ma’lum bir bosqichlar ketma-ketligini, harakat va 
usullar majmuasini, iste’molchini tanlash va ularni jalb qilish, shartnoma shartlariga ko‘ra yetkazib 
berishning ratsional yo‘llarini tanlash, tovarlarni saqlash va taxlash kabi vazifalarni o‘z ichiga oladi. 
Ishlab chiqaruvchidan to iste’molchiga tovar va xizmatlarni yetkazib berish, bu borada barcha 
qarorlarni qabul qilish bilan bog‘liq
. 
Tovarlar harakatlanishi (marketining logistikasi) ni tashkil etish. 
Savdo (o‘tkazish, sotish) siyosati tovarlarning harakatlanishi bo‘yicha qarorlar qabul qilishni ko‘zda 
tutadi. 
Ishlab chiqarish jarayonida mahsulotning yuk sifatida iste’molchiga yetib kelishigacha - tashish, 
saqlash va qo‘shimcha (qadoqlash, o‘rash, tamg‘alash kabi) ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan 
jarayon tovar harakati, deyiladi. 
Tovarlar harakatlanishi (marketing–logistikasi) – iste’molchilar ehtiyojlarini qondirish uchun foyda 
ko‘rish maqsadida materiallarni va tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarilgan joylaridan iste’mol 
joyiga yetkazish faoliyatini rejalashtirish, hayotga tatbiq etish va jismoniy joylashtirilish ustidan 
nazorat qilish faoliyatidir. 
Tovarlar harakatining maqsadi — minimal imkoniyatli xarajat bilan zarur tovarlarni zarur joyga 
yetkazib berish hisoblanadi. 
Tovarlarni harakatlantirishning asosiy chiqimlari tovarlarni transportlarga yuklash – tushirish, 
omborlarga joylashtirish, tovar – moddiy zaxiralarni saqlash, tovarlarni olish, tushirish, qadoqlash, 
ma’muriy xarajatlar va buyurtmachilar bilan ishlash bo‘yicha xarajatlardan yig‘iladi. 
Tovarlar harakati – bu nafaqat xarajatlar manbasi, shuningdek, talabni yaratishning potensial 
ko‘rinishi ham. Tovarlar harakati tizimini mukammallashtirish hisobiga qo‘shimcha mijozlarni jalb 
etish, yaxshi xizmat ko‘rsatish va narxlarni tushirishni taklif qilish mumkin. 
Tovarlar harakati tizimlaridan birortasi ham bir vaqtning o‘zida mijozlar uchun maksimal servis 
bilan bir vaqtda tovarlarni taqsimlash sarfini minimumga tushirishga qodir emas. Mijozlar uchun 
maksimal servis katta tovar–moddiy zaxiralarining saqlashni, nuqsonsiz transportirovka xizmatini 
va ko‘plab omborlar bo‘lishini ko‘zda tutadi, bu esa xarajatlar ortishiga olib keladi. 
Sotuv tizimi raqobatdoshligini aniqlovchi omillardan biri marketing–logistikasi bo‘lib, marketing 
kommunikatsiyasi samaradorligi vositasi hisoblanadi. 
Logistika fani sohasi bozor sharoitida tovar hamda xizmat oqimini optimallashtirish bo‘yicha 
uslublar, nazariyalar majmuasi bo‘lib, iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik va kommunikativ jarayonda 
tovar oqimini tashkil etish, aylantirish, iste’molni samarali tashkil etish bilan shug‘ullanadi. 

---

1970-yillarda logistika sanoat tarmoqlariga kirib kelib, kompleks ta’minot, ishlab chiqarish 
omborxonalarida saqlash, iste’molchilarga yetkazib berishni nazarda tutdi. 
1980-yillarga kelib logistikaning ahamiyati shunchalik ortdiki, ishlab chiqarish korxonalarida 
logistika bo‘limi tashkil etildi. AQSh va Yevropa oliygohlari logistika bo‘yicha mutaxasislar 
tayyorlay boshladi. 1990-yillarda xalqaro iqtisodiy munosabatlarda logistika jarayonlari qo‘llanib, 
savdo-sotiq, iqtisodiy erkin savdo zonalarida logistika xizmatlari joriy etildi. 
Ketma-ket bajariladigan jarayonning samarali bajarilishi logistikaning asosiy maqsadidir. 
Logistika obyekti bo‘lib – tovarlar, shaxslar, axborotlar, texnologiyalar, energiya, moliyaviy 
resurslar hisoblanadi. Tarmoqlar oziq– ovqat sanoati, metall ishlab chiqarish va qayta ishlash, kimyo 
sanoati, qog‘oz-selluloza sanoati, qog‘oz ishlab chiqarish, elektron sanoat, tekstil sanoati, 
mashinasozlik bo‘yicha xarajatlar ulushi turlicha. 
11.5-rasm. Ishlab chiqarish jarayonida logistika integratsiyasi 
1991-yilda Butunittifoq logistika Assotsiatsiyasi tashkil etilgan bo‘lib, u 1993-yil “Logistika 
ishlanmalar Fondi”ga o‘zgartirildi. Yevropa va AQShda Logistik injenerlar jamiyati va 
assotsatsiyasi mavjud. 
11.3-jadval Logistika tavsifi