1-mavzu: “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsadi va vazifalari ilmiy blimlarning metodologik asoslari Reja

ekstrapolyasiya 
qilish afzal 
jihatlari bilan bir qatorda quyidagi jiddiy kamchiliklarga ega: kelajak sari 
harakatlanishga qarab 
ekstrapolyasiya
ning aniqlik darajasi pasayib boradi. 
Binobarin, o‘tmish va kelajak o‘rtasida analogiya o‘tkazishning prognostik qimmati 
juda kam, zero, kelajakning asosiy jihatlarini o‘tmishni takrorlash bilan bog‘lash 
mumkin emas
. Buni yaxshi tushungan Gegel shunday deb ѐzgan edi: «Hukmdorlar, 
davlat arboblari va xalqlarga tarix tajribasidan ibrat olishni maslahat beradilar. 
Ammo tajriba va tarix xalqlar va hukumatlar tarixdan hech narsani 
o‘rganmaganliklarini ko‘rsatadi. Har bir davrda shunday alohida shart-sharoitlar 

---

vujudga keladi, har bir davr shunday individual holatga ega bo‘ladiki, bu davrda 
faqat mana shu holatdan kelib chiqib qarorlar qabul qilish zarur va mumkindir»1.
1 G.Gegel Soch. T. 8. S. 7-8.
Ilmiy bilish va ijod nafaqat kelajakni bashorat va prognoz qilish, balki uni 
ongli ravishda shakllantirish imkonini ham beradi. Fanning evristik ma’nosini 
«bashorat qilish uchun bilish, bilish uchun bashorat qilish», deb ta’riflash mumkin. 
Ilmiy ijod tarixi ko‘p jihatdan ilmiy bashorat tarixidir. Uning kuchi va qamrovi 
fanning ijodiy, bilish salohiyatining yetuklik darajasini ko‘rsatadi.
O‘zbekistonning birinchi Prezidenti I.A. Karimov ishlab chiqqan «bozorga 
o‘tishning o‘zbek modeli» demokratiya, bozor iqtisodiga o‘tish va fuqarolik jamiyati 
qurish sharoitlarida mamlakatimizning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini teran ijodiy 
ilmiy bashorat qilishning ѐrqin namunasidir. Bu model iqtisod, sosiologiya, 
politologiya, ijtimoiy prognoz sohasidagi jahonga mashhur mutaxassislarning 
olqishiga sazovor bo‘ldi.
Mazkur model iqtisodiy rivojlanish sohasida iqtisodiy-xo‘jalik faoliyatini har 
tomonlama tahlildan o‘tkazish va bu faoliyatning barcha omillarini e’tiborga olish 
vazifasini hal qiladi. Bunday tahlil jamiyat taraqqiѐtining ijtimoiy-siѐsiy va ilmiy-
texnikaviy omillarida sodir bo‘lgan o‘zgarishlarni e’tiborga olgan holda iqtisodiy 
rivojlanish jaraѐnlarini tushuntirish, bashorat qilish va boshqarish uchun zarurdir. 
«O‘zbek modeli» ilmiy ishlab chiqilgan va haѐtga muvaffaqiyatli tatbiq etilaѐtgan 
ijodiy bashorat namunasi sifatida bozor, fuqarolik jamiyati va har tomonlama 
rivojlangan demokratiya sari O‘zbekistonning harakatini ijtimoiy boshqarishning 
ilmiy va metodologik negizini tashkil etadi.
«Mohiyatni tushunib yetmasdan, yumuq ko‘z va shoshma-shosharlik bilan 
maqsad sari erkin suzishga chiqish mumkin emasligini biz hammamiz yaxshi 
tushunishimiz kerak, - deb qayd etadi I.A. Karimov. - Buning uchun avvalambor 
aniq yo‘nalishni belgilash, mustahkam kemani tanlash, ishonchli jamoani to‘plash, 
uni og‘ir sharoitlarda suzishga o‘rgatish va faqat shundan keyin yo‘lga chiqish kerak. 
Bu esa juda og‘ir va murakkab vazifadir. Bularning barchasini e’tiborga olib, biz 
mustaqillikni qo‘lga kiritgan paytimizdan boshlab iqtisodiy islohotlarni amalga 
oshirishning 
nazariy 
va 
amaliy 
mexanizmlarini 
ishlab 
chiqish 
bilan 
shug‘ullanyapmiz»1.