yagona ilmiy talablarga bo‘ysunardi va o‘ziga xos ilmiy mezonlarga amal qilardi.
Posmoklassik fan mahsuli bo‘lgan sinergetikada esa nazariy mulohaza va ilmiy
taxminlar bir necha variantlarda namoyon bo‘lishi e’tirof etiladi.
To‘g‘ri innovatsiya yoki novatsiya «biror qiziq voqeaga duch kelsang, uni
tadqiq qil, qolganiga qo‘l silta» degan aqidaga suyanib qolmay, an’anaviy
qarashlaming turli variantlariga e’tibor qaratadi. Zero, insoniyatning ilmiy-ijodiy
faoliyati o‘z mohiyati va metodi bo‘yicha rasional, shuningdek, o‘zining eng
g‘aroyib yutuqlarini faqat miyaning xavfli kutilmagan faoliyati orqali ifodalaydi,
ya’ni olim innovatsiya yoki novatsiyalar asosida bilimni evristik seleksiya qiladi va
saralaydi. Bu muayyan maqsadga yo‘nalgan bo‘ladi. Keyin bu jarayon qayta
takrorlanadi va olimga yangi gorizontlami (ufqlami) ko‘rishga imkon beradi. Buning
natijasida, olim miyasida ilg‘or innovasion g‘oyalar shakllana boshlaydi va
kutilmaganda kristallashuvga o‘xshash evristik jarayon ro‘y beradi. Demak,
innovasion ta’sir vositasida olim miyasi muayyan vaqtda o‘zining yangi
konsepsiyasining asosiy belgilarini aniqlaydi, matematikada bo‘lgani kabi bu
kutilmagan fikr ham maqsadli faoliyat jarayonida emas, balki faoliyatga bog‘liq
bo‘lmagan vaqtda ham ro‘y beradi, ya’ni olim miyasi kashfiyot bilan band
bo‘lmagan paytda sodir bo‘ladi. Bu davrda ijodiy jarayonga his- tuyg‘ular
aralashadi. Biroq kutilmagan omadli g‘oyaning kashf qilinishi ifodalanishi ijodiy
jarayonning oxiri emas, balki boshi hisoblanadi. Chunki olim o‘z g‘oyalarining
to‘g‘riligini asoslashi, oqibatlarini aniqlashi, ulami eksperiment natijalari bilan
solishtirishi, barcha ehtimoliy imkonlarga javob topishi va nihoyat o‘z kashfiyoti
chegaralarini aniqlashi lozim bo‘ladi.
Albatta, ilmiy kashfiyotlarda intuisiyaning rolini inkor qilib bo‘lmaydi.
Shuning uchun ham fransuz olimi M.Zaar o‘zining «Ijod yoMlari» nomli kitobida,
intuisiya his-tuyg‘ular ham qodir bo‘lmagan narsaga qodirligini asoslash maqsadida
«U narsalar borlig‘ini va ulaming yashirin qiymatini (qadrini) qamraydi, zabt
etadi»
77
deb ta’kid- laydi. Intuisiya dunyoqarash, ilmiy gipotezaga yo‘l ochadi. Ilmiy
ijodda tasavvur, fantaziya ma’lum rol o‘ynaydi, borliqdagi mavhumlik qismini
darrov ko‘rish mumkin bo‘lgan tarzda tasvirlaydi. Ammo tasavvur va intuisiya aqliy
chegarada qo‘llaniluvchi, olimlarning ilmiy kashfiyotlar qilishida yordamchi
vositalargina bo‘lib qoladi.
Dostları ilə paylaş: