1 Mavzu. Mantiq ilmining predmeti va axamiyati. Reja Tafakkur mantiq ilmining o‘rganish ob’ekti

IV. Mantikiy kvadrat orqali xulosa chiqarish.
Bunda oddiy qat’iy muloxdzalarning o‘zaro munosa- batlarini (qarang: mangiqiy kvadrat) e’tiborga olgan holda, mulohazalardan birining chin yoki xatoligi haqida xulosa chiqariladi. Bu xulosalar mulohazalar o‘rtasidagi zidlik, qarama-qarshilik, qisman moslik va bo‘ysunish munosabatlariga asoslanadi.
Zidlik (kontradiktorlik) munosabatlariga asoslangan holda xulosa chiqarish. Ma’lumki, zidlik munosabati A­O va E-1 mulohazalari o‘rtasida mavjud bo‘lib, uchinchisi istisno qonunita bo‘ysunadi. Bu munosabatta ko‘ra mulo- xdzalardan biri chin bo‘lsa, boshqasi xato bo‘ladi va aksincha, biri xato bo‘lsa, boshqasi chin bo‘ladi. Xulosalar kuyidagi tuzilma bo‘yicha tuziladi:
A -> O; E -» I; O -e A; I -> I
Mae alan:
A.Hamma insonlar yashash huquqiga eta.

1. 
   Ba’zi insonlar yashash huquqiga eta emas.
   
2. 
   Ba’zi faylasuflar davlat arbobi.
   

E. Hech bir faylasuf davlat arbobi emas.
Bu misodsa asos mulohazaning chinliщsan xulosaning xato ekanligi (uchinchisi istisno qonuni asosida) kelib chikdsi.
Qarama-qarshilik (kontrarlik) munosabatlariga asoslan­gan holda xulosa chiqarish. Qarama-qarshilik munosabati A va E mulohazalar o‘rtasida mavjud bo‘lib, zidsiyat qonuniga bo‘ysunadi. Bu munosabatdagi mulohazalardan birining chin- ligidan boshqasining xato ekanligi to‘g‘risida xulosa chi- qariladi. Lekin birining xatoligi boshqasining chinligini asoslab bermaydi, chunki har ikki mulohaza ham xato bo‘lishi mumkin. Masalan, «Hamma insonlar yaxshi yashashni xoxdaydilar» degan umumiy tasdiq (A) mulohazaning chin- ligidan «Hech bir inson yaxshi yashashni xoxdamaydi» degan umumiy inkor (E) muloxdzaning xatoligi kelib chiqadi.
A.Xamma tushunchalar konkret buladi.
E.Hech bir tushuncha konkret emas.
Bu misolda asos mulohaza va ^ulosa xato. Demak, qara- ma-qarshilik munosabatidan A —> E E —> A ko‘rinishi- da xulosa chiqarish mumkin.