1. mavzu. Umumta’lim va kasb-hunar maktablarining chizmachilik fani dasturi, darsligi, standartlari va qo’shimcha adabiyotlar bilan tanishish

19-MAVZU.
Proyeksiyalash asoslari va to’g’ri burchakli proyeksiyalar mavzularini o’rgatish.
Proeksiyalash metodini o krganish texnik chizm aiam i bajarish tamoyillarining asoslari ekanligi uchun ham juda zarur. 0 ‘quvchilar proyeksiyalash jarayonini tasavvur qilishsa nima uchun texnik chizmalar aynan shunday bajariladi. nima uchun proycksiyalar belgilangan tartibli joylashtiriladi, nima uchun chizmadagi tasvirlar fotografiya yoki rasmlardan farq qiladi kabi savollarga tushungan holda jav o b qaytaradilar. www.ziyouz.com kutubxonasi Bu m avzuni o'qitishning bir necha variantlari mavjud. Bular ichidan eng keng tarqalgan usulni ko‘rib chiqam iz (o‘quvchilami bir, ikki va uchta o ‘zaro perpendikulyar tekisliklarda buyumlaming proyeksiyalarini tasvirlashga bosqichma-bosqich o'rgatish): 1. Proeksiya va proyeksiyalash usullari haqida tushuncha. Bitta tekislikka proyeksiyalash. Bosh ko‘rinishini tanlash, uni yasash algoritm i. Daftarda amaliy ish bajarish (Is.). 2. Ikkita o ‘zaro perpendikulyar tekislikka proyeksiyalash. Gorizontal tekislik va uning fazoda joylashuvi, belgilanishi. Proeksiyalaming o ‘zaro aioqasi. Daftarda am aliy ish bajarish (Is.). 3. N azariy bilim, amaliy ko‘nikma va malakalami tekshirish (A4 form atli qog‘oz varag‘ida amaliy ish bajariladi (Is.). M avzuni o ‘rgatishda o'qituvchi proyeksiyalovchi nurlar yordamida proyeksiyalar hosil bo‘lishinl o ‘quvchilarga tushuntirishi kerak. Bu yerda dush ostiga qo‘yilgan va yom g‘ir ostiga qo‘yilgan chelakni misol qilib tushuntirish mumkinTo‘g'ri burchakli proyeksiyalash mavzusi o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘Üb, 0‘quvchilar 8-sinfgacha boshqa fanlarda bunga o ‘xshash materiallar bilan tanishmagan boMadilar. 0 ‘qituvchi oldida o'quvchilam i notanish bo‘lgan bilimlar sohasiga olib kirish vazifasi turadi. B unda tasaw urdagi nurlar yordamida predmetni bir nechta tekislikka hayolan proyeksiyalash ko'nikm alarini egallash zarur bo‘ladi. Shu bilan birgalikda o ‘quvchilar biror chizmani chizish yoki o'qish paytida bu jarayonni real holatda ko'rish imkoniga ega boMmaydi. U faqat chizmachilik qo g ‘ozi, chizmatopshiriq yoki original (buyum va detal) bo‘yicha masala yechim ini topishi kerak. Bunga o'xshash vazifalami bajarishda o ‘quvchilarga fazoviy tasavvur deb nomlanuvchi juda zarur va foydali qobiliyat yordamlashadi. Inson fikrlashining bu xususiyatini rivojlantirish chizm achilik kursini o ’rganishning eng asosiy vazifasi hisoblanadi. M aktab kursining boshqa fanlari (mehnat ta’limi, geometriya, fizika, xim iya va hokazo), shuningdek, injenerlaming texnika va qurilish sohalaridagi faoliyatlarida ham fazoviy tasavvuming rivojlangan boMishi talab qilinadi. Shundan keyin o'qituvchi birorta detal (47-shakl) olib uni proyeksiyalashni o'quvchilarga tushuntiradi va quyidagi mazmundagi savollar bilan o'quvchilarga murojaat qiladi: Tasvir o‘lchamlari model o ‘lcham lariga mosmi? Detaining gorizontal qirralari chizmada qanday tasvirlanadi? Yon tomon qirralari-chi? Proeksiyada qanday o ‘lchamlar ko‘rsatilgan? Detaining qalintigi qanday tasvirlangan? va hokazo. Shundan keyin o‘qituvchi detaining ustdan ko'rinishini o 'z i yasab beradi va gorizontal tekislik haqida tushuntiradi. Bunda oldindan tayyorlangan piakatiardan foydalanish kerak. Uchinchi dars amaliy mashgkulotlar darsi. Dars boshida kombinatsiyalashtirilgan so'rov o‘tkazilib, keyin quyidagi topshiriqlami bajarish so'raladi.
20-MABu mavzuda o'qituvchining chizmachilikdan dastlabki darslarga tayyorlanishi. uni tashkil qiüsh shakllari bo‘yicha tavsiyalarga ko'proq to‘xtalamiz. Shuningdek, chizma standartlari, chizm alarni taxt qilish qoidalari va to‘g‘ri burchakli proyeksiyalash usullarini o'rgatish mavzularini o‘tish bo'yícha qisqacha metodík tavslyalar beramiz. 8-sinfda chizmachilikdan kirish darslarining muhim vazifasi o'quvchilam i shu fan va uning kishilaming am aliy faoliyati hamda turmushdagí ahamiyati bilan tanishtirish, o'quvchilarda fanga boMgan qiziqish uyg‘otib, uni mustahkamlashdan iborat. Bu darslarda o'qituvchi o'quvchilarga chizmachilik asboblarini ko'rsatib, ulardan foydalanish texnikalarini to*g‘ri o ‘rganishlariga koMnaklashishi kerak. Bur.da konstruktoríik hujjatlarining yagona fiz//w’ga (KHYT) asosan chizmalarga qo‘yíladigan asosiy talablar va ulam ing ahamiyatini tushuntiririshga alohida diqqat qilish zarur. O 'q u v ch ilarin in g birinchi darslardan o ig an taassu ro tlari, oigan foydali m a ’lum ot va bilim larining ularga ta ’siri k e y in c h a lik ulam ing chizm achilik fani va xususan fan o ‘q itu v ch isin in g sh ax sig a bo‘lgan m unosabatlarini belgilaydi. S huning uchun ay n iq sa dastlabki darslarni o ‘quvchi!arga qiziqarli b o lis h ig a , u la rn in g darsda faol ishtirokini ta ’m inlashga harakat qilish kerak. 0 ‘q itu v c h i uchun o 'z i m ash g 'u lo t olib boradigan auditoriya tarkibi h a q id a m a ’lum otga ega b o ‘lish ju d a zarur. K irish d arslarining mazmuni bunga ko‘p bog'liq. 0 ‘qituvchi qisman bulami o‘quvchilar haqidagi m a’lumotlardan olishi mumkin. (Jmumta'íim maktabiarining o'quv rejasi va dasturlariga asosan o'quvchilar chizmachilik fanini o ‘rganishlariga qadar rasm, sxema, chizma, eskiz. texnologik karta. detai, uzel, rezbali birikmalar kabi www.ziyouz.com kutubxonasi tushunchalar bilan umumiy tarzda tanishgan bo'ladilar. Ular chizmachilik asboblari bilan ishlash; turii chizma chiziqiarini chizish; parallel va perpendikulyar chiziqlar o'tkazish; to‘g ‘ri chiziq; kesmasi va aylanani teng b o iak larg a bo‘lish; yassi shakllar konturini chizish hamda oddiy kinematik va elektrik sxemalami bajarish ko‘nikmalarini mehnat ta’Iimi, matematika kabi darslarda egallagan boMishlari kerak. Lekin amalda o'qituvchilam ing o ’zlari chizma texnikasini yaxshi bilmaslikiari yoki unga rioya qilm asliklari oqibatida o'quvchilarda bu ko‘nikmalar ko'pincha noto'g’ri shakllangan boMadi. Umuman chizm achilik kursi «bo'sh joydan» boshlanmaydi, chunki o‘quvchilarda atam alar va grafik amallar to‘g*risida malum darajada bilim va ko‘nikm alar shakllangan boiad i. Lekin shunga qaramasdan, biz o‘qituvchiga 8-sinfdagi dastlabki darslarda grafikaning oddiy «modul» mavzulari — chizm a chiziqlari, parallel va perpendikulyar chiziqlar o‘tkazish, kesm ani berilgan nisbatda bo’lish, aylanani teng qismlarga bo‘lish kabilarni o ‘quvchilarda malaka darajasigacha rivojlantirishni tavsiya qilam iz. Bunda o‘qituvchi oldida o ‘quvchi!ar avval eshitgan atama va grafik ishlari mazmunini ular uchun kutilmagan, nostandart uslubda yoritish zaruriyati kabi qiyin vazifa paydo boMadi. 0 ‘quvchilarga turmushda uchraydigan qator grafik tasvirlar (rasm, fotografiya, kinofilm kadrlari, geografik karta, yo‘l harakati belgilari, shahar plani kabilar)ni ko‘rsatib, ulardan chizma qanday farqlanishini so‘rash m um kin. Bu bilan o‘quvchilar faol fikrlab tasvirlardagi umumiylik va farqlami topishga intiladilar. Shuning uchun ham dastlabki kirish darsi ko‘rgazmali qurollardan foydalanish, o‘qituvchining mazmunli sharhlari va oldindan tayyorlangan savollar bilan tashkil qilinishi kerak. Agar b a’zi savol yoki mavzular o ‘quvchilarga tushunarsiz bo‘lsa, doskada batafsil tushuntirish yoki individual ravishda eng qiyin joylarini o ‘rgatish kerak. Birinchi darsning oxirida o ‘quvchilarga uyga vazifa qilib ('Grafikaning inson hayoti va ish faoliyatida qo'llanilishiga mening misollarim» m avzusidagi individual grafik ishni berishni tavsiya qilamiz. Topshiriq (vazifa) ixtiyoriy format va rangli qog‘oz listiga gazeta, jum al va hokazolardan qirqib olingan grafik tasvirlar (reklama, arxitektura, avtomobilsozlik kabilar)ni yelimlab bajariladi. Bunday kollaj o'qituvchiga o ‘quvchining qiziqishlari haqida m a’lumot beradi va o‘quvchilar bu topshiriqni katta qiziqish bilan bajaradilar.