1-mavzu Kirish. Milliy til va adabiy til. Adabiy tilning ogzaki va yozma shakllari


Fe’ldan sifat yasovchi qo’shimchalar



Yüklə 435,79 Kb.
səhifə52/96
tarix14.10.2023
ölçüsü435,79 Kb.
#155314
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   96
1. O‘zbek adabiy tili va uning tarixiy bosqichlari. O‘zbek adabi-fayllar.org

2.Fe’ldan sifat yasovchi qo’shimchalar

-gir
-g’ir


-kir
-qir
-qur

sezgir
olg’ir


keskir
topqir
uchqur

-kun
-qin


-g’in
-g’un
-qun

tushkun
sotqin


so’lg’in
tuyg’un
tutqun

-choq
-chak


-chiq

quvonchoq,erinchoq


kuyunchak
sirpanchiq


-k
-ik


-uk

chirik
teshik


suzuk


-q
-uq


-iq

tarqoq
yumuq


so’niq, tiniq

-qoq
-g’oq


yopishqoq


toyg’oq

-qi

vaysaqi

-oq

qo’rqoq

-ag’on

topag’on

-mon

toparmon (odam)

-ma

qovurma (sho’rva)

-(a)rli

ishonarli

-ch

tinch

-g’ich

yuvg’ich

-ong’ich


tishlong’ich


-ovuch

iskovuch

-mas

ishyoqmas

-(i)ndi

asrandi (bola)

-a

ko’tara (savdo)

-msiq

achimsiq



3. Sifat, ravish, taqlid so’zlardan sifat yasovchi qo’shimchalar

-gi

bugungi,

no-

noma’qul

-lom

sog’lom

-ildoq

shiqildoq




Sifat yasovchi qo’shimchalar
Sifat yasovchilar so’z yasovchi qolipida quyidagi tarkibda joylashadi:
Asos (ot, sifat, fe’l, ravish, taqlid) + sifat yasovchi + lug’aviy shakl (-gina,- kina, -qina, -roq, -mtir, -imtir, -ish) = yasama sifat.
Quyidagi so’zlarni namunadagidek yozing.
Namuna: kuch+li+roq - asos (ot) +sifat yasovchi + lug’aviy shakl (qiyosiy daraja shakli) = 3 morfema, yasama sifat.
Jizzakiroq, serhosil-ku, havoyiroq, sezgirroq, iliqroq, qarimsiq, bijildoqroq, achimsiq, ko’tara (savdo), noma’lum, teshik, kechagi, dastlabki, erkin, g’amxo’r, devonavor, bilag’on, sayroqi, ozg’in, asrandi, qizg’anchiq, qoloq, kechagi, likildoq, fidoyi, aybdor, maymunsimon, ig’vogar, tinch, tirishqoq, muzdek, gapdon, o’tmas, tuzuk, sog’lom, bahorgi, ishchan, badavlat, zulmkor, devoriy, o’tkir, hurkovuch.
Fe’l yasovchi qo’shimchalar

Qo’shimcha


misollar


Qo’shimcha


misollar


-la

boshla, ko’kla, tezlamoq, pichirla, sizlamoq,behlamoq

-lan
-lash


kalovlandi, jilovlandi, o’rtoqlashdi


-illa

piqillamoq

-ira

gurkiradi,hilpiradi

-a

qiyna

-sira
-sa


sizsira, talmovsiramoq, suvsa


-(a)r

qizar, tunar

-(a)y

sarg’ay

-(i)k
-(i)q


toliqmoq, birikmoq


-(i,o)t

uyg’ot, bo’shat, berkit

-i

toyimoq, tinchi

-ir

gapir, tufur



Shaxs- son qo’shimchalari(tuslovchilar)
I guruh tuslovchilari
Bor+di+m - asos+zamon+I-shaxs birlik (sintaktik. shakl hosil qiluvchi);
Bor+di+ng - asos+zamon+II-shaxs birlik (sintaktik. shakl hosil qiluvchi);
Bor+di - asos+zamon
Bor+di+k - asos+zamon+I-shaxs ko’plik (sintaktik. shakl hosil qiluvchi);
Bor+di+ngiz - asos+zamon+ II-shaxs ko’plik (sintaktik. shakl hosil qiluvchi);
Bor+dilar - asos+ (tuslovchi+zamon)
II guruh tuslovchilari
Bor+a+man - asos+zamon+I-shaxs birlik (sintaktik)
Bor+a+san - asos+zamon+II-shaxs birlik (sintaktik)
Bor+adi - asos+zamon
Bor+a+miz - asos+zamon+I-shaxs ko’plik (sintaktik)
Bor+a+siz - asos+zamon+II-shaxs ko’plik (sintaktik)
Bor+adilar - asos+zamon+ III-shaxs ko’plik
III guruh tuslovchilari
Bor+ay - asos (fe’l)+I-shaxs birlik (mayl qo’shimchasi)
Bor+gin - asos+ II-shaxs birlik (mayl qo’shimchasi)
Bor+sin - asos+ III-shaxs birlik (mayl qo’shimchasi)
Bor+aylik - asos+ I-shaxs ko’plik (mayl qo’shimchasi)
Bor+ingiz - asos+II-shaxs ko’plik (mayl qo’shimchasi)
Bor+ sinlar - asos+III-shaxs ko’plik (mayl qo’shimchasi)
Fe’l yasovchilar so’z yasalishi qolipida quyidagi tartibda joylashadi:
Asos (ot, sifat, son, olmosh, undov, taqlid, modal) + fe’l yasovchi + lug’aviy shakl +sintaktik shakl hosil qiluvchi = yasama fe’l.
Quyidagi so’zlarni namunadagidek tahlil qiling.
Namuna: ish+la+di+k - asos (ot) +fe’l yasovchi + zamon (lug’aviy shakl) + I-shaxs ko’plik (sintaktik shakl hosil qiluvchi) = yasama fe’l, 4 morfema.
Oq-la-di-ngiz - asos (sifat) +fe’l yasovchi + zamon (lug’aviy shakl) +II-shaxs ko’plik (sintaktik shakl hosil qiluvchi) = yasama fe’l, 4 morfema.
Sekinlayapti, shivirlagansiz, chuhlamoqdasiz, senlayapti, chirqillayapti, tunamoqchiman, bo’shayapman, o’ynamoqdasiz, qiziqyapti, qisqargan, ko’karmoqda, birikmoqchi, yo’liqqan, boyidik, tinchidingiz, faxrlandim, ikkilanyapman, ko’maklashdingiz, suhbatlashmoqda, yarqiradi, sensirayapman, suvsadim, qoraygan, kuchayadi, yo’qotdim, to’latdingiz, berkitmoqchi, gapirmadim, tupurmagansiz.


Yüklə 435,79 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   96




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin