1. mavzu. Umumta’lim va kasb-hunar maktablarining chizmachilik fani dasturi, darsligi, standartlari va qo’shimcha adabiyotlar bilan tanishish

14-MAVZU.
O’qituvchining darsga tayyorgarligi va unga qoyiladigan talablar.
Har qanday faoliyat turi kabi o'qituvchi mehnati ham unga oldindan tayyorlanish va rejalashtirishni talab qiladi. Ushbu tayyorlanish bosqichi o'qituvchining bevosita xizmat burchi bo‘lib, o ‘qituvchi unga o‘quv dasturlariga asosan tayyorlanadi. 0 ‘quv dasturi faqatgina o‘quvchilar egallashi zarur bilim va ko‘nikmalar doirasida chegaralanib qoímasdan, har bir mavzuni o‘rganish uchun tavsiya qilinadigan o quv soatlarini miqdorini ham belgiiaydi. Mahalliy sharoitlar, o‘quvchilaming tayy°rgarlik darajasini hisobga oigan holda va o‘zining pedagogik tajribasiga suyanib, o'qituvchi u yoki bu mavzuni o‘rganishiga ajratilgan soatlar miqdorini birmuncha o'zgartirishi, shuningdek o‘quv materialini har bir soatga mustaqil ravishda taqsimlab chiqishi mumkin. Bu ishlar o‘quv yili oldidan, mashg‘ulotlar rejasiga asosan kalendarreja tuziladigan davrda bajariladi. Har bir o ‘tiladigan darsga dars rejasi tuzib chiqiladi. Qator obyektiv va sub’ektiv ta’sirlar natijasida ba’zan o‘qituvchi oldindan tuzilgan kalendar-rejaga o‘zgarish!ar kiritishga majbur bo‘!ishiga qaramasdan, rejani oldindan puxtalab ishlab chiqishni kasbiy faoliyatining zarur va ma’suliyatli bosqichi sifatida qarashi kerak. Ushbu rejaning sifati o'qituvchi o‘quvchilarga o‘rgatmoqchi boMgan ma’lumotlar, amaliy ko'nikma va malakalar, dastuming har bir boiim ini o‘rganish bilan bog‘liq qiyinchiliklar xarakteri, o‘quvchilaming tayyorgarlik darajasini qanchalik darajada aniq va to‘liq tasavvur qilishi bilan belgilanadi. Dars rejaiarini o'qituvchi yil davomida kalendar - rejaga asoslanib tuzib boradi va keyingi yil uchun reja tuzishda zarur bo‘ladigan to‘g‘rilashlami belgilab boradi.
Kalendar - reja tuzishdan oldin o'qituvchi (ayniqsa yosh o‘qituvchilar)ga maktabdagi boshqa fanlar (matematika. flzika) bo'yicha tuzilgan rejatar bilan tanishish va unga so'nggi yillarda kiritiigan 0‘zgarishlarni o'rganish tavsiya etiladi. Shuaingdek ularga chizmachilik bo‘yicha metodik maqolalar, «Xalq ta'limi», «Ta’Iim muammolari», «Uzluksiz ta’lim» kabi metodik jumallaridagi maqolalami o'rganish katta yordam beradí. Dars - o‘quvchilar faoliyatining asosiy ko'rinishi bo‘üb, nazariy bilimlar shakiida umumlashtiriladi. Dars mavzusini o‘zlashtirilishi uning asosiy ko‘rsatgichi hisoblanadi. Dars o‘tish shakllari har xil bo'lib, asosan qo‘yilgan didaktik maqsadlarga yangi bilimlar olish, grafik ishlami bajarishda ko‘n¡kma va malakalami shakllantirish, chizmalami o‘q¡sh va chizishni bilish Rabilarga bog'liq. Darsning har bir shakliga alohida qonuniyatlar mos keladi. Bunda o‘quvchilar zarur nazariy bilim va amaliy ko‘nikmalami egallashlari uchun maxsus yo‘naltÍrilgan o kquv masalalari o‘quv faoliyatini shakllantirishning o‘ziga xos usuli bo‘lib xizmat qiladi. Shunday qilib, o'quvchilar oldiga proyeksiyalash va chizmani o‘qishga o'rganish vazifalari qo‘yiladi. Bu masalalami o'quvchiiar o‘qituvchi bilan birgalikda yechish jarayonida ularda tushunchalar shakilanishiga o'xshash bilish faoliyati yuzaga keladi. Chizmachilik darslarida o‘quvchilarda quyidagi xususiyatlami rivojlantirishga ahamiyat qilish kerak: a) bilim olish jarayonlarini boshqarish (aniq maqsadga yo'naltirilgan diqqat, xotira va hokazo). b) o‘quvchilaming nutq ¡mkoniyatlari, turli belgili tizim (simvolik, grafik, obrazli)lami tushunish va ulardan foydalanish qobiliyati. Chizmachilikdan o‘quvchilaming bilimi, ulaming giafik savodxonlikka qiziqishlarí qator ía’sirlarga bog'liq. Bu shartlaming asosiylari. quyidagilar:
• Chizmachilikka o’rganish ham boshqa fanlardagi singan tarbiyalovchi xarakterda boiib. yuqori ilmiy asosda olib borilishi kerak. 0 ‘qituvchi bunda doimo nazariyaning amaliyot bilan aloqalarini tushuntirib borishi zarur. Dastlabki darslardanoq o‘quvchilarga chizmachílikning xalq xo'jaligidagi va texnika taraqqiyotídagi ahamiyatini tushuntirib borish kerak. 0 ‘quvchilar zamonaviy ishlab chiqarish va keyingi bilim olishlarida zarur boiadigan chizmachilik bo‘yicha bilim va ko‘nikmalami egallashlari kerak.
• 0 ‘qituvchi darsga tayyorlanish jarayonida o‘quv materialning tuzilishi, hajmi va mazmunini aniq tasaw ur qilishi kerak. Darsning www.ziyouz.com kutubxonasi maqsadi va vazifalarini oldindan aniqlab olishi zarur. Darsga tayyorlanish va uni o'tish vaqtida har safar o‘rganib qolingan sxema va shablon bo‘yicha ishlamaslik kerak. O'qituvchi darsda oldindan ko‘zlanmagan vaziyatlar yuzaga kelib qolishi mumkinligini esda tutishi kerak. Shuning uchun u hamisha asosiy maqsaddan chetlashmasdan zarur hollarda dars borishini o‘zgartirib o‘quv materialini o‘quvchilarga yetkaza bilishi kerak. Dars mazmuni va uni o‘tish metodikasi nihoyatda aniq rejalashtirilgan bo‘lishi kerak. N.A.Dobrolyubov, har bir o‘quv fanining, shuningdek, dars mazmunini aniqlashda o'quvchilarning yosh va imkoniyat xususiyatlarini hisobga olish, darsda o‘quvchilarga tushunarli, «haqiqiy» ta’lim nuqtai nazaridan zarur materiallarni yoki boshqacha aytganda fanning yangi yutuqlariga mos biiimlami okrgatish zarurligini ta kidlagan edi:
• 0 ‘quvchilar grafik savodxonlik asoslaridan muata'nkam biUm olishlari uchun okqituvchi chizmachilikning nazariy va amaliy asoslarini chuqur bilishi shart. Shuningdek u fanni o‘qitishda yuqori metodik mahoratga, o‘quvchilami fanga qiziqtirish qobiliyatiga ega bo‘lishi kerak. 0 ‘qituvchi dars yakuni va natijasi. o‘quvchilaming fanga bo‘igan munosabati va qiziqishi, uning tayyorgarligi, bilimi hamda mahoratiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bogMiqligini hamisha esda tutishi kerak. E’tiborsizlik, ma’suliyatsizlik va boshqa kamchiliklar o‘quvchilar bilan ishlash natijalariga hamisha salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu haqda A.S.Makarenkoning quyidagi so‘zlari juda o'rinli: «Agar sizning ishingizda hamisha muvaffaqiyatsizliklar va kamchiliklar hamroh bo‘lsa, har qadamda o‘z ishingizni bilmaslingiz ko‘rinib tursa, siz kamsitishlar va har xil kinoyalardan ortiq hech bir nimaga erisholmaysiz». 0‘qituvchi o‘zini ma’naviy-siyosiy hamda ma’rifiy saviyasini oshirib borishi ustida tinmasdan ishlashi zarur. U milliy qadriyatlarimiz, o‘zbek xalqining boy madaniy merosi va o'tmishini yaxshi bilishi, bulami o‘quvchilarga dars jarayonida o‘z o ;rnida tushuntirib, ongiga singdirib borishi zarur.
• 0 ‘qituvchi chizmachilikdan o‘quv dasturini puxta o'rganishi, uning asosiy yo‘nalishi hamda mazmunini tushunishi, maqsadi hamda umumta’lim maktablaridagi yoki kasb-hunar kollejlaridagi vazifalarini aniq bilish shart. 0 ‘qituvchi darsga tayyorlanishda mashg‘ulotlar o ‘quvchilar uchun faqatgina foydali bolib qolmasdan, balki qiziqarli bo‘lishiga erishishga harakat qilish kerak. Chizmachilik fani o'qituvchisining geometriya, mehnat ta’limi, matematika fanlaming o‘quv dasturi bilan ham >anishgan www.ziyouz.com kutubxonasi boMishi foydalidir. Chizmachilik bo‘yicha o'quv dasturi fan o'qituvchisining doimiy qoMlanmasi boMishi va kursni o’rgatishi davomida o‘qituvchi unga hamisha murojat qilib turishi kerak.