1-mavzu. “Makroiqtisodiyot” faniga kirish Reja: Makroiqtisodiyot fanining shakllanishi tarixi, predmeti va ob’ekti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2-chizma. Sof bozor iqtisodiyoti sharoiti “resurslar - mahsulotlar”va 
“daromadlar –ajatlar”ning doiraviy aylanishi modeli.
Resurslar hamda tovarlar va xizmatlar oqimi jami taklifni, daromadlar va 
xarajatlar oqimi jami talabni ko’rsatadi. Davlat ishtiroki mavjud bo’lmagan yopiq 
iqtisodiyotda yalpi talab va yalpi taklifning o’zaro teng bo’lishi firmalarnining yalpi 
sotuvi, yoki yalpi ishlab chiqarishi hajmi uy xo’jaliklarining yalpi daromadlari, yoki 
yalpi daromadlariga teng bo’lishi shaklida namoyon bo’ladi. 
Bu ko’rsatkichlar o’rtasidagi tenglikning buzilishi ishlab chiqarishning 
pasayishi, inflyatsiya va ishsizlik darajalarining ko’tarilib ketishiga sabab bo’ladi. 
Davlat aralauvi mavjud bo’lgan iqtisodiyotda bu model ancha murakkab ko’rinish 
oladi. 
Resurslar bozori 
Tovarlar va xizmatlar bozori 
Uy xo’jaligi 
Firmalar
Resurslarga xarajatlar 
Resurslar 
Yer, mehnat, 
kapital 
Pul daromadlari (ish haqi, renta, 
foiz, foyda) 
Tovarlar va 
xizmatlar 
Tovarlar va 
xizmatlar 
Daromadlar 
Iste’mol xarajatlari 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3-chizma. “Resurslar-tovarlar va xizmatlar” hamda “daromadlar – 
xarajatlar”ning davlat aralashuvi mavjud iqtisodiyotdagi doiraviy aylanishi 
modeli.  
Bunda: 
1.Yer, mehnat, kapital.
9.Iste’mol xarajatlari. 
2.Resurslar.
10.Sotishdan tushgan daromad. 
3.Tovar va xizmatlar. 
11.Resurs xarajatlari. 
4.Tovar va xizmatlar. 
12.Soliqlar. 
5.Resurslar.
13.Soliqlar. 
6.Tovar va xizmatlar
14.Xarajatlar. 
7.Transfertlar. 
15.Xarajatlar. 
8.Pul daromadlar (ish haqi, 16.Subsidiyalar 
renta, foiz, foyda)
Bunday 
iqtisodiyotda 
resurslar-tovarlar 
va 
xizmatlar, 
daromadlar- 
xarajatlarning uzluksiz harakati ham bozor mexanizmlari orqali, ham davlat 
aralashuvi bilan ta’minlanadi. Bunda hukumat ishlab chiqaruvchilar va 
iste’molchilarning harakatini bevosita boshqarmaydi, balki resurslar va tovarlar 
bozorlarida qatnashish orqali ularning iqtisodiy faoliyatiga qulay sharoitlar 
Resurslar bozori 
Tovarlar va xizmatlar bozori 
Uy xo’jaligi 
Korxonalar 
Давлат 
10 
3 
12 
16 
15 
7 
4 
13 
5 
1 
14 
2 
11 
8 
6 
9 

---

yaratadi.Davlat korxonalar va uy xo’jaliklarini soliqqa tortish bilan birga 
korxonalarga subsidiyalar berish, aholiga transfert to’lash orqali ularning ishlab 
chiqarish imkoniyatlari va xaridga qodir talablariga ta’sir etadi. Ayni paytda davlat 
resurslar bozoridan hamda tovarlar va xizmatlar bozorida sotib oluvchi sifatida 
ishtirok etadi. Davlat o’z ishtiroki bilan firmalarning ishlab chiqarish hajmlari va uy 
xo’jaliklarining tovarlar va xizmatlar xarid qilish miqdolari to’g’risidagi qarorlari 
o’zaro mos kelmagan hollarda ro’y beradigan iqtisodiy tebranishlarni tartibga solib 
turadi. 
Ochiq iqtisodiyot 
sharoitida 
doiraviy 
oqimlar 
modeli 
yanada 
murakkablashadi. Endi unda to’rtinchi makroiqtisodiy sub’ekt- tashqi dunyo ham 
paydo bo’ladi. CHet el investitsiyalarinig kiritilishi va xorijga investitsiya qilish,
eksport va import operatsiyalari shu jumladan moliyaviy bozor orqali 
jamg’armalarning investitsiyalarga oqib o’tishi va moliyaviy mablag’larning qayta 
taqsimlanishini e’tiborga olsak ko’rib o’tilgan model mukammal emasligiga iqror 
bo’lamiz. Ammo shu ko’rinishda ham bu model makroiqtisodiy jarayonlarni yaxlit 
holda tasavvur qilishga imkon beradi. Doiraviy oqimlar modelidan chiqariladigan 
xulosa shuki, davlat, firmalar, uy xo’jaliklari va tashqi dunyoning yalpi xarajatlari 
yalpi ishlab chiqarish hajmiga teng bo’lishi resurslar, tovarlar va xizmatlar oqimlari 
(ya’ni real oqim) bilan daromadlar va xarajatlar oqimlari ( ya’ni pul oqimlari)
o’zaro teng bo’lishining asosiy shartidir Yalpi xarajatlar hajmining oshishi ishlab 
chiqarish hajmlari va ish bilan bandlilik darajasining o’sishiga olib keladi . Bu esa 
o’z navbatida yalpi daromadlarning oshishiga sabab bo’ladi. Kattaroq hajmdagi 
yalpi daromadlar unga mos hajmdagi yalpi xarajatlarni belgilab beradi. Sabab 
oqibat bog’lanishlari o’rin almashishi tufayli doiraviy oqimlar modeli doiraviy 
aylanish ko’rinishini oladi. Iqtisodiyot barqaror rivojlanib borishi uchun yalpi
xarajatlar to’xtovsiz o’sib borishi shart. Bu vazifa byudjet-soliq siyosati vositalari 
bo’lgan soliqlarni hamda davlat xarajatlarini o’zgartirish hamda pul-kredit siyosati 
vositalari yordamida mul massasini o’zgartirish orqali bajariladi.