1-Mavzu: Tarixiy antropologiyaga kirish. Reja

Mavzu:Homo sapiyens
1.Ilk migratsiyalar
2. Homo sapiensning neandertallardan farqi
3. Ibtidoiy odamlar muloqoti
O’zlashtirish quruqlik orqali bo’lgan, Afrikadan eng mashhur yo’nalish Suvayish kanali yo’lagi orqali shimolga Yevropa va Osiyoga o’tgan. Sharqqa yurishdagi yo’llardan biri Hind okeani sohillari bo’ylab, Hindiston, Malak bo’g’ozi, Sumatra-Kalimantan-Okeaniya orqali Avstraliyagacha kirib borgan.
Ajdodlarning bir qismi shimolga Yaqin Sharq va Janubiy-Sharqiy Osiyodan kirib kelgan va Bering bo’g’ozigacha, so’ngra Amerikagacha yetib borganlar.
Bering bo’g’ozidan hyech qanday muzlashlarsiz hozir ham o’tsa bo’ladi. Qish paytida bo’g’oz vaqti-vaqti bilan muzlaydi va muz ustidan ham o’tsa bo’ladi. To’g’ri, muz shimoldan janubga qarab harakatlanmoqda, biroq bu migrasiyaga xalal bermaydi. Hozirda bo’g’ozning eni 86 km, qadimda uning eni boshqacha bo’lgan bo’lishi mumkin. Shunday qilib, aftidan, Amerikaga migrasiya sodir bo’lgan.
Migrasiya tezligi 1000 yilga 1000 dan 10000 km gacha (bir yilga 1-10 km), shunday qilib, bu tom ma’noda ko’chmanchilik harakati bo’lib, ov resurslarining tugashi bilan yoki oddiy qiziqish yuzasidan yangi yashash joylarini qidirish amalga oshirilgan
.



Homo sapiensning neandertallardan farqi
Savol yo’nalishiga ko’ra to’g’ri, unga javob bir vaqtning o’zida ham konkret va ham nisbiydir.
Avvalombor, nisbiy negaki, “aql” individ va jamiyatning muvaffaqiyatlarini belgilovchi hamma uchun baravar "aykyu" emas. Har bir irq yashab qolish imkonini beruvchi o’zining ekologik makoniga, hayot tarziga moslashgan. Evolyusiya qonuniga ko’ra, agar muhit qulay bo’lsa, hyech qanday o’zgarishlar talab qilinmaydi, agar qiyinchiliklarni yengib o’tish kerak bo’lsa, rivojlanish va yangi moslamalarni kashf qilish yuz beradi; biroq shuningdek, qiyinchiliklar haddan tashqari katta bo’lsa, u holda barcha energiya yashab qolishga qaratiladi va yana rivojlanish bo’lmaydi. Bunday manzarani biz tarixda ham kuzatishimiz mumkin: sivilizasiyalar mo’tadil iqlim sharoitlarida yaratilgan, iliq iqlim sharoitida hyech narsa qilmasdan yashash oson bo’lgan, shuning uchun bu joylarda resurslar rivojlanishga emas, balki o’zini asrab qolishga sarflangan eng shimoliy hududlarda yashagan xalqlarda ham yovvoyilik saqlanib qolgan. O’ta issiq hududlarda ham xuddi shunday manzara kuzatiladi. Xullas, sen ishlamaganda yoki juda qattiq ishlaganda degradasiya qilasan – oltin o’rtalik esa progressni ta’minlaydi.
Mana shunaqa. Biz olimlar, qazib olingan dalillarga tayanib, ya’ni Sharqiy Afrikada ko’proq turli-tuman skelet qoldiqlari topilgan ulardan odam evolyusiyasi haqidagi manzara yaratiladi. Oxirgi bir necha million yillarda bu hududlarda o’rmondasht sharoitlari hukm surgan va bir necha marta iqlim o’zgarishlari yuz bergan va bu holat ajdodlarimizni harakat qilishga va evolyusiya qilishga majbur qilgan. Bu davrda bir nechta iqlim sovushi va isishi davrlari bo’lib o’tgan – va shunday qilib, odamlar bir necha marta Afrika kontinentidan tashqariga chiqqanlar. Hozirgi Afrika va afrikaliklar o’sha davrdagidek emas. Hozirgi zamonaviy markaziy afrikalik negrlarlarning aksariyati shimoldan kelib chiqqan va nisbatan yaqinda qora tanli bo’lib qolganlar (bir necha ming yil avval), ehtimol, ularni ajdodlarining ko’pchiligi jigarrangli bo’lgan. Neandertallar oqishroq bo’lgan tushunarli sabablarga ko’ra. Junglilarda yovvoyi odamlar yashab qololmaganlar, bu yerlarda ilg’or texnologiyalar asosida negrlar yashab qolganlar. Qadimda yashash uchun eng qulay joy o’rmondasht zonalari hisoblangan.
Konkret neandertallar – haqiqatda ilg’or irq va bizning sivilizasiyamiz uchun ulardan hissalari uchun minnatdor bo’lishimiz kerak – haqiqiy madaniyat kramanonlar neandertallar bilan o’z yutuqlarini birlashtirganda paydo bo’lgan. Neandertallar aqliy jihatdan ham yetuk bo’lishgan, faqat ular kam sonli guruhlarga birlashgan holda yashaganlar (30 kishidan), intuitiv va badqovoq bo’lishganlar – zamonaviy odamlar 100-200 kishilik jamoalarga birlashgan bo’lgan. Neandertallarda bu borada imkoniyat qolmagan. Kromanonlar tez o’rganadigan, eksperiment qiladigan va yaxshi chopadigan bo’lishgan. Qisman neandertallar zamonaviy odam kirib kelgan paytlarda og’ir iqlim sharoitlari tushib qolganlar va oxirgi muzlik sharoitlarida ular yashab qola olmadilar.
Tarixiy sivilizasion jarayon o’z rivojida “iqlimiy optimum” nuqtasini shimolga qarab o’zgartiradi: ya’ni sovuqda yashash qiyinroq, bu yerda boshqa texnologiyalar bazasida paydo bo’ladigan ko’proq yangi texnologiyalar kerak bo’ladi. Bunday texnologik baza ancha iliqroq iqlim sharoitlarida paydo bo’ladi. Shunday qilib, qadimgi odamlar Afrikada yashagan – dastlabki sivilizasiyalar Hindistonda, Ikkidaryo oralig’ida, Misrda paydo bo’ladi – so’ngra Gresiyaga va amerikaliklarga navbat yetadi – sal keyinroq rivojlanish markazlari Rimga ko’chadi, qadimgi Xitoyning yuksalishi – e’tibor bering, shimolroqqa va yana shimolroqqa siljib boravergan va so’ngra navbat Shimoliy Yevropagacha, dastlab Ispaniya, keyin Fransiya, so’ngra Gollandiya, Angliya, keyin Germaniya va Yaponiya – sovuqroq va sovuqroq iqlim sharoitlariga qarab aniq siljib bormoqda – Yerdagi eng sovuq iqlim – bu Rossiya, shuning uchun bu hududga hozir ham texnologik progress markazi siljib bormoqda. Yanada sovuqroq sharoit faqat kosmosda mavjud – insoniyatning rivojidagi navbatdagi bosqich. Aynan Ruslarning kosmosga yo’l ochganligi ham bejizga emas.